Kur’ân’da Muarreb Kelimelerin Varlığı Meselesi ve Fahreddin Er-Râzî’nin Bu Konudaki Görüşleri (Mefâtîhu’l-Gayb Bağlamında)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 63 - 77, 30.06.2021

Bayram Aktaş

Öz

Kur’ân’ın ilahi nitelikli yapısından kaynaklanarak tarihte ortaya çıkan ihtilaflardan birisi de Kur’ân’da muarreb/yabancı kelimelerin bulunup bulunmadığıyla ilgilidir. Canlı yapısı itibariyle dillerin birbirinden etkilenmesi gayet doğaldır ve bu durum Kur’ân dili olan Arapça için de geçerlidir. Bununla birlikte i’câzını dilinden alan Yüce Kur’ân’da bu meselenin varlığı hususunda lehinde, aleyhinde görüş belirten ve tarafsız kalanlar olmak üzere geçmişte üç türlü yaklaşımın söz konusu olduğu görülmektedir. Konuyla ilgili görüş belirten âlimlerden birisi de Fahreddin Râzi’dir (ö. 606/1210). Ancak o, gerek geçmişte gerekse günümüzde kendisine bu meselede farklı görüşler isnat edilmesi yönüyle diğer ulemadan ayrılmaktadır. Çalışmada meseleye esas teşkil etmesi açısından öncelikli olarak ta’rib olgusu üzerinde durulacaktır. Daha sonra Fahreddin Râzi’ye yapılan isnatlardan yola çıkılarak müfessirin konuyla ilgili farklı görüşlerinin olup olmadığı, farklı görüşleri varsa bunların gerekçeleri üzerinde durulacaktır. Böylece konu bütünlük içerisinde değerlendirilerek Râzî’nin doğru görüşü tespit edilip bu üçlü gruptan hangisine dâhil olduğu belirlenecektir. Neticede Râzî’nin konuyla ilgili görüşü hususunda geçmişte başlayıp günümüzde de devam etmekte olan uzlaşmazlığa dikkat çekilerek nihayete erdirileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fahreddin Râzî, Muarreb Kelime, Görüş.

Kaynakça

• Acar, Ömer. Arap Dilinde Ta’rib Olgusu Açısından Garîbu’l-Kur’ân. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• el-Akk, Halid Abdurrahman, Usûlü Tefsir ve Kavâiduhû, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Aktaş, Sahip – Kırkız Mustafa. “Arap Dilinde Ta’rib Olgusu” Fırat İlahiyat Dergisi 21/2 (2016), 17-38.
• Altaş, Eşref, “Fahreddin er-Razi’nin Eserlerinin Kronolojisi” Ömer Türker-Osman Demir (ed.), 95-169, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahrettin er-Razi, İstanbul: İSAM yayınları, 2018.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul. Bilmen Yayınları, 1973, 1/119.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1971.
• el-Cevâlîkī, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed. el-Muʿarreb mine’l-kelâmi’l-aʿcemî ʿalâ ḥurûfi’l-muʿcem, F. Abdurrahman, Dımeşk: Dârul-Kalem, 1990.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-luġa, tah. Muhammed Têmir. Kahire: Darul’l- Hadis. 2009.
• Çelebi, Muharrem. “Cevâlıkî, Mevhub b. Ahmed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Çetin, Nihat M. “Arap” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Elmalı, Hüseyin. “el-Muarrab” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. Fahruddin er-Razi, Nihâyetu’l-İcaz fi Dirâyeti’i-İcaz’ının Tahkikli Neşri ve Abdülkahir Cürcani’nin Belagat Alanındaki Eserleriyle Mukayesesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1987,
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Belagat Ekolleri ve Anadolu Belagat Çalışmaları” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 8, (1988), ss. 115-127.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġati’l-Arabiyyeti ve Mesêilihê ve Süneni’l-Arabi fî Kelêmihê, thk. Ahmed Hasan Besci, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1997.
• İşler, Emrullah. Çok Anlamlılık, Anlam Daralması ve Kur’ân’ın Türkçe Çevirisinde Yapılan Yanlışlar. Yüzüncü Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kur’ân ve Dil: Dilbilim ve Hermenötik Sempozyumu, Erzurum: Bakanlar Matbası, 2002.
• İbn Abbas, Abdullah. Kitâbu’l-lugât fi’l-Kur’an, tah. Selahaddin el-Müneccid, Kahire: Matbaatu’r- Risale, 1946
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luġa (el-Cemhere fi’l-luġa), tah. Remzi Münir Ba’lebekî. Beyrut: Dârul-ılım lilmelâyîn, 1987.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. Edebü’l-kâtib, tah. Muhammed ed- Dâlli, (Beyrut: Müessesetür-Risale, tsz).
• İbn Manzur, Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, thsz.
• Kahveci, İhsan. Fahruddin er-Râzî’nin “Mefâtîhu’l-Gayb” Adlı Tefsirinde Ulûmu’l-Kur’ân. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Kalacî, Muhammed Ravvas. Lugatu’l-Kur’ân Lugati’l-Arabi’l-Muhtârat, Beyrut: Dâru’n-nefâis, tsz.
• Karaaslan, Nasuhi Ünal. “Ta’rib”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Oğuz, Orhan. “Arap Dilinde Muarrab Kelimelerin Tespiti”. Iğdır Üniversitesi Dergisi, sayı 6, 2015.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık. Târîhu Âdâbi’l-Arab. Kahire: Müessesetü Hindâvi, 2012.
• Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Tefsiru’l-Kebir: Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut, Dâru’l- Fikr, 1981.
• Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz, tah. Nasrullah Hacımüftüoğlu, Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Râzî, Fahreddin. el-İşârât fi Usuli’l-Kelam, tah. Muhammed Subhı Âbidî- Rabi’ Subhi Âbidî. Merkez Nûri’l-Ulûmi li’l-Buhûsi ve’d-Dirâseti, tsz.
• es-Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek. Kitâbu’l-Vâfî bi’l-Vefâyât, tah. Ahmed el-Arnaût- Türki Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsü’l-Arabî, 2000.
• es-Sibeveyh, Ebu Bişr Omer b. Osman. el-Kitâb, tah. Abdusselâm Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 1992.
• es-Subkî, Taceddin Ebu Nasr Abdülvehhab b. Ali. b. Abdulkâfî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, tah. Abdulfettah Muhammed Iclî - Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Kahire: Dâru İhyâi Kutubi’l- Arabiyye, 1964.
• es-Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Müzhir fi Ulumi’l-Lugati ve Envâıhâ, tah. Muhammed Câd Mevlâ vd. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, tsz.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İtkân fi Ulumi’l-Kur’ân. Tah. Ahmed b. Ali. Kahire: Dâru’l- Hadis, 2004.
• eş-Şâfi, Muhammed İdris. er-Risâle, tah. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâni el-Halebî, 1938.
• et-Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Mevsûatu Keşşâf Istılâhâti’l-fünûn ve’l- Ulûm, tah. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebet-ü Lübnân Nâşirûn, 1996, 2/1582.
• Tüccar, Zülfükar. “Dahîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 8/412- 413.
• Türker, Ömer. “Kelam ve Felsefe Tarihinde Fahreddin er-Razi”, Ömer Türker-Osman Demir (ed.), İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Razi, İstanbul, İsam Yayınları, 2013, ss, 17-41.
• Uğur, Hakan. “el-Kelimâtü’l-Muarrebe fi’l-Kur’âni’l-Kerîm -el-Kelimâtü’t-Türkiyye Nemûzecen- = Kur’an-ı Kerim’deki Arapçalaşmış Kelimeler -Türkçe Kökenli Kelimeler Örneği-” Çukurova İlahiyat Dergisi, 16/1, (2016), 139-156 (Arapça).
• Uludağ, Süleyman. Fahrettin Razi Hayatı-Fikirleri-Eserleri, Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı, 2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Razi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 12/93, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Külli Kâideleri. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• ez-Zerkan, Muhammed Salih. Fahrüddin er-Râzî, ve Arâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, Dâru’l-Fikr, byy, tsz.
• Yıldırım, Zeki. Râzî’nin Tefsir-i Kebir’inde Fıkıh Usûlü uygulaması. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.