MAHALLE DÜĞÜNLERİNE KOLEKTİF KÜLTÜREL HAKLAR PENCERESİNDEN SAVUNMA

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 46, 65 - 114, 30.06.2022

Neyire Akpınarlı Merve Altın Şeyma Hakan Ayça

Öz

Gelenek ve görenekler kültürün temel yapı taşlarındandır. Düğünler ise gelenek ve göreneklerin en kadim görünümlerinden biridir. Müzik, yöresel oyunlar, kıyafetler, takılar, yemekler gibi sözlü ve görsel kültürel unsurların kuşaktan kuşağa aktarılmasında çok önemli rolü olan düğünler, birçok sosyal ve ekonomik unsurları ile toplumsal yaşamda “biz” duygusunun oluşumunda da belirleyici olmuştur. Anadolu ve Trakya’da muazzam kültürel zenginliği ile her bölgeye göre çeşitlilik gösteren düğünlerin dış mekânlarda, günlere yayılan ortak bir çaba ve kolektif bir mutluluk ile gerçekleştirilmesi onların ortak paydasını oluşturmaktaydı. Buna karşın son 70 yılda düğünler önemli bir değişim ve dönüşüm geçirmiş, dış mekânlardan kapalı mekânlara kaymış, kolektif gerçekliğinden her gün biraz daha uzaklaşmış ve bunun sonucunda da yukarıda belirtilen işlevlerini yavaş yavaş kaybetmiştir. Günümüz kent yaşamında az da olsa hala dış mekânlarda gerçekleştirilen düğünler ve bu düğünlerin nişan, kına, evden kız çıkarma gibi unsurları, artık kültürün taşıyıcısı olması vasfı ile değil; gürültüden adam öldürmeye birçok sonucu ile toplumsal barış ve düzeni bozan vasfı ile anılır olmuştur.
Bu çalışma, gelenek göreneklerin bu kadar önemli bir ögesi konumunda olan düğünlerin bu toplumsal ve kültürel işlevini yitirmesinde, dış mekânlarda gerçekleştirilmesi durumunda toplumsal barış ve düzeni bozan bir olguya dönüşmesinde mevcut uluslararası insan hakları konseptinin ve bu çerçevede şekillenen ulusal hukukun önemli bir etken olduğu tezi üzerine inşa olmuştur. Makalede, bu tez uluslararası insan hakları hukuku ve ulusal hukuk çerçevesinde nedenleriyle ortaya konulmuştur.
Çalışmada öncelikle, düğünlerin gelenek görenekler ve kültür ile ilişkisine kısaca değinilmiş ve ardından da bu 70 yıllık süreçte değişim ve dönüşümü özetlenmiştir. Bu bölümün ardından düğünlerin kolektif kültürel hak iken toplumsal düzeni ve barışı bozan bir unsura dönüşmesinin nedeni, uluslararası hukuk ve iç hukuk sisteminde insan hakları hukuku temelinde açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Düğün, gelenek ve görenek, kentsel dönüşüm kolektif kültürel hak, somut olmayan kültürel miras

DEFENSE OF OUTDOOR WEDDINGS FROM THE COLLECTIVE CULTURAL RIGHTS PERSPECTIVE

Öz

Traditions and customs are a very important element of culture. Weddings, on the other hand, are one of the oldest ceremonies of traditions and customs. Weddings have a very important role in transferring verbal and visual cultural elements such as music, local games, clothes, jewelry, food from generation to generation, but also, they have been decisive in the formation of the feeling of “us” in social life with its many social and economic elements. Although it varied according to each region with its enormous cultural richness in Anatolia and Thrace, their common denominator was that it was carried out outdoors, with a common effort and collective happiness that spanned days. However, weddings have undergone a significant change and transformation in the last 70 years. They shifted from outdoors to indoor spaces, moved further away from their collective reality every day. Because of that, they gradually lost their functions mentioned above. In today’s urban life, weddings and the elements of these weddings such as engagement, henna, and daughter-in-law, that are still held outdoors have been known not any more with the carriers of culture but with the characteristics of disrupting social peace and order with its many consequences from noise to murder.
This study is based on the thesis that the current international human rights concept and the national law shaped within this framework are two important factors in this change and transformation of weddings. In the article, this thesis has been put forward with its reasons within the framework of international human rights law and national law.
In the study, first, the relationship of weddings with traditions and culture will be briefly mentioned, and then the change and transformation in this 70-year period will be summarized. After this section, the reason why weddings have turned from a collective cultural right into an element that disrupts the social order and peace is explained based on human rights law in the international and domestic legal systems.

Anahtar Kelimeler

Wedding ceremonie, tradition and custom, urban transformation, collective cultural right, intangible cultural heritage

Kaynakça

• AFSAH, Ebrahim / GUHR, Alexandra Hilal: Building a State to Keep the Peace, Max Planck Yearbook of United Nations Law, 9, Afghanistan 2005, s. 373-456.
• AKPINARLI, Neyire: The Fragility of the Failed State Paradigm, A Different International Law Perception of the Absence of Effective Government, Martinus Nijhoff Publishers, Yıl: 2009.
• ALGAN, Bülent: Rethinking “Third Generation of” of Human Rights, Ankara Law Review, Sayı: 1, Yıl:2004, s. 121-155.
• ALVER, Köksal: Kültür Sosyalolisi ve Kültürel Çalışmalar, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/19_20_Guz/kultur_sosyolojisi_ve_kulturel_calismalar/index.html, Erişim Tarihi: 31.12.2021.
• ARAL, Ahmet Erman: Somut Olmayan Kültürel Miras ve Eğitim: Eğitimin Periyodik Raporlardaki Görünümüne Eleştirel Bir Bakış, Millî Folklor Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 120, Yıl: 2018, s. 129–152, https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=120&Sayfa=59, Erişim Tarihi: 30.12.2021.
• ARAL, Berdal: Üçüncü Kuşak Haklar Olarak Kolektif Haklar, Siyasal Kitabevi, Ankara 2010.
• ARIOĞLU, İbrahim Ethem / AYDOĞDU ATASOY, Özlem: Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Geleneksel El Sanatları ve Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turkish Studies, Cilt:10, Sayı: 16, Yıl: 2015, s.109-126, https://turkishstudies.net/Derg iTamDetay.aspx?ID=9058, Erişim Tarihi: 31.12.2021.
• AYDOĞDU ATASOY, Özlem: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasında İcracı Kurum T.C Kültür ve Turizm Bakanlığının Çalışmaları Üzerine Bir Değelendirme (2006-2016), Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2018, https://dspace.ankara.edu.tr /xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/68696/499558.pdf?Sequence=1, Erşim Tarihi: 21.07.2021.
• BİLGEN, Musa: Harman Yeri, Dorlion Yayınevi, Ankara 2021.
• BİLGEN, Musa: Talan, Dorlion Yayınevi, Ankara 2021.
• BOYTOK, Ahmet / BOYRAZ, Mehmet / BAŞAR, Berkan: Somut Olmayan Kültürel Miras Konulu Bilimsel Yayınların Veri Görselleştirme Tekniği ile Bibliyometrik Analizi, Güncel Turizm Araştırmalar Dergisi, cilt:5, Sayı: 2, Yıl: 2021, s.246-262., https://dergipark.org.tr/tr/pub/guntad/issue/64993/907746, Erişim Tarihi: 31.12.2021.
• CASTELLS, Manuel: İnternet Galaksisi. Phoenix Yayınevi, Ankara 2020.
• ÇETİNÖZ, Burçin Cevdet / TEMİZ, Gürkan: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Sürdürülebilirliği: Anamur’da Düğün Geleneği I.Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Elazığ 13-14-15 Ekim 2016, erişim tarihi:31.12.2021.
• DONDERS, Yvonne: Cultural Rights in International Human Rights Law: From Controversy to Celebration, Japanese Yearbook of International Law, Sayı: 62, Yıl: 2019, s. 62-84. DONELLEY, Jack: Teoride ve Uygulamada İnsan Haklar, YetkinYayınları, Ankara 1995.
• EKİCİ, Mehmet: Türk Halk Kültürü Araştırmalarında Dünü, Bugünü ve Yarın, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Yıl:2008, s. 11-26., https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/36127/405721 Erişim Tarihi: 31.12.2021.
• EMRE, Gülder: Kültürel Mirasın Korunması. İstanbul Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Açıkçöğretim Fakültesi, İstanbul 2017, https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_ bahar/kulturel_mirasin_korunmasi/index.html, Erişim Tarihi: 21.12.2021.
• ERKAN, Mehmet Emin: Uluslararası Dengbejilik Kültürü ve Dengbejler, Şırnak Üniversitesi Yayınları, Şırnak 2019.
• BAZ, İbrahim (ed.), ÖZ, Ruhullah (ed.), ERTAŞ, Çağdaş(ed.), TUNÇ, İsmet (ed.): Uluslararası Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler (Uluslararası Sempozyum Bildirileri), Şırnak Üniversitesi Yayınları: Mardin Sesi Gazetecilik Matbaacılık, 1. Baskı, Şırnak 2019, Erişim Tarihi:21.12.2021.
• GÖZLER, Kemal: Sokak Düğünleri ve Hukuk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Zabunoğlu Armağan, Yıl: 2011, s. 352-371.
• GÖZLER, Kemal, İnsan Hakları Hukuku, Etkin Yayınları, Bursa 2018.
• GÜNEŞ, Ahmet: Çevre Hukuku, Adalet Yayınları, Ankara 2019.
• JAKUBOWSKİ, Andrzej: Cultural Rights as Collective Rights, An International Law Perspective, Brill Nijhoff, Yıl: 2016, s. 1-15.
• KARABAŞ, Solmaz: Uygulamaları Açısından Somut Olmayan Kültürel Miras ve Folklor, Folklor ve Edebiyat, cilt: 20, Sayı: 80, Yıl: 2014, s. 99-105.
• LENZERİNİ, Federico: Intangible Cultural Heritage: The Living Culture of Peoples. European Journal of International Law, Cilt: 22, Sayı: 1, Yıl: 2011, s. 101-120.
• OĞUZ, Mehmet Öcal: UNESCO ve İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları, Milli Folklor Dergisi, Cilt:20, Sayı: 78, Yıl: 2008, s. 5-11.
• OĞUZ, Mehmet Öcal: Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği, Milli Folklor Dergisi, Sayı: 82, Yıl: 2009, s. 6-12.
• OĞUZ, Mehmet Öcal: Terim Olarak Somut Olmayan Kültürel Miras. Milli Folklor Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 100, Yıl: 2013, s. 5-13.
• OĞUZHAN, Özlem: Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi’nin Çelişkeleri ve Eleştirisi, Milli Folklor Degisi, Cilt 25Sayı:100, Yıl: 2013, s. 72-86.
• ÖLÇER ÖZÜNEL, Evrim: Geleneğin Geleceği: Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Olarak Aşıklar, AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:1 , Yıl: 2019, s.39-45, https://dergipark.org.tr/en/pub/ahbvedebiyat/issue/51385/667876, Erişim Tarihi: 21.12.2021.
• PEKERŞEN, Yeliz / ÇALIK, İsmail: Konya’da Keçecilik Geleneğinin Somut Olmaylan Kültürel Miras Açısından Değerlendirilmesi, Balıkesir Üiversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 37, Yıl: 2017, s. 339-355.
• RAMAZANOĞLU, Yıldırım: Farklı Bir Bakış ile Anayasa Gerçeği, Egebasım, İstanbul 2012. TEMİZ, Gürkan / ÇETİNGÖZ, Burçin Cevdet: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Sürdürülebilirliği: Anamur’da Düğün Geleneği, ASOS Congress Bildiri Kitabı, Elazıg 2016, s. 2594-2605, Erişim Tarihi: 20.12.2021.
• TURAN, Sedat: Belediye Başkanlarının Nişan, Nikah, Düğün ve Sünnet Törenlerinde Altın Takıp Takamayacakları ve Belediyenin Bütçesinden Ödenip Ödenmemeyeceğinin Mevzuat Açısından İncelenmesi ve Değerlendirilmesi, Turan Yerel Yönetimler Danışmanlık Eğitim Yayıncılık ve Mevzuat, 16.11.2017, Erişim Tarihi: 19.12.2021.
• TURGUT, Nükhet: Çevre Politikası ve Hukuku, İmaj Yayınları, Ankara 2017.
• TÜRKER, Ali / ÇELİK, İsa: Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarının Turistik Ürün Olarak Geliştirilmesine Yönelik Alternatif Öneriler, Yeni Fikir Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 9, Yıl: 2012, s. 86-98.
• TÜRKOĞLU, İlknur: Sürdürülebilir Kalkınmada Kültür Mirasının Yeri ve Önemi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 20, Yıl: 2020, s. 117-143.
• YENİCE, M. Serhat:Türkiye’nin Kentsel Dönüşüm Deneyiminin Tarihsel Analizi, BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi, Cilt:16, Sayı:1, Yıl: 2004, s. 76-88, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/220331, Erişim Tarihi: 21.12.2021.
• YÜCEL, Seher Demet / SALT, Esra: Kültürel Peyzajların Tarihsel Süreç İçerisindeki Değişimlerinin Tespiti: Bursa İznik Örneği, Planlama, Cilt:28, Sayı: 1, Yıl: 2018, s. 40-55, https://planlamadergisi.org/jvi.aspx?pdir=planlama&plng=tur&un=PLAN-46220, Erişim Traihi: 31.12.2021.
• ZANTEN, Wim Van: Constructing New Terminology for Intangible Cultural Heritage, Museum International, Cilt: 56, Sayı: 1-2, Yıl: 2004, s. 36-44.
• Diken: ‘Konya valisinden düğün konvoyu uyarısı: Çevreyi rahatsız eden bir şeyin gelenekle ilgisi yok’ (2020, Şubat 18), https://www.diken.com.tr/konya-valisinden-dugun-konvoyu-uyarisi-cevreyi-rahatsiz-eden-bir-seyin-gelenekle-ilgisi-yok/, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• En son haber: ‘İzmir’de sokak düğününde ormana doğru havai fişekler atıldı’. (2021, Agustos 14), https://www.ensonhaber.com/gundem: https://www.ensonhaber.com/gundem/izmirde-sokak-dugununde-ormana-dogru-havai-fisekler-atildi.” , Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Haber Türk: ‘Balkonda düğünü izliyordu! Sonrası dehşet!’ (2021, Temmuz 21), https://www.haberturk.com/maganda-oldurdu-son-dakika-balkonda-dugunu-izliyordu-sonrasi-dehset-3168954, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Haberler.com: ‘Aksaray’da gurbetçilerin kullandığı otomobil düğün konvoyu ile çarpıştı: 2 ölü’ (2021, Temmuz 16). 30 Aralık 2021 tarihinde https://www.haberler.com/aksaray-da-3-aracli-trafik-kazasi-2-olu-cok-sayida-14273359-haberi/, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Hürriyet: ‘Gaziantep’de katliam!’ (2016, Ağustos 22), https://www.hurriyet.com.tr/gundem/gaziantepde-patlama-40203650, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Kırşehir Haber Türk: ‘Düğün Magandası Kasten Adam Öldürme Suçlamasıyla Yargılanacak’ (2021, Ekim 18), https://kirsehirhaberturk.com/haber-dugun-magandasi-kasten-adam-oldurme-suclamasiyla-yargilanacak-35330.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• NTV: ‘Savaş alanına döndü’, (2021, Ağustos 30), https://www.ntv.com.tr/turkiye/dugunde-yuksek-ses-kavgasiortalik-savas-alanina dondu,nrzM4GOkyE2c76KA27uH4A, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Sabah: ‘Düğünde havaya ateş açıp, davetliyi öldüren magandaya 18 yıl hapis’, (2019, Aralık 03), https://www.sabah.com.tr/yasam/: https://www.sabah.com.tr/yasam/dugunde-havaya-ates-acip-davetliyi-olduren-magandaya-18-yil-hapis-4819410, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• “Somut Olmayan Kültürel Miras - Kültürel Çeşitliliğin Aynası” İstanbul Deklerasyonu. (8. Ekim 2002). İstanbul.
• Birleşmiş Milletler Sözleşmesi. (1945, Haziran 26), https://dia bgm.adalet.gov.tr/arsiv/sozlesmeler/coktaraflisoz/bm_yeni.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Bolivya Anayasası (2009), https://www.constituteproject.org: https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. (1989, Kasım 20), https://diabgm.adalet.gov.tr/arsiv/sozlesmeler/coktaraflisoz/bm_yeni.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi. (1976, Ocak 03). Milletlerarası Sözleşmeler, https://diab gm.adalet.gov.tr/arsiv/sozlesmeler/coktaraflisoz/bm_yeni.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi. (1948, Aralık 10), https://diabgm.adalet.gov.tr/arsiv/sozlesmeler/coktaraflisoz/bm_yeni.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi, (2005, Ekim 20), Sözleşmeler, Paris, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, https://www.unesco.org.tr/Pages/179/177/, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Medeni ve Siyasi Haklara ilişkin Sözleşme. (1976, Mart 23), https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/03/MedeniVeSiyasiHaklaraIliskinSozlesme.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (2003, Ekim 17), https://teftis.ktb.gov.tr/TR-264414/somut-olmayan-kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi.html, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Unesco Kültür Politikaları Bildirgesi, (26 Temmuz-6 Ağustos 1982), Mexico City, https://culturalrights.net/descargas/drets_culturals401.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 664 Sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (2011, Kasım 2). Resmî Gazete (28103 (Mükerrer)), https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-4.htm, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ilgili düzenlemeyi içeren Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi -1, (2018, Temmuz 10). Resmi Gazete (30474), https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.1.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimleri Teşvik Kanunu, (2004 Temmuz 21). Resmi Gazete (25529), https://www.mevzuat. gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5225.pdf , Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 2872 Sayılı Çevre Kanunu, (1983 Kasım 08). Resmi Gazete (18132), https://mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (1934, Temmuz 14), Resmî Gazete (2751), https://www.mevzuat.go v.tr/MevzuatMetin/1.3.2559.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 2709 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, (1982 Kasım 9), Resmi Gazete (17863), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 2169 Sayılı Evlendirme Yönetmeliği, (1985, Kasım 7), Resmi Gazete (18921), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/3.5.85 9747.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.
• 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, (2005 Mart 4), Resmi Gazete (25745), https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.53 02.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2021.