Muhtevâ ve Üslup Açısından Kur’an’da Secde Âyetleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 60 - 86, 30.06.2023

Halil İbrahim Aydın

https://doi.org/10.61272/duid.1321210

Cited By: 1

Öz

Kur’an, hem üslubu hem de muhtevâsı itibarıyla mu´ciz bir yapıda vahiy edilmiştir. Bu yapı tilâvet secdesi ile ilgili âyetlerde de kendini göstermektedir. Secde âyetlerinin lafızsal boyutu (üslubu) ve bu üsluba bağlı olarak ortaya çıkan muhtevâsı, ifade zenginliği açısından önem arz etmektedir. Zira secde âyetleri yalnızca secde etmeyi emreden, tavsiye eden veya secde etmeye teşvik eden bir üslup ve muhtevâya sahip değildir. Bu âyetlerin secde etmenin ötesinde ifade ettiği (şirk koşmamak, Al-lah’a kulluk etmek, yüklenilen misyonu yerine getirmek gibi) başka muhtevâları da vardır. Çalışma-da secde âyetlerinde kullanılan lafızsal üslup ve bu üslubun manaya katkıları incelenmiştir. Kur’an’da okunduğu vakit tilâvet secdesi yapılması gereken âyetler mevcuttur. Tefsir, fıkıh ve hadis ilimlerinin konusu olan ve hadis kaynaklarında kendileri için hususî bölümlerin açıldığı bu âyetler, çeşitli üslup ve muhtevâya sahiptirler. Bu üslup ve muhtevâlarından dolayı rivâyetler farklı şekilde yorumlanarak secde âyetlerinin sayısı değişebilmiştir. Ayrıca secde etmenin icabı veya istihbâbı, secde etmenin zaman-mekân cihetiyle durumları fıkıh eserlerinde genişçe ele alınmıştır. Yine fıkıh ilminde yoğunlukla üzerinde durulduğundan dolayı bunlar ibadet maksatlı âyetler olarak algılan-maktadır. Lakin ilgili âyetler, tefsir ilmi açısından incelendiğinde sağlam bir inanç oluşturmaya yö-nelik indirilmiş iman içerikli âyetler oldukları anlaşılmaktadır. Lakin bu âyetlerdeki secde lafızları ile ilgili hususi bir çalışma yapılmadığı dikkati çekmektedir. Bu sebeple “Secde âyetleri” olarak te-lakki edilen bu pasajların üslûp ve muhtevâ açısından incelenmesi ve âyetlerdeki secde lafızlarının ifade ettiği anlamın ortaya konulması önem arz etmektedir. Bundan dolayı çalışmada tefsir ilmi açısından tilâvet secdesi âyetleri üslup ve muhtevâları yönünden ele alınarak hem içerdikleri ifade zenginliği hem de secde emriyle ifade edilen anlamın alanı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Âyet, Secde âyetleri, Muhtevâ, Üslup

Verses of Prostration in the Qur'an in Terms of Content and Style

Öz

The Qur'an was revealed in a miraculous way in terms of both its style and content. This structure also shows itself in the verses about the prostration of recitation. The literal dimension (style) of the prostration verses and the content that emerges depending on this style are important in terms of richness of expression. Because the verses of prostration do not have a style and content that only orders, recommends or encourages to prostrate. These verses also have other contents that they exp-ress beyond prostrating (such as not committing polytheism, serving Allah, fulfilling the assigned mission). In the study, the literal style used in the prostration verses and the contribution of this style to the meaning were examined. There are verses in the Qur'an that need to be prostrated when recited. These verses, which are the subject of tafsir, fiqh and hadith sciences and for which special chapters are opened for them in hadith sources, have various styles and contents. Because of this style and content, the narrations were interpreted differently and the number of prostration verses could change. In addition, the necessity or means of prostrating, the situations of prostrating in terms of time and space have been extensively discussed in the works of fiqh. Again, since it is emp-hasized in the science of fiqh, these are perceived as verses for worship. However, when the relevant verses are examined in terms of the science of tafsir, it is understood that they are verses with the content of faith that were sent down to create a solid belief. However, it is noteworthy that there is no special study on the words of prostration in these verses. For this reason, it is important to examine these passages, which are considered as "prostration verses", in terms of style and content, and to reveal the meaning of the words of prostration in the verses. Therefore, in this study, both the richness of expression they contain and the area of meaning expressed by the order of prostration have been revealed by considering the verses of prostration of recitation in terms of tafsir science in terms of their style and content.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Qur’an, Verse, Prostration Verses, Content, Style

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd b. Abdilbâkî b. Sâlih el-Mısrî. el-Mu’cemu’l-müfehres li-elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1945.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî el-Âlûsî. Rûhu’l-me´ânî. Kahire: İdâratü’t-Tabâtü’l-Münîre, ts.
• Aydın, Halil İbrahim. Kur’an’ın Vasıfları Bağlamında Şifa Kavramı. Karabük: Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri, Doktora Tezi, 2022. http://acikerisim.karabuk.edu.tr:8080/xmlui/handle/123456789/1964
• Azîme, Muhammed Abdulhâlik, Dirâsât li uslûbi’l-Kur’an’i’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-Beğavî, Me´âlimü’t-Tenzîl. Riyad: Dâr-u Taybe, 1989.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-saḥîḥu’l-muḫtasar min ´umûri resûlillâh sallallâhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
• Çetin, Abdurrahman. “Tilâvet Secdesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/157-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çetin, Abdurrahman – Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Fâsıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/209-210. İstanbul, TDV Yayınları, 1995.
• Dalgın, Nihat. “Secde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/271-272. İstanbul: TDV yayınları, 2009.
• Doğan, Mehmet Akif. “Arap Dilinde Muhâtabı İkna Etme Açısından Haberî Cümlede Tekîd Edatlarının Rolü”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2011. https://docplayer.biz.tr/209952683-Arap-dili-ve- grameri-arastirmalari.html
• Durmuş, İsmail. “Itnâb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/215-219. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Durmuş, İsmail. “Üslûp”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/383-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Durmuş, İsmail - Pala, İskender. “İstiare”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansikloıpedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebussuûd Efendi, Muhammed Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l-´akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’an’i’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, ts.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Saîd el-Hafâcî el-Halebî. Sırru’l-fesâha. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1982.
• İbn ´Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn ´Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ş azîz. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li-´ulûmi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-´Azîm. Suud: Mektebetü’l-Arabiyye es-Suûdiyye, 1997.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr fî şerḥi’l-mücellâ bi’l-iḫtiṣâr. Mısır: İdâratü’t-Tabâ´ati’l-Münîre, 1352.
• İbn Kayyım, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. ez-Zav’ü’l-münîr ´ale’-tefsîr. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-´Azîm. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muḳniʿ fî fıḳhi İmâmi’s-Sünne Aḥmed b. Ḥanbel eş-Şeybânî, Dâru Riyad: ´Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Teymiye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Sücûdü’t-tilâve meânîhi ve ahkâmühü. Katar: Dâru İbn Hazm, 2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal er-Râgıb. Müfredât-ü elfâzi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: İFAV, 2002.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed el-Kazvînî eş-Şâfiî. Telhîsu’l-miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiu´ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî. el-İhtiyâr li-t´alîli’l-muhtâr. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-´Âlemiyye, 2009.
• Mukâtil b. Süleyman. Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-´Arabî, 2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-saḥîḥ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-Tenzîl ve hakâiku’t-tevîl. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-Sâbûnî. Safvetü’t-tefâsîr. Beyrut: Dâru’l-Kur’ân’i’l-Kerîm, 1981.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Hârizmî es-Sekkâkî. Miftâhu’l-´ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1987.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-Hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-´ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid Kutub, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî zılâli’l-Kur’an. Kahire: Minberu’t- Tevhîd ve’l-Cihâd, ts.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Ebû Osmân Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1982.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1994.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. Katar: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmi´u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1994.
• Topaloğlu, Bekir. “Sâd Sûresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/376-377. İstanbul: TDV yayınları, 2008.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vecîz fî Kitâbi’l-Azîz. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1994.
• Yûsuf Ömer Vâsıl, Fâtıma. Âyâtü sücûdi’t-tilâve dirâsetün te’sîliyyetün tahlîliyyetün. Malezya: Uluslararası Medine Üni-versitesi, İslâmî İlimler Fakültesi, Tefsir ve Kur’ân İlimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2012. https://ia904507.us.archive.org/26/items/quraan00001/quran00040.pdf
• Yavuz, Galip. “Akıl ve Yan Anlam İlişkisi Açısından Mecazî Anlatım”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/4 (2006). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/52472
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan haḳâʾiḳı gavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Riyad: Mektebetü’l-´Ubeykân, 1998.