A NEW STEP TO PREVENT CHILD LABOUR: PROPOSAL FOR A DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL ON CORPORATE SUSTAINABILITY DUE DILIGENCE

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 48, 225 - 276, 30.06.2023

Didem Yardımcıoğlu

Öz

Child labour, which prevents children from living their childhood, reduces their potential and dignity, and is very harmful for their physical and mental development, has been tried to be prevented and ended for many years. In this direction, important studies are carried out by various institutions and organizations, especially the International Labor Organization, projects are carried out and legal regulations are made at the international level in order to create a common standard in the fight against child labour. One of the legal texts that will contribute to these regulations is the Proposal for the Corporate Sustainability Due Diligence Directive, which was accepted by the European Parliament and the Council on 23.02.2022. In the proposal of the directive, it is regulated that companies will be held responsible for human rights violations such as child labour and forced labour and negative environmental impacts such as loss of biodiversity and environmental pollution throughout their supply chains. This responsibility will be in the form of both administrative and civil liability. Thus, companies may be faced with both the obligation to pay compensation and administrative fines in accordance with the supervisory authorities in case of child labour by themselves or by the companies in their supply chain. In this respect, the proposal of the Directive imposes an obligation on companies to do due diligence in value chains and to respect children’s rights. In this context, the Directive proposal has the quality of being a very valuable legal text that will contribute positively to the studies on the fight against child labour in our country and other countries, especially in the European Union countries, and due to this feature, it constitutes the subject of our study.

Anahtar Kelimeler

Child labour, due diligence, global value chains, corporate sustainability, rights of the child

ÇOCUK İŞÇİLİĞİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK YENİ BİR ADIM: AVRUPA PARLAMENTOSU VE KONSEYİ’NİN KURUMSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK DURUM TESPİTİNE DAİR DİREKTİF ÖNERİSİ

Öz

Çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarını eksilten, fiziksel ve zihinsel gelişimleri açısından oldukça zararlı olan çocuk işçiliği uzun yıllardan beridir önlenmeye ve sona erdirilmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda başta Uluslararası Çalışma Örgütü olmak üzere çeşitli kurum ve kuruluşlarca önemli çalışmalar yapılmakta, projeler yürütülmekte ve çocuk işçiliği ile mücadelede ortak bir standart oluşturmak adına uluslararası düzeyde hukuki düzenlemeler yapılmaktadır. Bu düzenlemelere katkı sunacak hukuki metinlerden biri de 23.02.2022 tarihinde Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından kabul edilen Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespitine Dair Direktif Önerisi’dir. Direktif önerisinde şirketlerin, tedarik zincirleri boyunca faaliyetlerinden kaynaklanan çocuk işçiliği, zorla çalıştırma gibi insan hakları ihlallerinden ve biyolojik çeşitlilik kaybı, çevre kirliliği gibi olumsuz çevresel etkilerden sorumlu tutulacakları düzenlenmiştir. Bu sorumluluk hem idari hem de hukuki sorumluluk şeklinde olacaktır. Böylece şirketlerin, kendileri veya tedarik zincirlerindeki şirketler tarafından çocuk işçi çalıştırılması durumunda hem tazminat ödeme yükümlülüğü hem de denetim makamları uyarınca kesilecek idari para cezaları ile karşı karşıya kalmaları söz konusu olabilecektir. Bu yönüyle Direktif önerisi şirketlere değer zincirlerinde durum tespiti yapma ve çocuk haklarına saygılı davranma konusunda bir yükümlülük getirmiş olmaktadır. Bu kapsamda Direktif önerisi başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere, ülkemizdeki ve diğer ülkelerdeki çocuk işçiliği ile mücadeleye ilişkin çalışmalara olumlu katkı sunacak nitelikte, oldukça değerli bir hukuksal metin olma niteliğine sahiptir ve bu özelliği nedeniyle çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk işçiliği, durum tespiti, küresel değer zincirleri, kurumsal sürdürülebilirlik, çocuk hakları

Kaynakça

• AKBULAK, Yavuz: “Avrupa Birliği Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti (Corporate Sustainability Due Diligence) Yönergesi”, https://legal.com.tr/blog/genel/avrupa-birligi-kurumsal-surduru lebilirlik-durum-tespiti-corporate-sustainability-due-diligence-yonergesi/
• AKBULAK, Yavuz: “Avrupa Birliği Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti Yönergesine Dair Bazı Sorular ve Cevaplar”, https://legal.com.tr/blog/genel/avrupa-birligi-kurumsal-surduru lebilirlik-durum-tespiti-yonergesine-dair-bazi-sorular-ve-cevaplar/
• AKYİĞİT, Ercan: Bireysel İş Hukuku, 2. Baskı, Seçkin, Ankara 2021.
• ALPER, Yusuf: “Çocuk İşçilerin Sosyal Güvenlik Hakları”, Türkiye’de Çocuk İşgücü, TİSK Yayın No: 138, Ankara 1994, s. 61-82.
• ALPHAN, Ceylan/DEMİR, Özcan: “Modern Maliyetleme Sürecinde Değer Zinciri Yaklaşımı”, Fırat Üniversitesi İİBF Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 3, S. 2, 2019, s. 59-80.
• ARICI, Kadir: Türk İş Hukuku-I Ferdi İş İlişkileri Hukuku, Gazi Kitabevi, Ankara 2022.
• AVŞAR, Zakir/ÖĞÜTOĞULLARI, Eren: “Çocuk İşçiliği ve Çocuk İşçiliği İle Mücadele Stratejileri”, SGD, C. 2, S. 1, Ocak 2012, s. 9-40.
• AYKAÇ, Hande Bahar: “Hukuksal Açıdan Çocuk ve Genç İşçiliği”, TBB Dergisi, S. 116, 2016, s. 335-386.
• BAKIRCI, Kadriye: Çocuk ve Genç İşçilerin Haklarının Korunması (Uluslararası, Bölgesel ve Türk Hukuku Açısından), Beta, İstanbul 2004. BARIŞIK, Salih/EGE, Tarık/ŞİMŞEK, Türker: “Türkiye’de Çocuk İşçiliği ve Ekonomik Etkileri”, C. Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 17, S. 2, 2016, s. 161-179.
• BİLGİLİ, Özkan: “Çocuk İşçiliğinin Denetimi”, SGD, C. 8, S. 2, Aralık 2018, s. 195-214.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi: OHCHR Feedback on the Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on Corporate Sustainability Due Diligence, 23 Mayıs 2022, https://www.ohchr.org/sites/default/files/2022-05/eu-csddd-feed back-ohchr.pdf
• BOZKURT GÜMRÜKÇÜOĞLU, Yeliz: “Mevzuatımızda Çocuk ve Genç İşçilerin Çalışma Yaşamında Korunmasına İlişkin Düzenlemelere Genel Bir Bakış”, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı, 2013, s. 481-545.
• CENTEL, Tankut: Çocuklar İle Gençlerin İş Güvenliği, Doktora Tezi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1982. (Çocuklar İle Gençlerin İş Güvenliği)
• CENTEL, Tankut: “Uluslararası Antlaşmalar Karşısında Türkiye’de En Az Çalışma Yaşı Uygulaması”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Enstitüsü 1981 Yılı Konferansları, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1982, s. 17-26.
• Child Labour: Global Estimates 2020, Trends and the Road Forward, UNICEF/ILO Joint Publication, New York, Haziran 2021.
• ÇELİK, Nuri/CANİKLİOĞLU, Nurşen/CANBOLAT, Talat/ÖZKARACA, Ercüment: İş Hukuku Dersleri, 34. Bası, Beta, İstanbul 2021.
• ÇÖPOĞLU, Mustafa: “Türkiye’de Çocuk İşçiliği”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 14, Nisan 2018, s. 357-398.
• ÇSGB: Avrupa Sosyal Şartı, (Ed. Fazıl Aydın), Yayın No: 06, Ankara 2014. (Avrupa Sosyal Şartı)
• ÇSGB: Çalışma Mevzuatı İle İlgili Avrupa Birliği Direktifleri, (Ed. Fazıl Aydın), Yayın No: 11, Ankara 2014.
• ÇSGB: Çocuk İşçiliği İle Mücadele Ulusal Programı, Ankara 2017, https://www.csgb.gov.tr/medias/11752/cocuk_isciligi_rev_23032017.pdf. (Ulusal Program)
• DEMİR, Fevzi: “Çalışma Hayatında Çocukların Korunması”, DEÜHFD, C. 12, Özel Sayı, 2010 (Basım 2012), s. 547-577. (Çocukların Korunması)
• DEMİR, Fevzi: En Son Yargıtay Kararları Işığında İş Hukuku ve Uygulaması, Albi Yayınları, İzmir 2015.
• ENGİN, Murat: “Gençlerin İş Güvenliği”, Çimento İşveren Dergisi, C. 8, S. 5, Eylül 1994, s. 11-31.
• ENNEKING, Liesbeth: “Putting the Dutch Child Labour Due Diligence Act into Perspective”, Erasmus Law Review, No. 4, 2019, s. 20-36.
• European Coalition for Corporate Justice: European Commission’s Proposal for a Directive on Corporate Sustainability Due Diligence-A Comprehensive Analysis, Nisan 2022, s. 9-10, https://corporatejustice.org/wp-content/uploads/2022/04/ECCJ-analysis-CSDDD-proposal-2022.pdf
• European Commission: EU Strategy on the Rights of the Child, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/?uri=CELEX%3A 52021DC0142
• EYRENCİ, Öner/TAŞKENT, Savaş/ULUCAN, Devrim/BASKAN, Esra: İş Hukuku, 10. Baskı, Beta, İstanbul 2020.
• GÖKALP, Özge Tuçe: “Türk İş Hukukunda Çocuk İşçi Çalıştırma”, Electronic Journal of Vocational Colleges, Mayıs 2012, s. 125-135.
• GÜRSEL, İlke: “Çalışan Çocuk ve Gençlerin Korunması”, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. I, Özel Sayı, s. 415-464.
• GÜVEN, Ercan/AYDIN, Ufuk: Bireysel İş Hukuku, 6. Baskı, Nisan Kitabevi, Eskişehir/İstanbul 2020.
• HWANG, Nen-Chen Richard: “Value Chain Cost Tracing and Cost System Obsolescence: An Exploratory Study of Small to Medium-Sized Companies”, Journal of Applied Business Research, Vol. 15, No. 4, 1999, s. 95-108.
• ILO: A Future Without Child Labour, International Labour Conference, 90th Session 2002, Global Report.
• İNAN, Ali Naim: Çocuk Hukuku, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları No: 3, İstanbul 1968.
• KAHRAMANOĞLU, Ertan: Türkiye’de Çalışan Çocuklar Sorunu ve Çözüm Yolları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu ve Friedrich Naumann Vakfı Yayını, Ankara 1996.
• KAPAR, Recep: “Çocuk Emeğinin En Kötü Biçimleri ve Türkiye”, Çalışma ve Toplum, 2019/4, s. 2461-2502.
• KILIÇ, Cem: “Gelişmekte Olan Ülkelerde ve Türkiye’de Çocuk İşgücü Kullanımı (Çocuk İşçiliğini Önleme Uluslararası Programı-IPEC)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1-2, 2001, s. 49-63.
• KÖKKILINÇ ERALTUĞ, Ayşegül/FIRAT ŞİMŞEK, Ayşe: “Çocuk ve Genç İşçinin İş İlişkisinde Veli ve Vasinin Rolü”, Legal İSGHD, S. 21, 2009, s. 89-117.
• KURT, Sevil Lale: “Çocuk Haklarına İlişkin Temel Uluslararası Belgeler ve Türkiye Uygulaması”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, S. 36, Ocak-Haziran 2016, s. 99-127.
• LAFARRE, Anne/ROMBOUTS, Bas: “Towards Mandatory Human Rights Due Diligence: Assessing Its Impact on Fundamental Labour Standarts in Global Value Chains”, Tilburg Law School Research Paper, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4155836.
• MAK, Chantal: “Corporate Sustainability Due Diligence: More Than Ticking the Boxes?”, Maastricht Journal of European and Comparative Law, Vol. 29, No. 3, 2022, s. 301-303.
• METHVEN O’BRİEN, Claire/MARTIN ORTEGA, Olga: Commission Proposal on Corporate Sustainability Due Diligence: Analysis From a Human Rights Perspective, 2022, https://gala.gre.ac.uk/id/eprint/37032/7/37032_MARTIN%20ORTEGA_Commission_proposal_on_corporate_sustainability.pdf
• METİN, Yüksel: “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 57, S. 4, 2002, s. 35-63.
• MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi/ASTARLI, Muhittin/BAYSAL, Ulaş: İş Hukuku, 7. Baskı, Lykeion, Ankara 2022.
• NARMANLIOĞLU, Ünal: “İş Hukukunda Çocukların Korunması”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir 2000, s. 669-682.
• NAZLI, Seçkin: Anayasanın Çalışma Hak ve Özgürlüğüne İlişkin Düzenlemelerinin İş Hukukuna Etkileri, Seçkin, Ankara 2015.
• ÖZDEMİR, Ali İhsan: “Tedarik Zinciri Yönetiminin Gelişimi, Süreçleri ve Yararları”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 23, Temmuz-Aralık 2004, s. 87-96.
• ÖZDEMİR, Erdem: İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Dersleri, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2020.
• ÖZKARACA, Ercüment/ÜNAL, Canan: “Küçüklerin Çalışmasına İlişkin Yasak ve Sınırlamalar İle Bunlara Aykırılık Halinde İş Sözleşmesinin Geçersizliği Sorunu”, Prof. Dr. Ali Rıza Okur’a Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 20, S. 1, 2014, s. 355-410.
• QUAIN, Sampson: “The Definitions of “Upstream” and “Downstream” in the Production Process”, https://smallbusiness.chron.com/definitions-upstream-downst ream-production-process-30971.html
• RODGERS, Gerry/STANDING, Guy: Child Work, Poverty and Underdevelopment, International Labour Office, Geneva, 1981.
• SENYEN KAPLAN, Emine Tuncay: Bireysel İş Hukuku, 11. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2020.
• SÜMER, Haluk Hadi: İş Hukuku, 26. Baskı, Seçkin, Ankara 2022.
• SÜZEK, Sarper: “İş Akdinin Kurulmasında Hukuka Aykırılık”, İş Hukukunda Güncel Sorunlar Semineri, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 28 Mayıs 2011, İstanbul 2012, s. 59-98.
• SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, 21. Baskı, Beta, İstanbul 2021.
• ŞAHİN, Barış: Çocuk İşçilerin Korunması, Yetkin, Ankara 2010.
• ŞAHİN, Levent: “Geçmişten Günümüze Çocuk İşçiliği”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 2, 2012, s. 103-118.
• ŞİŞMAN, Yener: “Sosyal Politika Açısından Türkiye’de Çocuk ve Genç İşgücü”, Kamu-İş, C. 7, S. 2, 2003, s. 2-34, https://www.tuhis.org.tr/pdf/7229.pdf.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü: Çocuk Hakları ve Türkiye Uygulaması, Çocuk Politikaları Serisi 2, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Özel Yayını, Ankara 2021.
• TUĞ, Adnan/BAYSAL, Ulaş: “İş Hukukunda Çocuk ve Genç İşçilerin Korunması”, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, C. II, Beta, İstanbul 2011, s. 1869-1880.
• TUNÇOMAĞ, Kenan/CENTEL, Tankut: İş Hukukunun Esasları, 10. Baskı, Beta, İstanbul 2022.
• TURAN, Kamil: Ferdi İş Hukuku, Kamu-İş, Ankara 1993.
• URHANOĞLU CENGİZ, İştar: “4857 Sayılı İş Kanununa Göre Çocuk ve Gençlerin İş Sözleşmesi Ehliyetlerinin Sınırlandırılmasına Yönelik Düzenlemeler”, TBB, S. 98, 2012, s. 203-230.
• ÜNAL, Canan: “Çocukların Korunması Hakkı Kapsamında Çocuk İşçiliği Sorununun Çözümü ve Çözümsüzlüğü”, VI. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu, 13-14 Kasım 2014, İstanbul 2014, s. 289-305.
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Ocak-2022-45536
• https://data.unicef.org/resources/child-labour-2020-global-estimates-trends-and-the-road-forward/
• https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1145
• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012 P%2FTXT
• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A31989 L0391
• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52022PC0071
• https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/51be16f6-e91d-439d-b4d9-6be041c28122/language-en/format-PDF
• https://sozluk.gov.tr/
• https://www.avrupa.info.tr/tr/avrupa-birligi-temel-haklar-bildirgesi-708
• https://www.bgbl.de/xaver/bgbl/start.xav?startbk=Bundesanzeiger_BGBl&jumpTo=bgbl121s2959.pdf#__bgbl__%2F%2F*%5B%40attr_id%3D%27bgbl121s2959.pdf%27%5D__1663510106828
• https://www.csgb.gov.tr/cgm/cimup/
• https://www.eerstekamer.nl/behandeling/20170207/gewijzigd_voorstel_van_wet
• https://www.ilo.org/ankara/about-us/WCMS_412372/lang--tr/index.htm
• https://www.ilo.org/ankara/areas-of-work/child-labour/lang--tr/index.htm
• https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377 311/lang--tr/index.htm
• https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377287/lang--tr/index.htm
• https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312484:NO
• https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312528:NO
• https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000034290626/
• https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2015/30/contents
• https://www.parlament.ch/centers/eparl/curia/2016/20160077/Texte%20pour%20le%20vote%20final%202%20NS%20F.pdf
• https://www.stortinget.no/no/Saker-og-publikasjoner/Vedtak/Beslutninger/Lovvedtak/2020-2021/vedtak-202021-176/
• https://www.sustentia.com/en/2021/09/debida-diligencia-en-materia-de-sostenibilidad-que-significa-para-las-empresas-y-como-pueden-ayudarles-los-estandares-de-la-ue/#:~:text=Due%20diligence%20describes%20the%20measures,in%20the%20services%20you%20use
• https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-i%C5%9F%C3%A7ili%C4%9Fi
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d19/c073/tbmm19073049ss0017.pdf
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d22/c016/tbmm22016089ss0148.pdf