Nisyan-ı Nisvan İndirgemeciliğine Mahkûm Edilmiş Bir Konu: Kadının Şahitliği

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 115 - 142, 30.06.2024

Özlem Yanık

https://doi.org/10.61272/duid.1384101

Öz

İslâm muhakeme hukukunda kadınların şahitlik nisabındaki konumları, çeşitlilik arz etmektedir. Davanın niteliğinin önemli olduğu nisap taksiminde kadınların ceza davalarındaki şahitlikleri reddedilirken, hak davalarında ise belirli şartlar çerçevesinde şahitlikleri geçerli kabul edilmiştir. Nasta iktisadi işlemlere şahitlik etmeleri gerektiğinde bir erkeğe karşılık iki kadınının beyanının talep edilmesi ve iki kadından birinin misyonunun ‘hatırlatma görevinin ifası’ olarak açıklanması, literatürde kadınların akli yetenekleri bakımından erkeklere nispeten zayıf addedildikleri için şahitlik nisabında bu şekilde konumlandırıldıkları düşüncesinin yerleşmesine yol açmıştır. Psikoloji biliminin verilerine göre ezber, hafıza, detaylara hâkimiyet gibi konularda erkeklerden daha üstün oldukları kabul edilen kadınların, İslâm hukukunun şahitlik nisabındaki konumları itibariyle ‘unutkanlık’la özdeşleştirilmeleri, nassın illetinin doktrindeki kapsamı hususunda bir problem olduğu varsayımını doğurmaktadır. Bu çalışmanın amacı, hükmün yegâne illetinin kadınların unutkanlığına hasredilerek daraltılması yerine lafzın ifade ettiği anlam genişliği içinde meselenin ele alınarak, kadın duygu ve biyolojisinden kaynaklanan etkilerin bütünlüğünü göz ardı etmeden bir yaklaşım ortaya koymanın daha isabetli olacağına ilişkin bir katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Şahitlik, Kadın, Hafıza, Unutkanlık

A Topic Reduced to Women's Forgetfulness: Women's Testimony

Öz

In Islamic judicial law, The position of women in the context of witness testimony varies. While the testimony of women in criminal cases was rejected in the nisab division, where the nature of the case was important, their testimony was accepted as valid under certain conditions in civil cases. When they are required to testify in economic transactions, the testimony of two women is requested against one man, and the role of one of the two women is explained as the 'performance of the duty of reminding'. This has led to the entrenched belief in the literature that women are positioned this way in matters of testimony because they are considered relatively weaker in intellectual capabilities compared to men. According to the findings of the science of psychology, women are considered superior to men in matters such as memory and mastery of details. However, their association with 'forgetfulness' in the context of their position in the matter of testimony suggests a problem with the scope of the reasoning of the evidence in Islamic law. The purpose of this study is to make a contribution suggesting that instead of narrowing the ruling solely to women's forgetfulness, it would be more accurate to address the issue within the broader meaning expressed by the text and taking into account the overall effects arising from women's emotions and biology.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Testimony, Woman, Memory, Forgetfulness

Kaynakça

• Akkaya, Necla. “İslâm Hukukunda Kadının Siyasi Hakları”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 5/4 (Ekim 1991), 236-250.
• Ali Haydar Efendi, Eminefendizade. Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Matbaâ-i Tevsi’î Tıbaât, 1330/1914.
• Algül, Ayhan - Özşahin, Aytekin vd. “Postmenopozal Majör Depresif Bozuklukta Klinik Gidiş ve Yaşam Olayları İlişkisinin Araştırılması: Vaka Kontrollü Açık Uçlu Çalışma”. Gülhane Tıp Dergisi 57/3 (2015), 211-215.
• Âlûsî, Şihâbuddin Mahmûd. Rûhu’l-meânî fȋ tefsȋri’l-Kur’âni’l-azȋm. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1404/1984.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Ateş, Ali Osman. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1997.
• Ateş, Süleyman. İslâm’a İtirazlar ve Kur’an-ı Kerim’den Cevaplar. Ankara: Kevser Yayınları, ts.
• Aynî, Bedrüddin Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kâri şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Sıtkı Cemîl Attâr. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1425/2005.
• Bâbertî, Ekmeluddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Batyra, Anna. Türkiye’de Cinsiyete Dayalı Başarı Farkı, Eğitim Reformu Girişimi, Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) Bulguları- 2015. İstanbul: Aydın Doğan Vakfı Yayınları, 2017.
• Bayındır, Abdülaziz. İslâm Muhakeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 1986.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayınları, 1994.
• Bayraktar, Rüveyda - Uçanok, Zehra. “Menopoza İlişkin Yaklaşımların ve Kültürlerarası Çalışmaların Gözden Geçirilmesi”. Aile ve Toplum 5/2 (2002), 1-8.
• Behiy, Muhammed. Kur’an ve Toplum. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Bir Yayınları, 1986.
• Behnesî, Ahmet Fethi. el-Ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1983.
• Beroje, Sahip. “Günümüz İspat İmkânları ve Anlayışı Işığında Kadının Şahitliğinin Yeniden Değerlendirilmesi”. Ekev Akademi Dergisi 8/19 (2004), 111-134.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn. es-Sünenu’l-kübrâ ma’â cevheri’n-nakîli’bni Türkmânî. 10 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Ma’rife, 1986.
• Bigiyef, Musa Carullah. Hatun. çev. Mehmet Görmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Bilmen. Kur’an-ı Kerîmin Türkçe Meâl-i Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Abdülazîz b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bulaç, Ali. “Mekâsidu'ş-Şerîâ Bağlamında Kadınların Şahitliği Konusu”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 5/4 (1991), 279-295.
• Canan, İbrahim. Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte. 18 Cilt. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2016.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-lüğa ve’l-’ulûm. Beyrut: y.y., 1974.
• Çakın, Kâmil. “Kadınlarla İlgili Bir Hadis ve Değerlendirmesi”. Dinî Araştırmalar Dergisi 1/1 (1998), 5-30.
• Çeker, Orhan. “Kadının Şâhitliği Üzerine”. Marife 1/1 (Bahar 2001), 243-245.
• Çolak, Mücahit. “İslâm Muhakeme Hukukunda Şahitlik ve Hükümleri”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/2 (2016), 85-104.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer. es-Sünen. thk. es-Seyyid Abdullah Hâşim Yemânî el-Medenî. nşr. Şuayb el-Arnavut vd. Beyrut: y.y. 1423/2003.
• Davarcı, Zehra. ‘Hak Dini Kur’an Dili’ ve ‘Kur’an Yolu’ Tefsirlerinde Kadının Sosyal Statüsü. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Davudoğlu, Ahmet. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Yayınları, 1977.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs terettübü’s-suveri ve hasebi’n-nüzûl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l Garbi’l İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Derveze. ed-Dustûru’l-Kur’ânî ve sünnetü’n-nebeviye fi şuûni’l-hayât. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhu, 1966.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’aş es-Sicistanî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed b. Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Ebûssu‘ûd, Muhammed el-Amedî. İrşâdu’l akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1990.
• Ebû Yahya, M. Hasen. “Hükm-ü şehâdeti’n-nisâ fi’l-ukûbât”. Mecelletü’ş-Şerîa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 6/14, (Kuveyt: y.y.,1989).
• Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam vd. İstanbul: Azim Dağıtım Yayınları, 2013.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Kâmusu’l-muhit. thk. Mektebetü Tahkiki’t-Türasi fi Müesseseti’r-Risale. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1407/1987.
• Garaudy, Roger. İslâm ve İnsanlığın Geleceği. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 1990.
• Gazâlî, Muhammed. Hukûku'l-insân beyne te‘âlimi’l-İslâm ve i‘lâni’l-umemi’l-müttehide. Mısır: Dâru’d-Dâ‘vâ, 1994.
• Gazâlî. Fakihlere ve Muhaddislere Göre Nebevî Sünnet. çev. Ali Özek. İstanbul: İSAV, 1992.
• Güler, Zekeriya. “Kadın Din ve Akıl Bakımından Eksik midir?”. Mehir 2 (1998), 14-21.
• Güler. 40 Hadiste Kadın ve Aile. İstanbul: Rıhle Kitap, 2019.
• Hallâf, Abdülvehhab. İlmü usûli’l-fıkh. Kahire: Dârû’l-Hadis, 2003.
• Hamîdullah, Muhammed. Sîretü İbn İshak el-müsemmatü bi-kitâbi'l-mübtedei ve'l- mea‘asi ve'l-meğazî'nin tahkik ve ta'lîki. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 1981.
• Hamîdullah. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
• Hâtemî, Hüseyin. İlahi Hikmet’te Kadın. İstanbul: Milenyum Yayınları, 6. Basım, 2000.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebû Bekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed İbrahim el-Hifnâvî - İsmail Muhammed eş-Şendîdî. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2011.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. İslâm Hukuk Felsefesi (Mekasıdu’ş-şerîâti’l-İslâmiyye). çev. Vecdi Akyüz - Mehmet Erdoğan. İstanbul: Kitap Matbaası, 1999.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdullah. el-Muharrer el-vecîz fi’t-tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Emîru Hac, Ebû Abdullah Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 2 Çilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hacer, Şihabuddin Ebi’l Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. thk. Halil Me’mûn, Ömer es-Sülemî, Ali b. Mes’ud. Beyrut: Dâru’l-Mâ’rife, 1417/1996.
• İbn Hacer. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-Bârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbuddin el-Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Mârife, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endülûsî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bendarî. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.
• İbnü’l Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdülvâhit es-Sivasî. Şerhu Fethi’l-kâdir, ale'l-Hidâye şerhi Bidâyeti'l-mübtedi’ . Kahire: y.y., 1389/1969.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İlâmu’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemin. 4 Çilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• İbn Kayyim. et-Turuku’l-hükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şeriyye. Kahire: Matbaâtü’l-Medenî, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. Riyad: Dâru’t-Tayyibe, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî fi fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dâru Âlemü'l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünenü İbni Mâce. thk. M. Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensarî er-Rüveyfiî el-Ifrıkî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1996.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim el-Mısrî. Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-Dekâik. 10 Cilt. Beyrut: y.y., 1997.
• İbn Rüşd, Ebû'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1424/2004.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. et-Tabakâtü’l-kübrâ. nşr. İhsân Abbâs. 10 Cilt. Beyrut: y.y., 1388/1968.
• Kanukçuoğlu Kâmile (ed.). Kadın Sağlığı Sorunlarının Psikosomatik Yansımaları. Ankara: Detay Yayınları, 2017.
• Karakuşçu, M. Nail. Genel Psikoloji ve Normal Davranışlar. Ankara: Pelin Ofset, 1999.
• Karaman, Hayrettin. “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevleri”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 5/4 (1991), 271-278.
• Kâsânî, Alâaddin Ebû Bekir b. Mesud. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr. et-Terâtibü'l-idâriyye. çev. Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayınları, 1990.
• Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Sıddîk b. Hasen b. Ali el-Hüseynî. Neylü’l-merâm min tefsiri’l-âyâti’l-ahkâm. thk. Yusuf b. Ahmed el-Bekrî. Suudi Arabistan: Ramâdiye’n-Neşr, 1997.
• Krokstad, S. Langhammer vd. “Kohort Profili, HUNT Çalışma Norveç”. International Journal of Epidemiology 42/4 (Ağustos 2013), 967-977. https:// DOI: 10.1093/ije/dys095
• Koşum, Adnan. “İslâm Hukukunda Kadının Yargıçlığı Problemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/10 (2003), 63-75.
• Koyun, Ayşe – Taşkın, Lale - Terzioğlu, Füsun. “Yaşam Dönemlerine Göre Kadın Sağlığı ve Ruhsal İşlevler: Hemşirelik Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 3/1 (2011), 67-99.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir b. Farh el- Ensarî el-Hazrecî el-Endelûsî. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mubeyyin limâ tazammana mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkan. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2006.
• Lamrabet, Asma. Müslüman Kadınlar ve Baskı: Kur’an’dan Yola Çı¬kan Özgürlük Okuması: İslâmî Feminizmler. der. Zahra Ali. çev. Öykü Elitez. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattâ. thk. M. Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Mazhar Osman. Tabâbet-i Rûhiye. İstanbul: Kader Matbaası, 1941.
• “Psikoloji”. Medicana Genel Sağlık Ansiklopedisi. 12 Cilt. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1993.
• Memorial Hastanesi, “Unutkanlık Neden Olur?” Erişim 12.02.2023. https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/unutkanliga-yol-acan-3-nedene-dikkat/
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. haz. Muhammed Muhammed Tamir - Hafız Aşur Hâfız. Kahire: Dârü’s-Selam, 2000.
• Mevkūfâtî Mehmet Efendi. Mülteka’l-ebhur (Mevkufât) tercümesi. sad. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Sağlam Yayınevi, ts.
• Mevsılî, Ebû’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-muhtâr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'r-Risâleti'l-Alemiyye, 1430/2010.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuat Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsil-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb el-Horasânî. Sünenü’n-Nesâî. b.y: Mektebetu Matbuâtu’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref. Ravdâtu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî, 3. Basım, 1991.
• Nevevî, el-Minhâc şerhu Sahîhu Müslim b. el-Haccâc. nşr. Halîl Me’mûn Siyhâ. Beyrût: Dâru’l-Mârife, 5. Basım, 1998.
• Özdamar, Özkan - Yılmaz, Onat. – Beyca, Hacer - Muhcu, Murat. “Gebelik ve Postpartum Dönemde Sık Görülen Ruhsal Bozukluklar (Gebelikte ve Postpartum Dönemde Sık Görülen Psikiyatrik Bozukluklar)”. Zeynep Kâmil Tıp Bülteni 45/2 (2014), 71-77.
• Özen, Yener. “Değerler Felsefesi Açısından İrade ve Bileşenleri (Özgür Bir İrademiz Var Mı?)”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 5/9 (Eylül 2013),1-21.
• Pezdevî, Fahru’l İslâm Ebü’l-Usr Ali b. Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’l Pezdevî (Abdülaziz Buhâri’nin Keşfu’l-esrâr şerhi ile). thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1997.
• Râgıb, Ebû’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-Isfahânî. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb et-tefsiru’l-kebîr. 16 Cilt. Kahire: Dârü’l-Gad el-Arabî,, 1992.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü'l-muhtâc ilâ şerhi'l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Reşid Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm). Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Muhtasâru İbn-i Kesir. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kur'âni'l-Kerîm, 1981.
• Sağırcî, Esad Muhammed Saîd. Delilleriyle Hanefi Fıkhı. İstanbul: Karınca ve Polen Yayınları, 2010.
• Sağlam, Hadi vd. “İslâm Hukuku ve Modern Hukuk Bağlamında Şahitlik Müessesesinin Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/2 (2012), 87-103.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. thk. Âmir el-Cezzâr- Abdullah el-Minşâvî. Kâhire: y.y., 2005.
• San‘ânî, Ebû İbrahim İzzettin Muhammed b. İsmail Emir. Sübülü’s-selâm şerhu Bulûği’l-Merâm min cem‘i edilleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 6. Basım, 1991.
• Savaş, Rıza. Hz. Muhammed Devrinde Kadın. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Serahsî, Usûlü's-Serahsî. thk. Ebü'l-Vefâ Efganî. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005.
• Seyyid Kutup. Kadın ve Aile. İstanbul: İhtar Yayınları, 2. Basım, 1997.
• Sıbâî, Mustafa. el-Mer’e beyne’l-fıkh ve’l-kânun. Beyrut: Dâru’l-Verrâk, 1999.
• Şâban, Zekiyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlu’l-fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdülganî Abdülhâlık. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1980.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. 11 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şârânî, Abdülvehhâb b. Ahmed. Kitâbü'l-Mîzân. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: y.y., 1989.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Havlânî. Fethu’l-Kadîr el-câmi‘ beyne fenneyi’r-rivâyeti ve’d-dirâyeti min İlmi’t-tefsîr. thk. Dr. Abdurrahman Umeyra. Kahire: y.y., 1998.
• Şimşek, Said. Günümüz Tefsir Problemleri. İstanbul: Düşünce Yayınları, 1995.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1423/2003.
• Şirbînî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî el-Kahirî. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Tabatabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri'l-Kur'ân. Beyrut: Müessesetü'l-A'lâmî, 1997.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsirü’t-Taberî câmî’ûl beyân an te’vîli âyi’l Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 1.Basım, 2001.
• Tarhan, Nevzat. Kadın Psikolojisi. İstanbul: Nesil Yayınları, 92. Basım, 2019.
• Tirmizî, Ebû Ȋsâ Muhammed b. Serve. Sünenü’t-Tirmizî. thk. M. Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Topçu, Emel. “Kadın Lider Olunca”. İslâmiyât Dergisi 3/2 (Nisan‐Haziran 2000), 159-173.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslâm Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-cinâî’l-islâmî, mukârenen bi’l-kânûni’l-vad’î. Beyrut: y.y., 1993.
• Ülgen, Gülten- Fidan, Emel. Çocuk Gelişimi. İstanbul: MEB Basımevi, 1992.
• Ünal, Cavit. “Cinsiyete Bağlı Psikolojik Farklar ve Türk Çocukları Üzerinde Bir Karşılaştırma”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 6/1 (1973).
• Vedud, Amina Muhsin. Kur’an ve Kadın. çev. Nazife Şişman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Yar, Dilan - Yılmaz, Mualla. “Gebelik Postpartum Dönemde Kadın Ruh Sağlığı: Derleme Çalışması”. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 5/1 (2021), 93-100.
• Yıldırım, Mustafa. “Fıkıh- Kültür İlişkisi Bağlamında Kadın ve Hukuku”. Dinî Araştırmalar Dergisi, Kadın Özel Sayısı (2016), 37-63.
• Yılmaz, Musa Kazım. Kur’an Ailesi. İstanbul: Hilâl Yayınları, 1994.
• Yiğit, Yaşar. “İslâm Ceza Hukukunda Kadınların Şahitliği”. Marife Dergisi 1/1 (2001), 77-94.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Mizânü'l-i'tidal fî nakdi'r-rical. thk. Ali Muhammed Muavvid- Âdil Ahmet Abdulmevcud- Abdulfettah Ebû Sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Zemâhşerî, Ebû’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Harezmî. el-Keşşâf, ‘an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, ts.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır. Bahru’l-muhît, Kuveyt: Vakıflar Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Zerkeşî. el-İcâbe li îrâdi mâ istedrekethu Âişe alâ’s-sahâbe. Beyrût: y.y., 1970.
• Zeydân, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2011.
• Zeylâî, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1987.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1989.
• Zuhaylî. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe vd. İstanbul: Feza Yayıncılık, 1994.