Katılımcılık Bağlamında Sanat Yapıtı Olarak Doğa

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 62 - 83, 29.12.2023

Lütfi Özden

Öz

Doğa insanın içine doğduğu, anlamaya çalıştığı ortam olarak; başlangıçtan bugüne bilimsel alanlarda olduğu kadar sanatın da en önemli konusu olmuştur. Başlangıçta yerine göre hakim olunmaya çalışılan yerine göre de öykünen yanıyla doğa, doğanın tasarım yetili canlı türü olan insanın yaşam alanıdır. Doğa ile kurduğu ilk ilgide insan sanatın çoğunluk estetik dili olan imge ya da eğretilemeyi konu etmemiştir. İlk ilgi, ilk temas gerçek olarak doğaya dokunmak ve doğanın keşfinin sanat aracılığı ile kayda alınması yönünde olmuştur. Tıpkı bilimsel ilk keşifler gibi. İlerleyen zamanla doğa konusu yerine göre sembolik anlamıyla ele alınmış yerine göre imge ve eğretilemenin konusu olmuştur. İzlenen, sanat alanında malzeme olarak kullanılan doğa, bu araştırmada bir özne gibi değerlendirilerek sanat yapıtının oluşumundaki katılımcı kimliği ile ele alınmıştır. Bu araştırmada insanın doğa karşısındaki güç orantısızlığı sanat yapıtının oluşumunda kontrolü doğaya bırakan sanat anlayışının çözüm önerileri üzerinden gidilmiştir. İnsan dışı canlılar bağlamında gündeme alınan doğada gerçekleşen sanat çalışmalarının yaşadığımız gezegene karşı sorumluluk bağlamında bir farkındalık yaratacağı öngörülmüştür. Katılımcılık kavramı yapıtın üretiminin açık hale gelmesi düşüncesi ile bağlantılı olarak; doğanın katılımcılığından söz edilen çalışmada çoğu kez ekolojik sorunlara dikkat çeken bir anlatım geçerli olmuştur. Özellikle 1960 sonrası sanat anlayışının ürünü olan; sanatın yaşama dahil olması fikri ve sebepleri, doğanın izlenen bir nesne olarak ele alınması yerine, yapıtın oluşumunda ya da sonlanmasında etkin yanı ile değerlendirilmiştir. İzlenen, kayda alınan, öteki bağlamındaki doğa bölümü yazıya hazırlık oluştururken, katılımcılık bağlamında doğa anlayışı, araştırmanın ana konusunu oluşturmuştur. Ele alınan önekler de katılımcı yanıyla sanat yapıtının oluşumunda doğanın gücünü, rolünü belirleyici yönüyle düşünülmüştür. Katılımcılık bağlamının özü gereği sanat yapıtının sanatçının yaptığı kadarının yanı sıra, üretim seyrinin paylaşımlı yanı, açık hale gelen yapıt fikrini de beraberinde getirmiştir. Sanat yapıtının özgünlük sınırı ve yapıtın paylaşımla oluşumuna dair sorunsallar yazı içeriğine uygun olarak tartışılacak konulardandır.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Sanat, Katılımcılık, Öteki, Ekolojik Bozulma, Doğa

Kaynakça

• Atakan, N. (2015). Sanatta Alternatif Arayışlar. İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.
• Aykanat, F. (2018). Antroposenik Amnezya: Antroposen Çağında İnsan Kaynaklı Çevresel Dönüşümler ve Değişen Doğa İmgesinin Kültürel Hafızamızda Bıraktığı Boşluklar. Doğu Batı Düşünce Dergisi “Flora’ya Ağıt: Doğa” özel sayısı:37-54.
• Barrett, T. (2015). Neden Bu Sanat, (Çev. Esra Ermert), İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Berger, J. (2014). Görme Duyusu, (Çev. Osman Akınbay), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Bourriaud, N. (2018). İlişkisel Estetik, (Çev. Saadet Özen), İstanbul: Bağlam Yayınevi.
• Brown, A. (2014). Güncel Sanat ve Ekoloji. (Çev. Emre Gözgü, Yiğit Adam), İstanbul: Lal Yayınları.
• Carson, R. (2021). Sessiz Bahar. (Çev. Çağatay Güler), Ankara: Palme Yayınevi.
• Doğu Batı (2023). Vitruvius Adamı, https://www.dogubati.com/vitruvius-adami-391 Erişim Tarihi: 02.10.2023.
• Eco, U. (2000). Açık Yapıt. (Çev. Tolga Esmer), İstanbul: Can Yayınevi.
• Gazete Duvar (2021). Endonezya’da dünyanın en eski mağara resmi bulundu, https://www.gazeteduvar.com.tr/endonezyada-dunyanin-en-eski-magara-resmi- bulundu-haber-1510283 Erişim Tarihi: 28.10.2023.
• Gombrich, E.H. (2011). Sanatın Öyküsü, (Çev. Erol Erduran, Ömer Erduran), İstanbul. Remzi Kitabevi.
• Guattari, F. (1990). Üç Ekoloji. (Çev. Ali Akay), İstanbul: Hil Yayınları.
• Heartney, E. (2008). Sanat ve Bugün. (Çev. Osman Akınhay), İstanbul: Akbanksanat Yayınları.
• Morton, T. (2020). İnsan Türü İnsan- Olmayanlarla Dayanışma. (Çev. Duygu Dölek), İstanbul: Profil Kitap.
• Perniola, M. (2015). Sanat ve Gölgesi, Çev. Kemal Atakay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ranciere, J. (2013). Özgürleşen Seyirci, Çev. E. Burak Şaman, İstanbul: Metis Yayınları.
• Reeves, H., Lenoir, F. (2015). Yeryüzünün Acısı. Çev. Şule Demirkol, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Shiner, L. (2013). Sanatın İcadı. Çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Talasan, (2010). Ladin Ağacı Nedir? Özellikleri ve Faydaları Nelerdir? https://talassan.com/ladin-agaci-nedir-ozellikleri-ve-faydalari-nelerdir/ Erişim Tarihi: 28.10.2023.
• TDK (2022). https://sozluk.gov.tr Erişim Tarihi: 28.10.2023.