Adıyaman İlinde Etnobotanik Bir Çalışma

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 12, 29.12.2023

Sefa Akbulut , Mustafa Karaköse

Öz

Bu çalışma, Adıyaman ilindeki bitkilerin geleneksel kullanımlarını belgelemeyi amaçlamıştır. Mayıs 2023 ile Eylül 2023 arasında 91 katılımcıdan yüz yüze görüşmeler sonucunda 49 taksonla ilgili etnobotanik veriler toplanmıştır. Bitkilerin, başta tıbbi ve gıda olmak üzere farklı amaçlar için kullanıldığı tespit edilmiştir. Tıbbi amaçlar için en çok kullanılan taksonlar Thymbra spicata L. ve Mentha longifolia (L.) L.’dır. Araştırma alanında en çok alıntılanan tıbbi rahatsızlıklar baş ağrısı, kansızlık, bağırsak problemleri, sindirim sistemi rahatsızlıkları olmuştur. Nerium oleander L.'in yüz maskesi olarak kullanımı ilk kez, Conium maculatum L. ve Achillea millefolium L. gibi bazı bitkilerin de farklı kullanım alanları da bu çalışma ile kayıt edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, Halk tıbbı, Geleneksel bilgi

Kaynakça

• Akan, H. ve Bakır Sade, Y. (2015). Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması. BEÜ Fen Bil. Derg. 4(2): 219-248.
• Akan, H., Korkut, M.M. ve Balos, M.M. (2008). Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniv. Fen Müh. Bil. Derg. 20(1): 67-81.
• Akbulut, S. (2021). Medicinal plants preferences for the treatment of COVID-19 symptoms in central and eastern Anatolia. Kastamonu Üniv. Orman Fak. Derg. 21(3): 196–207. https://doi.org/10.17475/kastorman.1048372.
• Akbulut, S. ve Özkan Z. C. (2014). Traditional usage of some wild plants in Trabzon region (Turkey). Kastamonu Üniv. Orman Fak. Derg. 14: 135-145.
• Akbulut, S. ve Zengin Z. (2023). Ethnobotanical survey of wild plants used in Gümüşhane province (Turkey). Boletín Latinoamericano y del Caribe de Plantas Medicinales y Aromáticas 22(2): 237-254. https://doi.org/10.37360/blacpma.23.22.2.18.
• Akbulut, S., Karaköse, M. ve Özkan, Z. C. (2019). Traditional uses of some wild plants in Kale and Acıpayam provinces in Denizli. Kastamonu Üniv. Orman Fak. Derg. 19(1): 72-81.
• Amiri, M.S. ve Joharchi, M.R. (2016). Ethnobotanical knowledge of Apiaceae family in Iran: A review. Avicenna J. Phytomed. 6(6): 621-635.
• Applequist, W.L. ve Moerman, D.E. (2011). Yarrow (Achillea millefolium L.): A neglected Panacea? A review of ethnobotany, bioactivity, and biomedical research. Econ. Bot. 65(2): 20-225.
• Ayan, M., Esen, M., Özbek, K., Kablan, A., Koç, İ. ve Ceyhan, K. (2011). Karın ağrısı ile acil servise başvuran digoksin intoksiyonu; olgu sunumu. Çağdaş Tıp Derg. 1(2): 74-77.
• Bağcı, Y. ve Keskin, L. (2022). An ethnobotanical field survey in the Kadınhanı district of Konya in Turkey. KSÜ Tarım ve Doğa Derg. 25(2): 312-336. https://doi.org/10.18016/ksutarimdoga.vi.865880.
• Balos, M. M. ve Akan, H. (2007). Zeytinbahçe–Akarçay (Birecik, Şanlıurfa) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniv. Fen Edeb. Fak. Fen Derg. 29: 155-171.
• Bayramoğlu, M. M., Toksoy, D. ve Şen, G. (2009). Türkiye’de tıbbi bitki ticareti. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, s. 19-21, Isparta.
• Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkilerle tedavi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Benarba, B., Belabid, L., Righi, K., Bekkar, A. A., Elouissi, M., Khaldi, A. ve Hamimed, A. (2015). Ethnobotanical study of medicinal plants used by traditional healers in Mascara (North West of Algeria). J. Ethnopharmacol. 175: 626-637. https://doi.org/10.1016/j.jep.2015.09.030.
• Chebaibi, M., Bousta, D., Bourhia, M., Baammi, S., Salamatullah A. M., Nafidi, H., Hoummani, H. Ve Achour S. (2022). Ethnobotanical study of medicinal plants used against COVID-19. Evidence-Based Compl. Alternat. Medic. Article ID: 2085297, 6 p. https://doi.org/10.1155/2022/2085297.
• Çakılcıoğlu, U., Khatun, S., Türkoğlu, I. ve Hayta, S. (2011). Ethnopharmacological survey of medicinal plants in Maden (Elazığ-Turkey). J. Ethnopharmacol.137: 469–486.
• Chaachouay, N., Benkhnigue, O., Khamar, H. ve Zidane, L. (2020). Ethnobotanical study of medicinal and aromatic plants used in the treatment of genito-urinary diseases in the Moroccan Rif. J. Mater. Environ. Sci. 11(1): 15-29.
• Davis, P. H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vols. 1-9. Edinburgh: Edinburgh Univ. Press.
• Davis, P. H., Tan, K. ve Mill, R. R. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 10. (suppl. I). Edinburgh: Edinburgh Univ. Press.
• Emre, G., Dogan, A., Haznedaroglu, M. Z., Senkardes, I., Ulger, M., Satiroglu, A., Can Emmez, B. ve Tugay, O. (2021). An ethnobotanical study of medicinal plants in Mersin (Turkey). Frontiers Pharmacol. 12:664500. https://doi.org/10.3389/fphar.2021.664500.
• Erşen Bak, F. ve Çifçi, K. (2020). Artvin’in merkez köylerinde bazı tıbbi bitkilerin yöresel kullanımları. Artvin Çoruh Üniv. Orman Fak. Derg. 21(2): 318-329. https://doi.org/10.17474/artvinofd.782235
• Ertuğ F. (2000). An ethnobotanical study in Central Anatolia (Turkey). Econ. Bot. 54: 155-182. https://doi.org/10.1007/BF02907820
• Ertuğ F. (2014). Etnobotanik. In: Güner, A. & Ekim, T. (edlr). Resimli Türkiye Florası, 1: 319-381, İstanbul: Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayını.
• Güldaş, N. (2009). Adıyaman İlinde Etnobotanik Değeri Olan Bazı Bitkilerin Kullanım Alanlarının Tespiti. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). İstanbul: Nezahat Gökyiğit Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol.11. (suppl. 2), Edinburgh: Edinburgh Univ. Press.
• Heinrich, M., Barnes, J., Prieto-Garcia, J.M., Gibbons, S. ve Williamson, E.M. (2018). Fundamentals of Pharmacognosy and Phytotherapy. China: Elsevier Limited.
• International Society of Ethnobiology. (2008). International Society of Ethnobiology (ISE) Code of Ethics. 〈http://ethnobiology.net/code-of-ethics〉.
• Karaköse, M., Akbulut, S. ve Özkan Z. C. (2019). Ethnobotanical study of medicinal plants in Torul district, Turkey. Bangladesh J. Pl. Taxon. 26(1): 29–37. https://doi.org/10.3329/bjpt.v26i1.41914.
• Karaköse, M ve Akbulut, S. (2021). Traditional Knowledge of Medicinal Plants in Yusufeli (Artvin) Region. Research & Reviews in Agriculture, Forestry and Aquaculture Sciences – I. Ankara: Duvar Publishing. Kendir, G. ve Güvenç, A. (2010). Ethnobotany and a general view of ethnobotanical studies in Turkey. Hacettepe Üniv. Eczac. Fak. Derg. 30: 49-80.
• Kültür, Ş. (2008). An ethnobotanical study of Kırklareli (Turkey). Phytol. Balcan. 14(2): 279–289.
• Lyoussi, B., Bakour, M., Cherkaoui-Tangi, K., El-Hilaly. ve Hano, C. (2023). Ethnobotanical survey and pharmacological screening of medicinal plants used as antihypertensive in Sefrou Province (Middle-North of Morocco): Benefits and Challenges. Frontiers Biosci. (Schol. Ed.) 15(1): 1-14, https://doi.org/10.31083/j.fbs1501004.
• Mumcu, Ü ve Korkmaz, H. (2018). Ethnobotanical uses of alien and native plant species of Yeşilırmak Delta, Samsun, Turkey. Acta Biol. Turc. 31(3): 102-113.
• Nadiroğlu, M., Behçet, L. ve Çakılcıoğlu, U. (2019). An ethnobotanical survey of medicinal plants in Karlıova (Bingöl-Turkey). Indian J. Trad. Knowl. 18. 76-87.
• Palabaş Uzun, S. ve Koca, C. (2020). Ethnobotanical survey of medicinal plants traded in herbal markets of Kahramanmaras. Pl. Divers. 42(2020): 443-454. https://doi.org/10.1016/j.pld.2020.12.003
• Polat, R. (2019). Ethnobotanical study on medicinal plants in Bingöl (City center) (Turkey). J. Herbal Medic. 16: 100211. https://doi.org/10.1016/j.hermed.2018.01.007.
• Polat, R., Çakılcıoğlu, U., Kaltalıoğlu, K., Ulusan, M. D. ve Türkmen, Z. (2015). An ethnobotanical study on medicinal plants in Espiye and its surrounding (Giresun-Turkey). J. Ethnopharmacol. 163: 1-11. https://doi.org/10.1016/j.jep.2015.01.008
• Poyraz Kayabaşı, N., Tümen, G. ve Polat, R. (2023). Ethnobotanical study on the medicinal plants in the Manyas province (Balıkesir, Turkey). Indian J. Trad. Knowl. 22(1): 83-91. https://doi.org/10.56042/ijtk.v22il.35354
• Saraç, D. U., Özkan, Z. C. ve Akbulut, S. (2013). Ethnobotanic features of Rize/Turkey province. Biol. Diversity Conservation 6(3): 57-66.
• Şar, S. (1982). İç Anadolu Bölgesi Halk İlaçlarının Eczacılık Tarihi ve Farmakognozi Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Terzioğlu, S. ve Coşkunçelebi, K. (2021) Medicinal plants of Northeast Anatolia. In: Öztürk, M., Altay, V., Efe, R. (eds.) Biodiversity, Conservation and Sustainability in Asia: Prospects and Challenges in West Asia and Caucasus. Cham: Springer Nature Switzerland.
• Tetik, F., Civelek, S. ve Çakılcıoğlu, U. (2013). Traditional uses of some medicinal plants in Malatya (Turkey). J. Ethnopharmacol. 146: 331–346.
• Trotter, R. T. ve Logan, M. H. (1986). Informant consensus: a new approach for identifying potentially effective medicinal plants. In: Etkin, N.L. (ed.). Plants in Indigenous Medicine and Diet, Behavioural Approaches. New York: Redgrave Publishing Company.
• URL-1, (2023). Adıyaman. Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. "https://adiyaman.ktb.gov.tr/TR-61334/genel-bilgiler.html", Erişim Tarihi: 29.07.2023.
• Vetter, J. (2004). Poison hemlock (Conium maculatum L.). Food Chem. Toxicol. 42(9): 1373-1382. https://doi.org/10.1016/j.fct.2004.04.009.
• World Flora Online (2023). "http://www.worldfloraonline.org/", Erişim Tarihi: 01.03.2023.
• Yeşilyurt, E. B., Şimşek, I., Akaydın, G. ve Yeşilada, E. (2017). An ethnobotanical survey in selected districts of the Black Sea region (Turkey). Turkish J. Bot. 41: 47-62.
• Yılmaz Kolancı, B. (2020). Roma imparatorluk döneminde göz hastalıklarının tedavisinde kullanılan bazı tıbbi bitkiler. Gaziantep Univ. J. Soc. Sci. 19(3): 629-646.