Medrese Eğitim Sisteminde Muîdlik/Asistanlık Üzerine Düşünceler

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 125 - 134, 31.12.2022

Mehmet Faruk Bayraktar , Burak Pekcan

Öz

İslâm eğitim sisteminin dünya eğitim sistemine değeri hiç kaybolmayan iki hediyesi olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bunlar; “kalfalık” ve “muîdlik”tir. Kalfa, Osmanlı eğitim sisteminde ilköğretim okulları sayılan sıbyan mekteplerinde hocanın yardımcısına; muîd ise orta öğretim ve yüksek eğitim kurumları düzeyindeki medreselerde görev yapan müderris yardımcısına verilen addır. Kalfalar ile muîdler Osmanlı eğitim sisteminde önemli bir vazife üstlenmiş olmakla birlikte çalıştıkları kurum ve yaptıkları iş dolayısıyla birbirlerinden farklılaşmaktadırlar. Muîdlerin özellikle üst düzey medreselerde görev aldıkları ve medresede uygulanan bu sistem ile öğretmenlik mesleğine hazırlandıkları bilinmektedir. İslâm eğitim sisteminde kalfalık/asistanlık anlayışının uzun yıllar uygulanmış olması, eğitim sisteminde çok ileri bir anlayış olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan çalışmamızda kısaca “kalfalık” üzerinde durulacak, “muîdlik” uygulaması hakkında bilgi verilecek ve bu sistemin günümüzde hangi vazifeye tekabül ettiği; yüksek din eğitimi kurumlarının, kültürümüzdeki bu birikim ve mirastan nasıl istifade etmesi gerektiği değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Medrese, Muîd, Asistan, Tetimme

Kaynakça

• Abdülgani Mahmud Abdülâti. et-Ta’lim fi Mısr. Kahire: yy, 1977.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2008.
• Al-Kâbisi, Abu’l-Hasan ‘Ali İbnu Muhammed İbni Halef Al-Ma’ruf. İslam’da Öğretmen ve Öğrenci Meselelerine Dair Geniş Risale. Çev. Süleyman Ateş – Hıfzırrahman Raşit Öymen. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1936.
• Baltacı, Cahid. “Milli Eğitimin Dünü, Bugünü ve Yarını”. Milli Eğitim ve Kültür 3 (Haziran 1979).
• Baltacı, Cahid. XV. XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1984.
• Çelebi, Ahmet. İslam’da Eğitim-Öğretim Tarihi. Çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 1998.
• Dağ, Mehmet – Öymen, Hıfzırrahman Raşit. İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Demiralp, Yektâ. Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Dokuyan, Sabit. “16. Yüzyıla Kadar Osmanlı Medreseleri ve Günümüz Üniversiteleri”. Fatih Sultan Mehmet Han ve Dönemi. ed. Ayşenur Bilge Zafer. Bursa: Bursa Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2016.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. C. 1. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi II. Çev. M. Said Mutlu – Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1969.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Klasik Döneminde Medrese”. Türkler XI (2002), 426-435.
• Hızlı, Mefail. Osmanlı Klasik Döneminde İlköğretim ve Bursa Sıbyan Mektepleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1999.
• İbn Sahnun. Eğitim ve Öğretimin Esasları. Çev. Mehmet Faruk BAYRAKTAR. İstanbul: İFAV Yayınları, 2021.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları”. Osmanlı Medeniyet Tarihi C. 1 (1999).
• İpşirli, Mehmet. “Dânişmend”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/464-465. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İpşirli, Mehmet. “Mülâzemet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31/536-537. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim (Riyazi İlimler 1). İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Kazıcı, Ziya. “Muîd”. Şamil İslam Ansiklopedisi.
• Köroğlu, Hüseyin. Konya ve Anadolu Medreseleri. Konya: Paragraf Dizgi, 1999.
• Özbilgen, Erol. Bütün Yönleriyle Osmanlı (Âdâb-ı Osmaniye). İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 2. İstanbul: MEB Basımevi, 1983.
• Sâmî es-Sakkâr. “Muîd”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31/86-87. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Tekindağ, Şehabettin. “Medrese Dönemi”. Cumhuriyetin 50. Yılında İstanbul Üniversitesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Turan, Osman. “Selçuklu Devri Vakfiyeleri, I. Şemseddin Altun Âba, Vakfiyesi ve Hayatı”. Belleten 11/42 (1947), 197-235.
• Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”, TDV İslam Ansiklopedisi. 35/532-534. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Unat, Faik Reşit. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara: MEB Basımevi, 1964.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Ünal, Taşkın. “Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/3 (Spring 2008), 343-366.