THE JUDGMENT OF THE ORDALİ IN THE FIRST WRITTEN LAW OF MESOPOTAMIA AND ITS REFLECTIONS ON OTHER CULTURES

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 50, 125 - 150, 30.06.2024

Enver Akın

Öz

Ordali, derived from the words “Ordal” in English and “Urteil” in German, meaning judgment, is a method of throwing people into the raging water to find out whether the accused are guilty or not. In the trial conducted under the control of the administrators, under the control of the temple and under the supervision of the judges, those who were thrown into the raging waters and crossed the river without drowning were considered innocent, and those who could not cross the river and drowned were considered guilty. It is understood that this form of judgment, which was applied for the first time in the world on the Tigris and Euphrates rivers in Mesopotamia, actually turned into a form of divine judgment originating from the idea that these two rivers that give life to the region can only cleanse the evil (criminals) with their waters. We encounter the first information about the river ordali in the Urukagina laws, known as the earliest laws. In the 6th article of the Urukagina laws, it is stated that previously women were owned by two men without punishment, but now such women are thrown into the water (ordali). In the Ur-Nammu laws, we see the practice of “throwing into the river” in cases of magic and adultery. In Article 10, if a man accuses a man of witchcraft, the accused man is taken to the river god and thrown into the river. In the laws of Ana Ittishu in Mesopotamia, in Article 1, if a woman hates her husband and tells him that you are not my husband, that woman will be thrown into the river. According to Article 28 of the Eşnunna law, the penalty for a married woman who commits adultery is death. We can also see some different practices in the laws of Hammurabi, which are the most detailed among the Mesopotamian laws. According to Article 132 of the Code of Hammurabi, if a man’s wife is accused of adultery by another man and is caught sleeping with a man, they are thrown into the water together. In the laws of Hammurabi, the important reasons for a woman to be thrown into the river include not keeping her house in order, not protecting her husband’s property, speaking badly about her husband, or being a street-loving person. Again, in Article 2 of the Code of Hammurabi, the harshness of the decisions for river trials, especially regarding witchcraft and slander, is striking. In the Middle Assyrian Laws, the practice of “throwing into water” was also practiced in case of adultery. Article 17 states that if a man accuses a married woman of adultery and there is no witness, the man who slandered will be thrown into the water just as the woman who was slandered will be thrown into the water. Likewise, the practice of river ordal continued in the Neo-Assyrian Period. The most important cities in Mesopotamia where river ordal was made the cities of Hit, famous for its oil spills, and Sippar, the cult center of the god Shamash, to whom Hammurabi attributed his laws. We learn from written sources that river ordal was also practiced in Anatolia, which was influenced by Mesopotamia. We also encounter some practices reminiscent of ordali on the Nile River, which gave life to Egypt. Although the application of River Ordali is not directly encountered in Greek and Roman cultures, it is seen that river gods and water resources have an important place in some legal practices and decisions due to the influence of Mesopotamia.

Anahtar Kelimeler

River Ordali, law, Mesopotamia, Urukagina, Hammurabi, Anatolia, Egypt, Greece and Rome

MEZOPOTAMYA’NIN İLK YAZILI HUKUKUNDA ORDALİ VE DİĞER KÜLTÜRLERE YANSIMASI

Öz

Yargılama anlamında İngilizce’de “Ordal” ve Almanca’da “Urteil” kelimelerinden türetilmiş olan ordali, suçlananların suçlu olup olmadıklarını anlayabilmek üzere insanları azgın suya atma yöntemidir. Yönetiçilerin kontrolüyle, tapınak denetiminde ve hakimlerin gözetiminde yapılan yargılamada azgın sulara atılanlardan ırmağı boğulmadan geçenler suçsuz, geçemeyerek boğulanlar ise suçlu sayılmıştır. Dünyada ilk defa Mezopotamya’da Dicle ve Fırat ırmaklarında uygulanan bu yargılama biçiminin aslında bölgeye hayat veren bu iki ırmağın kötülükleri de (suçluları) ancak sularıyla temizleyebileceği düşüncesinden kaynaklanmış bir ilahi yargılama biçimine dönüştüğü anlaşılmaktadır. En erken kanun olarak bilinen Urukagina kanunlarında nehir ordali ile ilgili ilk bilgiler ile karşılaşmaktayız. Urukagina kanunlarının 6. maddesinde önceleri kadınlar ceza görmeden iki erkek tarafından sahipleniyorken şimdi böyle kadınlar suya atılırlar (ordali) denilmektedir. Ur-Nammu kanunlarında büyü ve zina hususunda “nehre atılma” uygulamasını görmekteyiz. Madde 10’da eğer bir adam, bir adamı büyücülükle suçlarsa, suçlanan adam nehir tanrısına götürülerek nehre atılır.. Mezopotamya’da Ana İttişu kanunlarında madde1’de eğer bir kadın, kocasından nefret eder ve ona benim kocam değilsin diyorsa, o kadın nehre atılacaktır. Eşnunna kanunun 28. maddesine göre ise zina yapan evli kadının cezası ölümdür denilmektedir. Mezopotamya kanunları içerisinde en ayrıntı veren Hammurabi kanunlarında farklı bazı uygulamaları da görebilmekteyiz. Hammurabi kanunlarının 132. maddesinde eğer bir adamın karısı başka bir erkek tarafından zina ile suçlandığında, bir erkekle yatarken yakalanırsa birlikte suya atılırlar. Hammurabi kanunlarında ayrıca kadının evinin düzenini sağlamaması, kocasının malını korumaması, kocası için kötü sözler sarf etmesi veya sokağa düşkün bir kişi olması da nehre atılması için önemli sebepler olarak gösterilmiştir. Yine Hammurabi kanununun 2. maddesinde özellikle büyücülük ve iftira konusunda nehir yargılaması için kararların sertliği dikkat çekicidir. Orta Asur Kanunlarında da zina durumunda “suya atılma” uygulaması gerçekleştirilmektedir. Madde17’de eğer bir adam evli bir kadını zinayla suçlarsa ve şahidi yoksa, iftira atılan kadın gibi iftirayı atan adam da suya atılacaktır. Aynı şekşlde Yeni Asur Döneminde de nehir ordalı uygulaması devam etmektedir. Mezopotamya’da nehir ordalinin yapıldığı en önemli kentler petrol sızıntılarıyla ünlü Hit ve Hammurabi’nin kanunlarını atfetiği tanrı Şamaş’ın kült merkezi Sippar kentleri olmuştur. Mezopotamya’dan etkilenen Anadolu’da da nehir ordalinin uygulandığını yazılı kaynaklardan öğrenmekteyiz. Mısır’a hayat veren Nil Nehri’nde de ordaliyi anımsatan bazı uygulamalar ile karşılaşmaktayız. Grek ve Roma kültürlerinde doğrudan Nehir Ordali uygulaması ile karşılaşılmasa da Mezopotamya etkisiyle nehir tanrıları ve su kaynaklarının bazı hukuk uygulamaları ve kararlarda önemli yer tuttuğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nehir Ordali, hukuk, Mezopotamya, Urukagina, Hammurabi, Anadolu, Mısır, Grek ve Roma

Kaynakça

• AKIN, Enver: Eski Çağda Anadolu ve Çevresinde Göçler, V. Uluslararsı Ekonomi, Siyaset ve Yönetim Sempozyumu, İSEPA 2022, p. 102-110.
• AKYÜZ, Faruk: 2020, Asur Belgelerinde Nehir Ordali, OANNES, Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Degisi, 2/2., 2020, p. 165-177.
• ARSLAN, Yavuz: Mezopotamya’da Nehir Yargılamasının Uygulanmasına İlişkin Bazı Değerlendirmeler, Bitlis Eren Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 2021. p. 1-8.
• ARSLANTAŞ, Yüksel and RÜSTEM Kadri Septioğlu, “Çivi Yazılı Hukuki Belgelere Göre Mezopotamya’da Kadın”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt: XII, Sayı: 1-2, Elazığ, 2016, p. 1-41.
• AYDIN, Nafiz: Hammurabi Yasaları, Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul, 2017.
• BİEDLER, Murray: “Hydropolitics of the Tigris-Euphrates River Basin With Imlications fort the European Union”, Hydrology, Rhode University, South Africa, 2004, p. 1-44.
• BİLGİÇ, Emin: “Eski Mezopotamya Kavimlerinde Kanun Anlayışı ve An’anesi”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, XXI/3-4, Ankara, 1963, p. 103-119.
• BLACK, Jeremy and GREEN, Antony: Mezopotamya Mitoloji Sözlüğü, Tanrılar, İfritler, Semboller, Aram Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• BOTTERO, Jean: “Babilli Kadınların Hakları”, Eski Yakındoğu, Der.J.Bottero, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2005.
• BOZKURT, H. Argun: “Eskiçağlarda Anadolu‟da Hukuk (Hitit-Asur-Sümer)”, Hukuk Gündemi Dergisi, sayı: 3, 2009, p.79-82.
• BRAIDWOOD, Rabert John, Tarihöncesi İnsan (çev. B. Altınok). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Deneme Eleştiri ve Tarih Dizisi, İstanbul,1995.
• BÜLBÜL, Cemil: Amurru Göçleri ve Amurruların Eski Ön Asya Tarihindeki Roller, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, 2010, p. 29-49.
• CONNAN, Jaques- KAVAK, Orhan- AKİN Enver-YALÇİN, YALÇIN, M. Namık, K Imbus, J Zumberge, 2008, Identification and origin of bitumen in Neolithic artefacts from Demirköy Höyük (8100 BC): Comparison with oil seeps and crude oils from southeastern Turkey, Organic Geochemistry 37 (12), 1752-1767.
• DAVİES, William Walter: The Codes of Hammurabi and Moses. Newyork: Eaton and Mains, 1905.
• EDZARD, Dietz Otto: “Irikagina (Urukagina)”, Aula Orientalis, Vol. IX, Barcelona, 1991, p.77-79.
• ERHAT, Azra: Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1978.
• EYMEN, Fuad Seyyid, E.F., 2000. “İskenderiye” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, CİLT: 2, İstanbul, 2007, p. 574-576.
• FAIST, Betina: “The Ordeal in The Neo-Assyrian Legal Procedure” in: AOAT 412, Ugarit-Verlag, Münster, 2014, p. 189–200.
• FİDAN, Sezer Seçer: River Ordeal in Hittite Written Documents, Anadolu Araştırmaları, AnAr, 2023, p. 73-84.
• FİNKELSTEİN, Jacob Joel: “The Laws of Ur-Nammu” Journal of Cuneiform Studies, C.XXII, 1969, p. 66-82.
• FLORİOTİ, Hanım Hande Duymuş and DEMİRCİ, Gözde: Çivi yazılı kanun metinlerinde ilginç bir suç tespit ve cezalandırma yöntemi: suya atılma, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 32, Sayı: 54,1, 2013, p. 25-40.
• FRANGİPANE, Marcella: Yakındoğu’da Devletin Doğuşu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002.
• FRİDELL, Egon: Mısır ve Antik Yakındoğu’nun Kültür Tarihi, Çev. Ersel Kayaoğlu, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2006.
• FRYMER-KENSKY, Tikva Smone: The Judıcıal Ordeal In The Ancıent Near East. (volumes I & II). Diss. Yale University, 1977.
• GRIMAL, Pıerre: Mitoloji Sözlüğü, Yunan ve Roma, Sosyal Yayınlar, 1997, İstanbul.
• GÜNBATTI, Cahit: Eski Anadolu’da “Su Ordali”. Archivum Anatolicum Anadolu Arşivleri, 1995, p. 4, 73- 88. HARPER, Robert Francis: Code of Hammurabi. Argus Press, 1901.
• HEİMPEL, Wolfang: The River Ordeal in Hit. Revue d’Assyriologie et d’archéologie orientale, 90, (1), 1996, p.7-18.
• HOOKE, Samuel Henri: Ortadoğu Mitolojisi, Alaeddin Şenel (çev.), İmge Yayınevi Ankara, 2002.
• HOUT, Theo Van Den: Ordal. B. Bei den Hethitern, Reallexikon der Assyriologie 10, 2003-2005.
• IMPARATİ Fiorella: Hitit Yasaları Çev. Erendiz Özbayoğlu, İtalyan Kültür Heyeti, Ankara, 1992.
• IŞIK, Adem: İlk Şehirler ve Yazılı Medeniyete Geçiş, Mavi Atlas,6(2)/2018, p. 46-74.
• KATAJA, Laura: “A Neo-Assyrian Document on Two cases of River Ordeal”, SAAB 1 /2, Helsinki, 1987, p. 65-68.
• KILIÇ, Yusuf and FLORIOTI, Hanım Hande Duymuş: “Eski Mezopotamya’da Din Kadınları (Rahibeler)”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 13, S.1, Nisan 2009, p.159- 178.
• KINAL, Füruzan: Eski Mezopotamya Tarihi, AÜ. D.T.C.F. Yayınları, Ankara, 1983.
• KITCHEN, Kennet A-LAWRANCE, Paul J.N: Treaty, Law and Covenant in the Ancient Near East, Part 1: The Texts, Harrassowitz Verlag: Wiesbaden, 2012, p.1086.
• KLENGEL, Horst: Kral Hammurabi ve Babil Günlüğü, Çev. Nesrin Oral,Telos Yayınları, İstanbul, 2001. KRAMER, Samuel Noah: “The Ur-Nammu Law Code: Who Was Its Author?”, Orientalia, Nova Serisi, C. LII, 1983, 453-456.
• KRAMER, Samuel Noah: (1999). Sümer Mitolojisi, Hamide Koyukan (çev.), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1999.
• KRAMER, Samuel Noah: Sümerler, İstanbul, 2002.
• KUHRT, Amelie: Eskiçağ’da Yakındoğu-M.Ö.3000-330, Cilt II, Çev.: D. Şendil, 3. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• LAFONT, Bertrand: “The Ordeal”, Everyday Life in Ancient Mesopotamia, Ed.: J. Bottero, The Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland, 2001, p. 276.
• LAFONT, Bertrand: Mezopotamya Nehir Tanrılarının Yargılaması, Eski Yakındoğu, (Der. J. Bottero), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2005.
• LARSEN, Mogens Trolle: Kültepe Tabletleri VI-a. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• LOON VAN Maurits: “The Place of Urartu in First-Millennium B.C. Trade” Iraq, 1977, p. 39, 229–231, 1977.
• MAHMOOD, Lina: Two Cities of Sippar: Tell Abu-Habbah and Tell ed-Der (Master’s Thesis). Stony Brook University: New York, 2006.
• MANSEL, Arif Müfid: Ege ve Yunan Tarihi, T.T.K. Yayınevi, 1999, Ankara.
• MEMİŞ, Ekrem and BÜLBÜL, Cemil: Amurrular (Araplar’ın En Eski Ataları), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayını, Elâzığ 2012, p. 46-49.
• MİEROOP, Marc Van De: King Hammurabi of Babylon. Usa: Blackwell Publishing, 2005.
• MOSJSOV, Bosana: Osiris: Deadh Afterlife of Good, Published by John Wiley and Sons, Ltd., United Kıngdom, 2005.
• NİSSEN, Hans Jörg: “Ana Hatlarıyla Mezopotamya”, Çev. Zühre İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ankara, 2004.
• ÖZ, Esma, “Eski Mezopotamya’da Hukuk Kurallarının oluşumu sürecinde Adalet Anlayışı ve Bazı Hukuki Sorunların Çözümünde Nehir/Su Ordali Uygulaması”, Cahit Günbattı’ya Armağan, Editörler, İ. Albayrak, H. Erol, M. Çayır, Ankara, 2015, p. 185-202.
• ROTH, Martha Tobi, Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor. Atlanta, Georgia: Scholars Press, 1995.
• ROTH, Martha Tobi- HOFFNER, Harry A-MICHALOWSKİ, Piotr: Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor, Scholars press, Second Edition, Atlanta, Georgia, 1997.
• SALTUK, Secda: Arkeoloji Sözlüğü, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1997.
• SASSOON, John: Ancient Laws and Modern Problems, Third Millennium Publishing, London, 2001.
• SEVİN,Veli: Yeni Assur Sanatı I-Mimarlık, TTK, Ankara, 1999.
• SEVİMLİ, Şükran: Anadolu Antik Hitit Uygarlığı İnsanının Değerler Sisteminde Su Kullanımı, Ulusal Su Günleri 6-8 Ekim 2004, Bildiriler, İzmir, 2004, p. 264-271.
• TOPÇUOĞLU, Hamide: “Eski İsrail Hukukunun Menşei, Hususiyetleri ve Hammurabi Kanunu ile Olan Münasebetleri”, A.Ü.Hukuk Fakültesi Dergisi, C.5, S.1-4, 1948, p. 284-322.
• TOSUN, Mebrure and YALVAÇ Kadriye: Sümer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, T.T.K.B., 2. Baskı, Ankara, 1989.
• TOSUN, Mebrure: “Sumer, Babil ve Assurlular’da Hukuk,Kanun ve Adalet Kavramları ve Bunlarla İlgili Terimler”, Belleten, XXXVII/148, TTK, Ankara, 1973, p. 557-581.
• WESTBROOK, Raymond: Old Babylonian Period. A History of Ancient Near Eastern Law. Handbook of Oriental Studies, 1, 2003, p. 361- 430.
• WESTENHOLZ, J. Goodnick. Legends of the Kings of Akkade: The Texts (E-Mc-7). Indiana: Eisenbrauns, 1997.
• WHEELER, Mortimer: Roma Sanatı ve Mimarlığı, Homer Kitapevi ve Yayıncılık Limited Şirketi, İstanbul, 2004.
• WİTT, Reginald Eldered, Isıs in the Graeco-Roman World, 1971.
• ZACCAGNİNİ, Carlo: “Sacred and Human Components in Ancient Near Eastern Law”, History of Religions, The University of Chicaqo Press, Vol.33, No.3 (Feb.), 1994.