TÜRK DEVLETLERİNDE VERGİ ANLAYIŞ VE UYGULAMALARININ BİÇİMSEL VE YAPISAL KARAKTERİ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 212 - 222, 31.12.2021

İsmail Bekci , Ali Apalı , Tuğba Çulcu

Öz

Vergi, insanların topluluk halinde hayat sürmeye başladığı zamanda kendini gösteren içtimai ve iktisadi bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Vergi kavramı, asırlar boyunca devlet hâkimiyetinin önemli bir aracı olmuş, toplum ve devlet arasındaki bağlantının ana niteliğini oluşturmuştur. Ayrıca devletlerin en büyük geliri olarak da bilinmektedir.
Çalışma, XX. Yüzyıl öncesinde kurulan Türk devletlerinde vergi anlayışını, çeşitlerini ve uygulamalarını kapsamaktadır. Asya Hun İmparatorluğuna ait bilgi ve belgelere ulaşılamadığı için Göktürk Devleti ile başlayan vergi uygulamaları Osmanlı Devleti ile son bulacaktır. Bu bağlamda çalışmanın amacı, Türk devletlerinde vergi anlayış ve uygulamalarını biçimsel ve yapısal olarak araştırmak ve muhasebe tarihi çalışmaları yapacak taraflara katkı sağlamaktır. Çalışmada, Türk tarih sahnesinde yer alan devletler, birbirleri ile etkileşimleri sonucunda ortaya çıkan bir vergi sistemine sahip oldukları, bu vergi sisteminin büyük oranda ilk Türk Devletlerinden Osmanlı Devleti’ne kadar geliştirilerek aktarıldığı ve en son Osmanlı Devleti’nin asırlar boyunca süren mali disiplininin temelini oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Devletleri, Vergi, Vergi Sistemi.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2005). Avrupa Hun ve Hazar Devletlerinin İktisadî Gelir Kaynakları, Sayı LXIX (254), ss.1-11.
• Altundağ, Ş. (1947). Osmanlı İmparatorluğunun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5(2), ss.187-197.
• Apalı, A., ve Yılmaz, T. (2017). Osmanlı Devleti’nin İslami Finans Kaynaklarından Aşar Vergisinin Ağlasun Kazasına Ait 1262-66 (H.) Senelerinin Muhasebe Defterinin Analizi, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 9(1), ss.46-62.
• Caferoğlu, A. (2010). Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istılahları, Journal of Turkology. (https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/18499/194950) 4, ss.1-44.
• Demir, H. İ. (2018). Türk Vergi Kültürüne Etkisi Açısından Türk Vergi Uygulamaları Tarihine Kısa Bir Bakış, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(18), ss.64-92.
• Dinç, G. (2015). Osmanlı Döneminde Kıbrıs Saray Vergisi, International Congress on Cyprus, ss.153-164.
• Eroğlu, O. (2010). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kamu Maliyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, ss.57-89.
• Gökbunar, R., Şahintürk, D.A., Akyol, Ö., Tunçay, B. (2016). Türk Maliye Tarihinde İlk Dönemlerde Vergi Anlayışı, ss.41-56. (https://www.academia.edu/28313753/T%C3%9CRK_MAL%C4%B0YE_TAR%C4%B0H%C4%B0NDE_%C4%B0LK_D%C3%96NEMLERDE_VERG%C4%B0_ANLAYI%C5%9EI). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
• Gönüllü, A. R. (2011). Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Yol Vergisi (1866-1921) Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(30), ss.289-333.
• Günay, B. ve Tekir, A. F. (2018). Tanzimat Sonrası Vergi Reformlarının Anayasal Vergilendirme İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, (2), ss.711-742.
• Güvemli, O. (1995). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğu’na Kadar, 1. Cilt, 2. Baskı, İstanbul: Süryay Sürekli Yayınları A.Ş.
• Kızılkan, A. Ö. (2008). Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuah Uygulamarı Üzerine Bir Değerlendirme, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20), ss.57-66.
• Kurt, S. (2021). Osmanlıdan Günümüze “Verginin” Anayasalardaki Yeri, Vergi Raporu, (258), ss.62-73.
• Küçük, İ. (2013). Türk Devletlerinde Mali Yönetim-VIII.-XIII. Yüzyıllar Arası, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (4), ss.223-245.
• Küçüker, M., ve Can, A. V. (2018). Tarihi Belgeler Işığında Uygurlarda Sagış, Muhasebe Ve Vergi Uygulamaları Dergisi, ss.233-252.
• Küçükkalay, A. M., ve Çelikkaya, A. (2002). Osmanlı Vergi Sistemi ve Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak ltizam, Türkler Ansiklopedisi, 10, ss.878-892. (http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/Ansiklopedi/T%C3%9CRKLER%20ANS%C4%B0KLOPED%C4%B0S%C4%B0/T10/0054 Mesud%20K%C3%9C%C3%87%C3%9CKKALAY_10.%20c.pdf). Erişim tarihi: 01 Haziran 2020.
• Merçil, E. (1996). Gazneliler, TDV İslâm Ansiklopedisi. (https://islamansiklopedisi.org.tr/gazneliler#1). Erişim tarihi: 05 Haziran 2020.
• Nizam-Ül Mülk. (1987). Tercüme: Nurettin Bayburtlugil, Siyasetname. Nizam-ül Mülk (Tercüme: Nurettin Bayburtlugil, Siyasetname). Dergâh yayınları. Erişim tarihi: 05 Haziran 2020.
• Oğuztürk, B. S., ve Ünal, E. K. (2015). Türkiye’de Vergi Denetiminde Yeni Dönem, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, (AKAD), 7(13), ss. 207-237.
• Özbek, N. (2009). Anadolu Islahatı, Ermeni Sorunu ve Vergi Tahsildarlığı, 1895-1908, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, (9), ss.59-85.
• Özçelik, M. K. (2017). Türk Muhasebe Sisteminin Gelişiminde Vergi Etkisi, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (60), ss.396-413.
• Özyetgin, A. M. (2009). Altın Orda Devlet Geleneğinde Uygur İzleri, International Journal of Central Asian Studies, Festschrift, Volume 13, ss.441-458.
• Saray, M. (1989). Altın Orda Hanlığı, TDV İslâm Ansiklopedisi, (https://islamansiklopedisi.org.tr/altin-orda-hanligi). Erişim tarihi: 05 Haziran 2020.
• Selçuk, H. (2008). Osmanlı Devletinde Merkez-Taşra İlişkisi Bağlamında Avarız, Nüzul ve Sürsat Vergileri (Şer’iyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Kayseri Sancağı), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(24), ss.159-202.
• Şahin, H. (2013). Osmanlı Vergi Sisteminde Reform Ve Temettü Vergisi, Sosyal Bilimler Dergisi/Journal of Social Sciences, (1), ss.45-57.
• Taşağıl, A. (1998). Hazarlar, TDV İslâm Ansiklopedisi, (https://islamansiklopedisi.org.tr/hazarlar). Erişim tarihi: 07 Eylül 2020.
• Tekin, A.S. (2019). Klasik Dönem Osmanlı Devleti İktisadi ve İçtimai Düzeninde Vergi Sistemi, Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 1(1), ss.52-71.
• Uydu Yücel, M. Altın Orda Tarihi, (http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/tarih_ao/_altinorda.pdf). Erişim tarihi: 05 Haziran 2020.
• Yakubovskiy, A. (1992). Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev.: Hasan Eren). (https://kupdf.net/queue/alt-305-n-ordu-ve-ccedil-ouml-k-uuml-351-uuml-a-yu-yakubovskiy-ccedil-eviren-hasan-eren_5afb1cb4e2b6f574403bca22_pdf?queue_id=-1&x=1591343833&z=OTUuMTAuMTg4LjIwOA==) Erişim tarihi: 05 Haziran 2020.
• Yükçü, S., Fidancı, A. G. N., Soysal, U. U. (2014). Osmanlı Devleti’nde Temettuat Defterleri’nin Önemi ve Vergisel Açıdan Değerlendirilmesi: Tire Kazası Örneği, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (7), ss.170-199.