Silopi Harbul açık işletmesi delme-patlatma çalışmaları incelemesi

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 295 - 307, 27.03.2020

Suud Agitoğlu Nuray Alpaslan Mustafa Ayhan

https://doi.org/10.24012/dumf.624367

Öz

Açık işletme maden sahasında delme-patlatma çalışmaları dekapaj işinin en önemli ayağını oluşturmaktadır. Bu çalışmada Silopi Harbul açık işletmesinde yapılan delme – patlatma çalışmaları yerinde gözlemlenmiş ve patlatma parametreleri tespit edilmiştir. Teorik yaklaşımlardan yaralanılarak ön tasarımlar hazırlanmış ve sahada uygulanmaya başlanmıştır. Uygulanan paternler yerinde takip edilerek sonuçlar kayıt altına alınmıştır. Bu sonuçlar üzerinde hacimsel verim yorumlanmış, özgül şarj oranları karşılaştırılmıştır. Patlatma sonucu oluşan dekapaj yığınını temsil edebilecek fotoğraflar alınmış ve görüntü boyut analiz programı Split Desktop 4.0 ile boyut analizi yapılmıştır. Boyut analizinden elde edilen sonuçlar, formasyon bazında karşılaştırılmıştır. Çalışma sahasında kurulu bulunan Şev izleme istasyonu IBIS Radar sistemi kullanılarak izleme alanında gerçekleştirilen deneme atımlarının atım saatlerinde şev stabilitesi üzerinde hareket etkisi araştırılmıştır. Dekapaj çalışmalarının yapıldığı Gercüş, Midyat ve Cudi jeolojik formasyonlarındaki patlatmalar hacimsel verim açısından, özgül şarj değerleri karşılaştırılmıştır. Cudi formasyonunda 110 mm delik çapının, Gercüş ve Midyat formasyonunda 160 mm delik çapının daha verimli olduğu tespit edilmiştir. Boyut analizi bakımında uygulanan deneme atımların tümünde sonuçlar 0-635 mm boyut aralığının ve saha yükleme–taşıma ekipmanları tarafından yüklenebilir olduğu gözlenmiştir. Cudi formasyonunda yapılan atımlar için alınan IBIS anlık şev izleme istasyonu verilerinin incelemesinde 6 saatlik yer değiştirmenin -1,4 mm ile -0,15 mm aralığında olduğu ve patlatmasız zaman dilimleri ortalamasına yakın bir değerde olduğu tespit edilmiştir. Özellikle Cudi formasyonunda uygulanan delme patlatma faaliyetlerinin şevlerin stabilitesini olumsuz yönde önemli ölçüde etkilemediği sonucuna varılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Asfaltit kömürü, Boyut analizi, delme, hacimsel verim, harbul filonu, patlatma, silopi

Kaynakça

• Alkaş, İ., (1989). Üçkardeşler, Harbul, Silip (Silopi - Mardin) asfaltit filonlarında 1985-1986 yıllarda yapılan sondajlara ait rapor, MTA, Ankara, 1-18.
• Altınlı, İ., (1966). Doğu ve Güneydoğu Anadolu jeolojisi. MTA, 66, 35-77.
• Bayrakçı, E., (2007). Aydın Linyit İşletmesinde delme-patlatma işlemlerinin iyileştirilmesi, Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Bayraktaroğlu, B., (2003). Kömür dekapajında optimum delme-patlatma tasarımı Garp Linyitleri İşletmesinde bir saha çalışması, Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dyno Nobel, (2010). Blasting and Explosives Quick refernce guide, Austuralia,1
• Esen, S., Onederra, I. ve Bilgin, H.A., (2003). Modelling the size of crushed zone around a blasthole, International Journal of Rock Mechanics & Mining Science, 40, 485-495.
• IDS Geo Radar, (2018). IBIS-FM Real-time critical monitoring and long term planning at great operating distance, Italy, https://idsgeoradar.com/products/interferometric-radar/ibis-fm , Erişim tarihi Mayıs 25, 2018.
• Işıganer, T., (1985). Mardin-Silopi-Harbul (Aksu) ve Üçkardeşler Asfaltit Filonlarına ait Jeoloji Raporu, MTA, Ankara.
• Kahriman, A., (2002). Maden ve taş ocaklarında kaya patlatma tekniği, İstanbul Ünv. Yayını, İstanbul.
• Lebküchner, R.F., (1969). Güneydoğu Türkiye'deki asfaltik maddelerin zuhur ve teşekkülleri, MTA 72, 124-145.
• Olofsson, S.O., (1988). Applied explosives technology for construction and mining, applied explosives technology, Sweden.
• Sayınbatur, O. (2011). Açık ocak maden işletmelerinde patlatma delikleri ve patern tasarımı üzerine bir araştırma, Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• SEÜAŞ ÇED, (2010). Şırnak-Silopi termik santrali, santrale yakıt sağlayan asfaltit sahası ve kireçtaşı sahaları kapasite artışı projesi ÇED Raporu, SEÜAŞ.
• Ünlü, A.Ö., (2006). TKİ-Garp Linyitleri İşletmesi açık ocaklarında delik geometrisinin parça boyutu ve dekapaj maliyeti üzerinde etkisi, Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.