Position of the Qawl al-Sahâbî in the Hierarchy of Evidence of the Hanafī Madhhab Compared to Qiyas

Yıl 2024, , 87 - 114, 30.06.2024

Salih Erden

https://doi.org/10.61272/duid.1485669

Öz

This study aims to determine the position of the qawl al-sahâbî in the hierarchy of evidence of the Hanafī madhhab compared to qiyas. İn the study firstly, the concepts of sahābī and qawl al-sahâbî are discussed, then the views of the founding imams of the Hanafī madhhab and the Hanafī methodologists on this issue are presented. Finally, three issues in which the founding imams are alleged to have taken a contradictory stance on the qawl al-sahâbî and the possible reasons for Abū al-Ḥasan al-Karhī's different view from the Hanafī madhhab on the evidential value of the qawl al-sahâbî are analysed. According to the findings of the study, the founding imams of the Hanafi madhhab took the qawl al-sahâbî as a reference and preferred the qawl al-sahâbî to qiyas in matters that could not be understood by reason and those that could be understood. In the sources, there are many narrations from the founding imams that in both cases, they preferred the qawl al-sahâbî to qiyas. In addition, many Hanafī jurists have stated that this was the approach of the imams towards the qawl al-sahâbî. On the other hand, Hanafī lawyers, like the founding imams, a preferred the qawl al-sahâbî to qiyas in both cases. However, al-Karhī put forward a different view on this issue and argued that although the qawl al-sahâbî has evidential value in matters that cannot be understood through reason, it does not have any superiority over qiyas in matters that understood through reason. There is some evidence that Mutazilite thought had an influence on his adoption of this view. In addition, the three issues on which the founding imams are alleged to have exhibited contradictory attitudes can be interpreted in accordance with the narrations showing that they prioritised the qawl al-sahâbî over qiyas.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Hanafī Madhhab, Adilla Sharī’ah, Qawl al-Sahâbî, Qiyas

Hanefî Mezhebinin Deliller Hiyerarşisinde Sahâbî Kavlinin Kıyas Karşısındaki Konumu

Öz

Bu çalışma, Hanefî mezhebinin deliller hiyerarşisinde sahâbî kavlinin kıyas karşısındaki konumunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, öncelikle sahâbî ve sahâbî kavli kavramları ele alınmış, daha sonra Hanefî mezhebinin kurucu imamlarının ve Hanefî usulcülerin konuyla ilgili görüşleri ortaya konulmuştur. Son olarak kurucu imamların sahâbî kavli konusunda çelişkili tutum sergilediği iddia edilen üç mesele ve Ebû’l-Hasen el-Kerhî’nin sahâbî kavlinin delil değeri konusunda Hanefî mezhebinden farklı bir görüş ileri sürmesinin olası nedenleri analiz edilmiştir. Çalışmanın bulgularına göre Hanefî mezhebinin kurucu imamları, gerek akıl/kıyas ile anlaşılamayan gerek anlaşılabilen konularda sahâbî kavlini referans almış ve sahâbî kavlini kıyasa tercih etmişlerdir. Kaynaklarda her iki durumda sahâbî kavlini kıyasa takdim ettiklerine yönelik kurucu imamlardan nakledilen çok sayıda rivâyet bulunmaktadır. Ayrıca pek çok Hanefî usulcü, imamların sahâbî kavline yaklaşımının bu yönde olduğunu ifade etmiştir. Öte yandan Hanefî usûl bilginleri de kurucu imamlar gibi sahâbî kavlinin her iki durumda kıyasa takdim edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ancak, Kerhî bu konuda farklı bir görüş ortaya koymuş, sahâbî kavlinin akıl yoluyla anlaşılamayan konularda delil değeri olmakla birlikte akıl yoluyla anlaşılabilen meselelerde kıyas karşısında herhangi bir üstünlüğünün bulunmadığını ileri sürmüştür. Onun bu görüşü benimsemesinde Mutezile düşüncenin etkisi olduğunu gösteren bazı kanıtlar bulunmaktadır. Ayrıca kurucu imamların çelişkili tutum sergilediği iddia edilen üç mesele, onların sahâbî kavlini kıyastan öncelikli kabul ettiklerini gösteren rivayetlerle uyumlu bir şekilde yorumlanabilir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefi Mezhebi, Şer‘î deliller, Sahâbî Kavli, Kıyas

Etik Beyan

Makalemi aynı anda değerlendirmek üzere başka bir dergiye göndermediğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef. thk. Abdürrahman el-Azami. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1982.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu Müsnedi Ebî Hanîfe. thk. Halil Muhyiddin Elmîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Sahâbî Sözü-Kıyas İlişkisi ve Mezhep İmamlarının Uygulamalarından Örnekler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5 (1994).
• Apaydın, Hacı Yunus. “Sahâbî Sözünün Hukukî Değeri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (1990).
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye fî şerhi’l-Hidâye. Kahire: Dâru’l-Fikr, ts.
• Beyhakī, Ebūbekir Ahmed b Hüseyin b Ali. el-Medhal ilâ Süneni’l-kübra. thk. Muhammed Ziyaürahman el-Azimi. Kuveyt: Dâru’l-Hulefa li’l-Kitabi’l-İslâmî, ts.
• Beyhakī, Ebūbekir Ahmed b Hüseyin b Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Mustafa Dib Boga. Beyrut: Dâr’u İbni Kesîr, 1987.
• Buhârî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. el-Hâris b. Halîl el-Hârisî. Müsnedü’l-İmami’l A’zam Ebî Hanîfe. thk. Lütfurrahman el-Behrâicî. Mekke: el-Mektebetü’l-İmâdiyye, 2010.
• Burhânüşşerîa, Burhâneddîn Maḥmûd b Aḥmed el-Buhârî. el-Muḥîṭu’l-Burhânî fî’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. ʿAbdulkerim Sâmî el-Cundî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. el-Hayevân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekr Aḥmed b ʿAlî er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’t-Ṭaḥâvî. thk. ʿİṣmetullah ʿİnâyetullah Muḥammed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye - Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekr Aḥmed b ʿAlî er-Râzî. el-Fuṣûl fiʾl-uṣûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâratuʾl-Evkāfiʾl-Kuveytiyye, 2. Basım, 1994.
• Çetintaş, Recep. “Hanefî Mehzebinde Sahâbî Kavlinin Hüccet Değeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2017).
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Teʾsîsü’n-nazar. thk. Mustafa Muhammed Kabbânî. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd ʿAbdillâh b Muḥammed b ʿÖmer b İsâ. Taḳvîmuʾl-edille. thk. Ḫalîl Muḥyiddin el-Meys. b.y.: Dâruʾl-Kütübiʾl-İlmiyye, 2001.
• Demirel, Harun Reşit. “Ehl-i Hadis ve Usûlcüler Arasında Sahâbe Tanımı Tartışması”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe -Sahâbe Kimliği ve Algısı-. Sakarya: İSAV, 2013.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ el-Kahirî eş-Şâfiî. en-Necmü’l-vehhâc fî-şerhi’l-Minhâc. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Durmuş, Abdullah. Takvimü’l-edille Adlı Eseri Çerçevesinde Debusi’de Naslar Dışındaki Şer’i Deliller. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Ebû Nuaym İsbahânî. Müsnedü Ebî Hanîfe Rivâyetü Ebî Nuaym. thk. Muhammed el-Fâriyâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1994.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. el-Âsâr. thk. Ebû’l Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. el-Ḫarâc. thk. Ṭâhâ ʿAbdurraʾûf Saʿd. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezherî, ts.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. er-Red ʿalâ Siyeri’l-Evzâʿî. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afġânî. Haydarâbâd: Lecnetü İḥyâi’l-Maʿarif, ts.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. İḫtilafü Ebî Ḥanîfe ve İbn Ebî Leyla. thk. Ebu’l Vefâ el-Afġânî. Hindistan: Lecnetü İḥyâʾi’l-Maʿârif en-Nuʿmaniyye, ts.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Alî b. Tayyib el-Basrî. Kitâbü’l-Mu’temed fî uśûli’l-fıkh. thk. Halil el-Mis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Alî b. Tayyib el-Basrî. Şerhu’l-‘Umed. thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Züneyd. Kahire: Dâru'l-Matbaati's-Selefiyye, 1990.
• Emîr Padişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysirû’t-Tahrîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Erden, Salih. Ebû Hanîfe’nin Deliller Hiyerarşisinde Sahâbî Kavlinin Konumu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. et-Talikatü’l-kebîra fî mesâili’l-hilâf alâ mezhebi Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mustaṣfâ fî ʿilmiʾl-uṣûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Günay, Musa. “İmam Ebû Hanîfe’nin Sahâbî Kavli ile İlgili Görüş ve Uygulamaları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2013).
• Güzelhisârî, Mustafa Hulusi. Menafiʿu’d-dekâʾik fî şerhi Mecâmiʿi’l-hakâʾik. İstanbul: Şirketü Sahafiyye-i Osmânî, 1891.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed el-Hucendî. el-Muġnî fî uṣûli’l-fıkh. thk. Muhammed Muzhir Bekâ. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-Âlî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1903.
• Hâkim eş-Şehîd, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Mervezî el-Belhî. el-Kâfî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 922.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. Müsnedü Ebî Hanîfe Rivâyetü’l-Haskefî. thk. Abdurrahman Hasan Mahmud. Mısır: el-Âdâb, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ma’rifeti usûli ilmi'r-rivâye. Mısır: Dârü’l-Hüdâ, 2002.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Tarîhu Bağdâd ve Züyûluhû. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed. Zemmü’l-kelâm ve ehlihi. thk. Abdurrahman Abdülaziz eş-Şebel. el-Medinetü’l-Münevvere: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hükm, 1998.
• İbn Abdilberr, Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İntifâʻ fî fedâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ Mâlik ve’ş-Şâfiî ve Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Acîbe, Sâlih b. Muhammed b. Nûh b. Abdillâh b. Ömer el-Ömerî. Îkazü hümemi üli’l-ebsâr li’l-iktidâ-i bi seyydi’l-muhacirin ve’l-ensâr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble, ts.
• İbn Ebi’l-Avvâm, Ebû’l Kasım Abdullah b. Muhammed b. Ahmed b. Yahya b. el-Haris b. es-Saʻdî. Fedâilü Ebî Hanîfe ve ahbâruhu ve menâkıbuhü. thk. Latîfü’r-Rahmân el-Behrâicî el-Kâsımî. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-Tahbîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hacer, Ahmed b Ali el-Askalānī. et-Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi Râfii’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Hacer, Ahmed b Ali el-Askalānī. Tehzību’t-Tehzīb. Hindistan: Matbaatü Dairâti’l-Ma‛arif en-Nizâmiyye, 1908.
• İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. thk. Mustafa el-Bâbî el-Halebî. Mısır: Külliyetü’ş-Şerîa bi’l-Ezheri’ş-Şerîf, 1932.
• İbn Hüsrev, Ebû Abdillah el-Hüseyin b. Muhammed el-Belhî. Müsnedü’l-İmam el-aʻzam Ebî Hanîfe en-Nu’mân b. Sâbit. thk. Latîfü’r-Rahman el-Behrâicî. Mekke: el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğni şerh-u Muhtasari’l-Hirakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabi, 1985.
• İbn Mâze, Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddîn es-Sadrü’ş-şehîd Ömer b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî. Kitabü Şerhi Edebi’l-kâdi li’l-Hassâf. thk. Muhyî Hilâl Serhân. Bağdâd: Matbaatü’l-İrşad, 1977.
• İbn Mâze, Ebû Ḥafs (Ebû Muḥammed) Hüsâmüddîn es-Ṣadrü’ş-Şehîd ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz b. ʿÖmer b. el-Buḫârî. Edebu’l-ḳâḍi li’l-Ḫaṣṣâf. thk. Muḥyî Hilâl Serhân. Bağdâd: Matbaʿatü’l-İrşâd, 1977.
• İbn Melek. Şerhu Menâri’l-envâr fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Ali Beyzun. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1890.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râʾik şerhu Kenzi’d-dekâik ve Minhatü’l-hâlik ve tekmiletü’t-Tûrî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmi, ts.
• İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdurrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Abdullatif el-Hemim-Mahir Yasin el-Fahl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdurrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâi ulûmi’l-hadis. thk. Abdullatif el-Hemim-Mahir Yasin el-Fahl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1939.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib b. Emîr Ömer b. Emîr Gāzî el-Fârâbî. eş-Şâmil fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Carullah, 5, 488.
• Jahdani, Abdelouahad. Kitâb Masâil al-Hilâf fî Usûl al-Fiqh Les problèmes de divergences en méthodologie juridique de Husayn b.’Alî al-Saymarî. Marseille: Universite de Provence-Aix-Marseille, Phd Thesis, 1991.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Fazlü’l-i’tizâl ve tabakâtü’l-Mu‘tezile. nşr. Fuâd Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Farâbî, 2017.
• Kâsânî, Ebû Bekir b Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kudûrî, Ebü’l-Ḥüseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cumʿa Muhammed. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Lâmişî, Ebû Senâ’ Mahmud b. Zeyd. Kitâb fi usûlü’l-fıkh. thk. Abdül Mecid et-Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Leknevî, Bahrülulûm Ebü’l-Ayyâş Muhammed Abdülalî b. Nizâmiddîn b. Kutbiddîn el-Ensârî es-Sihâlevî. Fevâtihu’r-rahamût fî şerhi Müsellemi’s-sübût. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebir fi fikhi mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâ’l fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Ma’rûf. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1980.
• Molla Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed Şemseddin Fenârî. Fusûlü’l-bedâî fî usûli’ş-şerâî. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Muhammed Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ. el-İmâm Ebû Hanîfe hayâtühû ve ‘asruh ârâʾühû ve fıkhuhû. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1991.
• Özen, Şükrü. “Teʾsîsü’n-Nezâʾir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/545-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özer, Salim. Debbusî’nin el-Esrâr fi’l Usûl ve’l-Furû Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Kenzü’l-vusûl ilâ marifeti’l-usûl. Karaçi: Matbaatü Cavit Biris, ts.
• Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1985.
• Semerḳandî, Alâuʾd-dîn Ebûbekir Muḥammed b Aḥmed. Mîzânulʾ-uṣûl fî netâiciʾl-ʿukûl. thk. Muḥammed Zekî ʿAbdilberr. Katar: Maṭâbiʿuʾd-Dûhaʾl-Hadîs̱e, 1984.
• Semerḳandî, Ebû’l-Leys̱ Naṣr b. Muḥammed. Uʿyûnü’l-mesâil. thk. Salahüddin en-Nahi. Bağdad: Maṭbaʿatü Esʿad, 1966.
• Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebṣuṭ. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1993.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsuʾl-Eimme. Uṣûluʾs-Seraḫsî. thk. Ebûʾl-Vefâ el-Efgānî. Beyrut: Dâruʾl-Maʿrife, 1973.
• Siġnâkî, Ḥusâmeddîn Ḥuseyin b ʿAlî b Ḥaccâc b ʿAlî. el-Kâfî Şerhu’l-Pezdevî. thk. Faḥruddîn Seyyid Muḥammed Ḳanît. b.y.: Mektebetu’r-Rüşd li’l-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1422.
• Ṣuġ̣dî, Ebu’l Hüseyin Ali b. Hüseyin b. Muḥammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salahaddin en-Nâhî. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1984.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Miftâhü’l-cenne fî’l-ihricâc bi’s-sünne. Medine-i Münevvere: el-Câmiatü’l-İslâmî, 1989.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1990.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad. el-Âsâr. thk. Ebû’l Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad. el-Aṣl. thk. Muḥammed Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2012.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad. el-Câmiʿu’ṣ-saġîr ve şerḥuḥu en-Nâfiʿu’l-kebîr. Beyrut: ʿAlemü’l-Kütüb, 1985.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad. el-Ḥücce alâ ehl-i Medine. thk. Mehdi Ḥasen el-Keylânî el-Ḳâdîrî. Beyrut: ʿAlemü’l-Kütüb, 1982.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad. el-Meḫâric fi’l-Ḥiyel. Kahire: Mektebetü’-Sekafeti’d-Diniyye, 1999.
• Şîrâzî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkī. Müsnedü Ebî Hanîfe. thk. Abdrurahman Hasan Mahmud. Mısır: el-Âdâb, ts.
• Takıyyüddîn Temîmî, Abdilkādir et-Temîmî ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî. et-Tabakâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Lecnetü İhyâi Türâsi’l-İslâmî, 1970.
• Zâhid el-Kevserî. Fıkhu ehli’l-Irâk ve hadîsühüm. thk. Muhammed Salim Ebû Âsî. Kahire: Dâru’l-Besâîr, 2009.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. Bahrü’l-muhît. Mısır: Darü'l-Kütübi, 1994.