Eski Türk Edebiyatına Ait Bir Ahvâl-ı Kıyâmet: Cemâlî - Kitâb-ı Serencâm [06 Mil Yz A 8631/1 Nüshası]

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 22 - 39, 31.08.2020

Mehmet Oğuzhan Kuşoğlu

Öz

Kitāb-ı Serencām adlı eser İslami dönem Türk edebiyatına ait bir mesnevidir. Eser, “Ahvâl-i Kıyamet” türünden bir metindir. Eser 8 varak ve 220 beyitten oluşmaktadır. Eserde, insanın cenaze namazının kılınıp kabre girmesi, orada sorgu melekleri tarafından sorgulanması, kıyamet günü tekrar dirilme, insanın iyilik ve günahlarının tartılması, Sırat Köprüsü’nden geçme ve geçemeyenlerin cehenneme gitmesi, cehennemde olanların çektikleri azaplar ve cennet yaşamı gibi konular belli bir sıra dâhilinde işlenmiştir. Bu tür eserlerde yazar tasvir sanatını da kullanarak yaşananları insan gözünde betimlemeye çalışır. Böylelikle insanların dinledikleri bu hikâyelerden bir ders çıkarması ve yaşamını ona göre yaşaması istenmiştir. Anlatıcı, bu hikâyeleri halk meclisinde sesli olarak icra ettiğine göre insanlar cehennemin anlatıldığı bölümlerde korkuya kapılıp, cennetin anlatıldığı yerlerde ise büyük bir ferahlık duygusuna kapılacaklardır. Anlatıcının yapmak istediği de budur, yani insanların korkup kendine gelerek din yolunda dosdoğru yaşamalarını sağlamak ve dini onlara sevdirmektir. Hikâyede verilmek istenen ders “ölüm haktır ve eninde sonunda gelip bizi bulacaktır” şiarı üzerinedir. O hâlde ölmeden önce ölüme hazır olmalıyız. Bunun yolu da Allah’ın kitabı olan Kur’ân’a ve Peygamber’in sünnetine bağlı olmaktır. Kitāb-ı Serencām, halk meclislerinde okunup anlatılmak için yazıldığından oldukça sade bir dil ve anlatıma sahiptir. Olaylar halkın rahatlıkla anlayabileceği bir basitlik içindedir. Olaylar mümkün olduğunca somut bir şekilde tasvir edilmiştir. Eser, belli bir noktadan sonra halka mal olmuş ve halk içinde anonim olarak yaşamıştır. Pek çok nüshada bu nedenle olay örgüsü korunsa da yazar adı koruna¬ma¬mıştır. Bu tür hikâyeler Türkçe açısından zengin bir anlatıma ve içeriğe sahiptirler. Bu nedenle bu eserlerin incelenmesi ve ortaya konması Türk dili, tarihi, kültürü ve İslam dini açısından son derece önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İSLÂM DİNİ, TÜRK EDEBİYATI, ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ, HİKÂYE, CEMÂLÎ

Kaynakça

• Ankara Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz A 8631/1 Nüshası (Esas Nüsha).
• Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-II-III. Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük I-II-III-IV-V. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Çelebioğlu, Âmil (1999). Türk Mesnevi Edebiyatı (Sultan II. Murad Devri 1421-1451). Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Demirci, Ümit Özgür, Korkmaz, Şenol (2008). Şeyyâd Hamza, Yûsuf ve Zelîhâ (Giriş-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Dizin ve Sözlük-Tıpkıbasım). Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Derleme Sözlüğü I-XII (1963-82). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük. Aydın Kitabevi, Ankara.
• Kavruk, Hasan (1999). Eski Türk Edebiyatı’nda Mensûr Hikâyeler. MEB Yayınları, İstanbul.
• Korkmaz, Şenol (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikâye Mecmuası (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
• Köktekin, Kazım (2007). Yûsuf-ı Meddâh, Varka ve Gülşah (İnceleme-Metin-Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Örnekleriyle Türkçe Sözlük I-II-III-IV (1995-96). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Özkan, Mustafa (2009). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Öztürk, Zehra (2007). Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C: 5, S:9, s. 401-445.
• Saraçbaşı, M. Ertuğrul (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I-II. Yapı Kredi Yayın¬ları, İstanbul.
• Steingass, Francis Joseph (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Librairie du Liban Publishers, Beyrut.
• Şemseddin Sâmi (1985-86). Temel Türkçe Sözlük I-II-III. (Sadeleştirilmiş ve Genişletilmiş Kâmûs-ı Türkî). Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul.
• Şen, Mesut (2016). Türk Dilinin Dünü ve Bugünü. Post Yayınları, İstanbul.
• Şeyh Süleyman Efendi (1298). Lugat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmânî. Mehrân Matbaası, İstanbul.
• Tarama Sözlüğü I-VIII (1963-77). (Haz.: Ömer Asım Aksoy-Dehri Dilçin). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı I (A-E). Simurg Yayınları, İstanbul-Viyana.
• Tulum, Mertol (2011). XVII. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Türkçe Sözlük (2011). (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yıldız, Osman (2002). Ahvâl-i Kıyâmet (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Şûle Yayınları, İstanbul.