Rivayet İlmi Açısından İlk İnen Vahiy Hakkındaki Rivayetlerin Değerlendirilmesi - Merfû‘ Rivayetler Özelinde -

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 114 - 144, 30.06.2023

Muhammed Mahmut Başeğmez

https://doi.org/10.61272/duid.1321212

Öz

Siyer, tarih, tefsir ve hadis kaynaklarında ‘Evvelü mâ nezel’ ya da diğer bir ifadeyle ‘ilk inen vahiy’ konusunda hadis kitaplarında tespit edebildiğimiz kadarıyla muhtevaları farklı üç merfû‘ rivayet bulunmaktadır. Bunların yanında birçok mevkuf ve maktû‘ rivayetler de bulunmaktadır. Ancak makale boyutunu aşacağı düşüncesiyle mevkuf ve maktû' rivayetlere yer verilmemiştir. İlgili merfû‘ rivayetlerden birincisi ‘Alak sûresinin 1-5. ayetlerinin ilk inen vahiy olduğunu ifade eden Hz. Âişe (ö. 58/678) rivayeti, ikincisi Müddessir sûresinin 1-5. ayetlerinin ilk inen vahiy olduğunu ifade eden Hz. Câbir (ö. 78/697) rivayeti, üçüncüsü ise Fâtiha sûresinin tamamının ilk inen vahiy olduğunu ifade eden tabiîn Ebû Meysere ‘Amr b. Şurahbîl’in (ö. 63/683) mürsel rivayetidir. Makalemizde zikri geçen rivayetlerin, hadis ilmi açısından değeri ve ilk inen ayetlerin bu rivayetler özelinde tespiti yapılmıştır. Elde edilen bulgularla birlikte, Hz. Âişe'nin, Hz. Câbir'in ve Ebû Meysere 'Amr b. Şurahbîl'in merfû‘ rivayetleri dikkate alındığında, ‘Alak sûresinin 1-5. ayetlerinin ilk inen vahiy oldukları sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İsnâd, Metin, Nüzûl, İlk İnen Vahiy

Evaluation of Narrations Regarding the First Revealed Revelation from the Perspective of Hadith Sciences - In the Context of Marfu' Narrations -

Öz

In the biographical, historical, exegetical, and hadith sources, we can identify three different narrations, known as "Evvelü mâ nezel" or "the first revealed verse" regarding the topic of the first revelation. Alongside these, there are numerous mewquf and maqtû' narrations as well. However, due to the constraint of article length, the mewquf and maqtû' narrations have not been included. Among the relevant marfû' narrations, the first narration is attributed to Âisha (d. 58/678), stating that the first revelation consisted of the first five verses of Surah Al-'Alaq. The second narration, attributed to Jabir (d. 78/697), indicates that the first revelation comprised the first five verses of Surah Al-Muddathir. The third narration, a mursal narration by Abu Maisara 'Amr b. Shurahbil (d. 63/683), claims that the entire Surah Al-Fatiha was the first revelation. Within the context of our article, the aforementioned narrations' value within the field of hadith scholarship and the identification of the first revealed verses based on these narrations have been examined. The findings lead to the conclusion that, when considering the marfû' narrations of Âisha, Jabir, and Abu Maisara 'Amr b. Shurahbil, it can be determined that the first revelation consisted of the first five verses of Surah Al-'Alaq.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Isnad, Matn, Revelation, First Revelation

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. thk. Merkezü’l-Buhûsi ve Takniyeti’l-Ma’lûmât. 10 Cilt. Mısır: Dâru’t-Ta’sîl, 1. Basım, 1436.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnâvûd - Âdil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Kitâbü’l-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl (el-Câmiʿ fi’l-ʿilel ve maʿrifeti’r-ricâl) Rivâyetü’l-Mervezi ve ğayruhu. thk. Dr. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Bombay/Hindistan: es-Dârü’s-Selefiyye, 1. Basım, 1408.
• Akdemir, Salih. “Müsteşriklerin Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’e (sav) Yaklaşımları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/1 (ts.), 179-210.
• Aydın, Fuat. “Nâmûs/Nomos Cebrâil mi? ‘Bed’ü’l-Vahy Hadisindeki Nâmûs Kavramı Üzerine’”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15 (2003), 53-85.
• Ayhan, Bayram. “İlk İnen Vahye Dair Rivayetlerde Geçen Bazı İbarelerin Tahlili”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), 1-20.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-. Şerḥu’s-sünne. thk. Şuʿayb el-Arnâvûd - Muhammed Züheyr eş-Şaveyş. 15 Cilt. Dımaşk - Beyrut: el-Mektebü’l- İslâmî, 2. Basım, 1403.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1417.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdü’l-Kâdir “Atâ”. 10 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 3. Basım, 1424.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar min umûri Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dârü Tavki’n-Necâti, 1. Basım, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. Kitâbü’ḍ-Ḍuʿafâʾi’ṣ-ṣaġīr. thk. Ebû Abdillâh Ahmed b. İbrâhîm b. Ebi’l-’Ayneyn. Mektebetü İbn Abbâs, 1. Basım, 1426.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Medḫal ile’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyyeti, 2006.
• Ebû Avâne el-İsferâyînî, Ebû Avâne Ya‘kūb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müstaḫrecü Ebî ʿAvâne. thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1419.
• Ebû Bekr eş-Şâfiî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. İbrâhîm el-Bezzâz eş-Şâfiî el-Bağdâdî. el-Fevâʾidü’l-münteḫabetü’l-ʿavâlî ʿani’ş-şüyûḫ. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1417.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. el-Müsnedü’l-müstaḫrec ʿalâ Ṣaḥîḥi Müslim. thk. Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfii. 4 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l- Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, ts.
• Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyn Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1. Basım, 1404.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Abdülmelik b. Abdillâh b. Düheyş. 2 Cilt. Mektebetü’l-Esedî, 1. Basım, 1424.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1411.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd ev Medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1422.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Tab’atü Meclisi Dâirati’l-Me’ârifi’l-Osmâniyye bi Haydârabad ed-Deken el-Hind. 9 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1371.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hûd. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki vd. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Taḳrîbü’t-Tehẕîb. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 9. Basım, 1433.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Taʿrîfü ehli (üli)’t-taḳdîs bi-merâtibi’l-mevṣûfîne bi’t-tedlîs (Ṭabaḳātü’l-müdellisîn). thk. Âsım b. Abdillâh el-Karyûtî. 1 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1. Basım, 1980.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 15 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1327.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ ʿale’t-teḳāsîm ve’l-envâʿ (Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân, es-Sünen, et-Teḳāsîm ve’l-envâʿ). thk. Şuʿayb el-Arnâvûd. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1414.
• İbn Mende, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-İsfahânî. Kitâbü’l-Îmân. thk. Dr. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fakîhî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1406.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1422.
• Kāsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Feżâʾilü’l-Ḳurʾân ve meʿâlimuh ve edebüh. thk. Mervân el-Atiyye vd. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1415.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-. Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Dr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1403.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. İkmâlü (Ẕeyl ʿalâ) Tehẕîbi’l-Kemâl. thk. Ebû Abdirrahmân Âdil b. Muhammed - Ebû Muhammed Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 1. Basım, 1422.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Ebû Kuteybe Nazar b. Muhammed el-Fâryâbî el-Fâryâbî. Riyâd: Dârü’t-Tîbe, 1. Basım, 1427.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmud İbrahim Zâyid. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1. Basım, 1396.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdü’l-Münʿim Şiblî - Şuʿayb el-Arnâvûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. Zikrü’l-müdellisîn. thk. Şerif Hâtim b. Ârif el-Avnî. 1 Cilt. Mekke: Dârü Âlemi’l-fevâid, 1. Basım, 1423.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1392.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. “Kur’an Tarihine Giriş -Evvelü mâ Nezel (İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi-”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 26 (2013), 65-119.
• Serrâc, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm es-. Ḥadîs̱ü’s-Serrâc. thk. Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ukkâşe b. Ramazân. 4 Cilt. el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 1. Basım, 1425.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. Kitâbü’l-Evâʾil. thk. Muhammed b. Şekûr b. Mahmud el-Hâcî Emîr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle/Dârü’l-Furkân, 1. Basım, 1403.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. 4 Cilt. Mısır: Dârü’l-Hecr, 1. Basım, 1419.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ el-. eḍ-Ḍuʿafâʾü’l-kebîr. thk. Dr. Abdü’l-Mu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1404.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-nüzûl. thk. İsâmü’d-in b. Abdi’l-Muhsin. Dârü’l-İslâh, 2. Basım, 1412.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Suʾâlâtü İbni’l-Cüneyd. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. el-Medinetü’l-Münevvera: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, 1408.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Târîḫu ʿOs̱mân b. Saʿîd ed-Dârimî ʿan Ebî Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Maʿîn fî tecrîḥi’r-ruvât ve taʿdîlihim. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2. Basım, 1430.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l-Ma’rife li’t-Tiba’ati ve’n-Neşr, 1. Basım, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuʿayb el-Arnâvûd - Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 29 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.