İNAS RÜŞDİYELERİ’NDE AHLÂK DERSLERİ - “Kızlara Mahsus İlmi Ahlâk” Ders Kitabı Örneği –

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 56 - 77, 01.04.2017

Gülsüm Pehlivan Ağırakça

Öz

Kadının toplumsal hayattaki konumu ve eğitimi,
tarih boyunca tartışma konusu olmuştur. Kadınların eğitimi
meselesi, 19. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nde, farklı fikir akımlarının
da etkisi ile her alanda tartışılmaya başlanmış; kadınların eğitiminin
yetersizliği, toplumsal problemlerin nedenlerinden biri olarak ileri sürülmüştür.
Bu doğrultuda kızlar için en uygun eğitimin, ancak devletin açtığı okullarda ve
cinsiyete uygun programlarla gerçekleşebileceği konusunda ortak bir kanaat
oluşmuştur. İlk açılan kız mektepleri, sıbyan mektebinden sonra devam
edilebilecek bir eğitim kurumu olan “inas rüşdiyeleri”dir. Sonraki yıllarda
farklı eğitim basamaklarında kızlar için yeni mektepler açılmıştır. Açılan kız
mektepleri için programlar hazırlanmış; “kadının sosyal konumu” dikkate
alınarak ahlâk terbiyesi, çocuk eğitimi, ev işleri ve el becerileri ile alakalı
derslere öncelik verilmiştir. Bu çalışmada kız rüşdiyelerinde istikrarlı bir
şekilde okutulduğu bilinen ahlâk dersinin genel çerçevesi ortaya konulacak, ahlâk
ders kitaplarının muhtevası üzerinden kız çocuklarının eğitimine, kadının
sosyal hayattaki rolüne ilişkin tespitler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Kadın, Mektep, İnas, Rüşdiye, Ahlâk, Terbiye

Kaynakça

• Akyüz, Yahya. (1994). İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Tâlimatı. AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 1-47.
• Akyüz, Yahya. (1999). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Akyüz, Yahya. (Temmuz-Ağustos-Eylül 1999). Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı. Milli Eğitim, (143).
• Ali Rıza. (1316/1898). Kızlara Mahsus İlm-i Ahlâk (1. Kısım). -İnas Mektebinin 4. Senesinde Tedris Olunmak Üzere- İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ali Rıza. (1316/1898). Kızlara Mahsus İlm-i Ahlâk (3. Kısım). - İnas Mektebinin 6. Senesinde Tedris Olunmak Üzere- İstanbul: Kıraat Matbaası.
• Ali Seydi. (1329/1913). Kızlara Mahsus Terbiye-i Ahlâkiye ve Medeniye. İstanbul: Artin Asaduryan Matbaası.
• Berker, Aziz. (1945). Türkiye’de İlköğretim I (1839-1908). Ankara: MEB Yayınları.
• BOA, Maarif-i Umumiye Nezareti, Evrak Odası (MF.VRK), nr. 3/139, 14 ZA 1302.
• BOA, Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir Yazışmaları (A.MKT.NZD), nr. 169/37, 20 S 1272 (1855).
• Devlet Salnamesi. (1299). 265.
• Erdem, Yasemin Tümer. (2013). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi. Ankara: TTK.
• Ergin, Osman. (1977). Türkiye Maarif Tarihi. (1-3) İstanbul: Eser Matbaası.
• Fatma Aliye Hanım. (1994). Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, (sad. Metin Hasırcı). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Fatma Aliye. (1311). Ta’lim ve Terbiye-i Benât-ı Osmaniye. Hanımlara Mahsus Gazete, (nr. 37, 20 Receb 1313 / 25 Kânunievvel)
• İçsel, Nazım. (1327/1911). Kızlara Mahsus Terbiye-i Ahlâkiye ve İctimaiye Ders Kitabı. İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı.
• Kansu, Nafi Atuf. (1930). Türkiye Maarif Tarihi, I. Kitap. Ankara: Muallim Ahmet Halit Kitaphânesi.
• Kara, İsmail ve Ali Birinci. Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle-Sıbyan Mektebleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005, 26-27.
• Karal, Enver Ziya. (1954). Osmanlı Tarihi: Islahat Fermanı Devri (1856-1861), (6) Ankara: TTK Yayınları.
• Kodaman, Bayram. (1990). Tanzimat’tan Sonra Türk Kadını. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (5). 131-178.
• Kodaman, Bayram. (1999). .Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK Yayınları.
• Kurnaz, Şefika. (1996). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Türk Kadını. İstanbul: MEB Yayınları.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nâfi. (2002). Maarif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı. Ankara: MEB Yayınları.
• Millî Eğitimle İlgili Mevzuat. (1982). (drl. Reşat Özalp). Ankara: MEB Yayınları.
• Okay, Orhan. (1991). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Öztürk, Cemil. (1996). .Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
• Öztürk, Cemil. (2005). Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar. İstanbul: MEB Yayınları.
• Sakaoğlu, Necdet. (1991). Osmanlı Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Salnâme-i Nezâret-i Maarif-i Umûmiye (1. Sene). (1316/1898). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Sultan Abdülhamit. (1984). Siyasi Hatıratım. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Takvim-i Vekâyi, nr. 649. 26 Zilhicce 1278.
• Tedrisat-ı İbtidâiye Kanun-ı Muvakkati. (1329/1913). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Tümer, Yasemin. (10 Eylül 2001). II. Meşrutiyet Dönemi Fikir ve Edebiyat Hayatında Kadın Eğitimi. Türklük Araştırmaları Dergisi. 58-89.
• Unat, Faik Reşit. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara: MEB Basımevi.
• Ünal, Uğur. (2008). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907): Programlar-Ders İçerikleri-İstatistikler. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Tedrisat-ı İbtidâiye Kanun-ı Muvakkati. (1329/1913). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Tümer, Yasemin. (10 Eylül 2001). II. Meşrutiyet Dönemi Fikir ve Edebiyat Hayatında Kadın Eğitimi. Türklük Araştırmaları Dergisi. 58-89.
• Unat, Faik Reşit. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara: MEB Basımevi.
• Ünal, Uğur. (2008). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907): Programlar-Ders İçerikleri-İstatistikler. Ankara: Gazi Kitapevi.