Tracing the Ideal World and Ideal Individual in the Citizenship Course-Books of the Ottoman State

Yıl 2020, Sayı: 3, 1 - 24, 21.12.2020

Zuhal İbidan

Öz

23 Temmuz 1908'de İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından II. Meşrutiyet ilan edilmiş, anayasa ve meclis yeniden yürürlüğe koyulmuştur. II. Meşrutiyet'in ilanı ile birlikte gelen eşitlik, kardeşlik, adalet ve hürriyet gibi devrimin değerleri olan bu kavramlar etrafında bir ideal dünya yaratılması hedeflenmiştir. Meşrutiyet idaresi tarafından yaratılması planlanan bu ideal dünya içinde yer alacak ideal bireylerin inşası da gündeme alınmıştır. Daha 18.yy'lın sonundan itibaren oluşumu başlayan modern devlet, eğitim başta olmak üzere çeşitli siyasi pratikler etrafında bilen ve bilinen modern özneler yaratma sürecine girmiştir. Devrimin değerlerini benimseyecek ideal bireylerin oluşturulması için eğitim başlıca yol olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda Meşrutiyet idaresinin yaratmak istediği ideal birey projesinin ilk ayağını okullar ve okullarda okutulacak vatandaşlık dersi ve bu ders için yazılmış ders kitapları oluşturmuştur. İbtidaiye, İdadi, Sultani, Darülmuallimin ve Darülmuallimat okullarında Malumat-ı Medeniye adlı vatandaşlık bilgisi dersi yürürlüğe konmuştur. Böylelikle devrim ideallerini bilen, bunları içselleştirmiş ideal bireylere sahip olunabileceği tahayyül edilmiştir. Bu makalede, nadir eserler kataloglarında yer alan vatandaşlık dersi kitaplarının yakından okuması gerçekleştirilmiştir ve bu kitaplar tarihsel bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. 1908'de ilki basılmış olan bu kitapların 1918'e kadarki versiyonları/baskıları devrim ideallerini işleyişleri ve ideal bireyi inşası açısından analiz edilmiştir. Böylelikle bu kitapların derinlikli okuması ve incelemesi literatüre kazandırılmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında bu kitapların tahlili vasıtası ile II. Meşrutiyet'in zihniyetini yansıtan ideal dünya ve ideal birey profilinin detayları kitaplardaki örneklere dayalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, II. Meşrutiyet Dönemi, Vatandaşlık Ders Kitapları, Vatandaşlık Dersi, Modern Devlet, Modern Birey

Tracing the Ideal World and Ideal Individual in the Citizenship Course-Books of the Ottoman State

Öz

The Committee of Union and Progress promulgated the Second Constitutional Era on July 23, 1908 and once again put into effect the constitution and the parliament. With the promulgation of the Second Constitutional Era, values such as equality (müsavat), fraternity (uhuvvet), justice (adalet) and liberty (hürriyet) were introduced and the creation of a world around these ideals of the revolution was intended. The
construction of the ideal individuals that would be placed in this ideal world that was to be created by the Constitutional monarchy regime was also put on the agenda. The modern state whose formation began starting with the end of the 18th century set out
to implement the process of creating modern subjects that knew and were known around various political practices, education in particular. Education was specified as the fundamental method for the formation of the ideal individuals that would embrace
the values of the revolution. In this context, the first stage of the Constitutional monarchy regime’s project of creating the ideal individual consisted of the citizenship course that would be given in schools and the citizenship textbooks that would be
used for this end. The citizenship course titled Malumat-ı Medeniye [Information on
Civilization] was put into action starting with the primary schools (ibtidaiye), including the junior high schools (rüşdiye), high schools (idadi and sultani), Teacher’s Training School for Boys (Darülmuallimin) and Teacher’s Training School for Girls
(Darülmüallimat).

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Second Constitutional Era, Citizenship Courses, Citizenship Textbooks, Modern State, Modern Individual

Kaynakça

• Abdülkadir. (1324 (1908). Sual ve Cevaplı Malumat-ı Medeniye. Dersaadet: Matbaa-ı Jirayir-Keteon.
• Açıkgöz, B. (2012). The epistemological conflict in the narratives of elementary school textbooks (1908-1924): Islamic and Secular Insights into Education. (Unpublished Dissertation). Boğaziçi University, İstanbul.
• Ali Seydi. (1328 (1912). Terbiye-i Medeniye ve Ahlakiye. Dersaadet: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası.
• Althusser, L. (1978). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Trans. Yusuf Alp, Mahmut Özışık, Murat Belge). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Batır, B. (2007). İkinci meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisat’a Türkiye’de ilköğretim (1908-1924). (Unpublished Dissertation). İstanbul University, İstanbul.
• Berman, M. (2013). Katı olan her şey buharlaşıyor. (Trans. Ümit Altuğ, Bülent Peker). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Brummett, P. (2003). II. Meşrutiyet basınında imge ve emperyalizm (1908-1911). (Trans. Ayşen Anadol). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetinkaya, Y. D. (2009). 1908 Devrimi ve Toplumsal Seferberlik. F. Ergut (Ed.), In II. Meşrutiyeti yeniden düşünmek. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Doktor Hazık. (1325 (1909). Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye. İstanbul: Bedrosyan Matbaası.
• Eldem, E. (2009). Mitler, gerçekler ve yöntem. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fortna, B.C. (2001). Education and autobiography at the end of the Ottoman Empire. Die Welt des Islams, (41) 1, 1-31.
• Foucault, M. (2000). Özne ve iktidar seçme yazılar 2. (Trans. Işık Ergüden, Osman Akınhay, Ferda Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. (2010). Modernite ve bireysellik, geç modern çağda benlik ve toplum. (Trans. Ümit Tatlıcan). İstanbul: Say Yayınları.
• Hakkı Behic. (1327 (1911). Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Heater, D. B. (2004). A brief history of citizenship. New York: New York University Press.
• Hüseyin Hıfzı. (1327 (1911). Malumat-ı Medeniye. Dersaadet: Vezir Hanı’nda 48 Numaralı Matbaa.
• James, A., Jenks, C. and Prout, A. (2007). Theorizing childhood. Cambridge: Cambridge Polity Press.
• Kansu, A. (2008). 100.Yıldönümünde 1908 Devrimi’ni anlamaya çalışmak. Toplumsal Tarih, 175, 22-35.
• Kenan, S. (2013). Türk eğitim düşüncesi ve deneyiminin dönüm noktaları üzerine bir çözümleme. Osmanlı Araştırmaları, 41/1, 1-31.
• Korkut, L. (2015). Siyasi kimlik olarak vatandaşlık: Türkiye’de ve dünya devletlerinde anayasal vatandaşlık tanımları. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1) 2, 5-41.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mougniotte, A. (1991). Les debus de l’instruction civque en France. Lyon: Presses Universitaires de Lyon.
• Muslihiddin Adil. (1334 (1918). Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Müstecabizade İsmet. (1325 (1909). Rehber-i İttihad. İzmir: Keşişyan Matbaası.
• Rousseau, J-J. (2014). Toplumsal Sözleşme veya Siyasal Hukukun Prensipleri. (Trans. Cenap Karakaya). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunç, Yaşar F. (2018).“II. Meşrutiyet Döneminde Yurttaşlık, Ahlak ve Medenilik Eğitimi: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları.” Osmanlı Araştırmaları The Journal of Ottoman Studies, pp.311-342.
• Üstel, F. (2005).“Makbul Vatandaş”ın Peşinde, II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zurcher, E.J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Trans. Yasemin Saner Önen). İstanbul: İletişim Yayınları.