THE FIRST IMPRESSIONS OF OTTOMAN INTELLECTUALS ON SOCIOLOGY: DICTIONARIESAND EARLY WORKS

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 1327 - 1340, 30.09.2019

Yeliz Okay

Öz

The discipline of sociology emerged as Western-centered in
order to find solutions to social crises as a result of political, economic and
social transformations in Western society. The changes that occurred in the
multicultural social structure of the Ottoman Empire starting with the Tanzimat.
During the proclamation of the Constitutional Monarchy, it became evident with
the transformations and interactions in the world outside the Empire. In this
process, the Ottoman intellectuals began to follow the French Sociology
literature especially on the axis of Westernization and to discuss the writings
containing the definitions of Sociology and the views of early Western
sociologists in order to find solutions to social problems. While studies on
the history of Turkish Sociology generally mention limited before the letter
revolution, following the formation of the discipline and its perception
through articles other than the dictionaries and founding names of the schools
will reveal the early perception and interpretation of sociology. This study
will focus on the impressions of sociology in articles and books other than
dictionaries and known copyright works.

Anahtar Kelimeler

Turkish Sociology, Dictionaries, Nâmi, Perception of Sociologhy, Mustafa Subhi

OSMANLI AYDINININ SOSYOLOJİ HAKKINDAKİ İLK İZLENİMLERİ: SÖZLÜKLER VE İLK ESERLER

Öz

Sosyoloji disiplini
Batı toplumunda meydana gelen siyasal, ekonomik ve sosyal dönüşümlerin
sonucunda meydana gelen toplumsal krizlere çözüm aramak üzere Batı merkezli
olarak ortaya çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat Fermanı ile
başlayan süreçte çokkültürlü toplumsal yapısında meydana gelen değişimler II.
Meşrutiyet’in ilan edildiği süreçte İmparatorluğun dışında kalan dünyadaki
dönüşüm ve etkileşimlerle belirgin hale gelmiştir. Osmanlı aydını bu süreçte
özellikle Batıcılaşma ekseninde Fransa Sosyoloji literatürünü takip etmeye ve
Sosyoloji ile ilgili tanımları ve erken dönem Batılı sosyologların görüşlerini
içeren yazıları toplumsal sorunlara çözüm aramak amacıyla tartışmaya
başlamıştır. Türk Sosyoloji tarihi çalışmaları genellikle harf devrimi
öncesinde sınırlı değinirken disiplinin teşekkülünü ve algılanışını dönemde
yayımlanan sözlükler ve ekollerin kurucu isimleri dışındaki makaleler üzerinden
takip etmek sosyolojinin erken dönem algılanışı ve yorumlanışını daha belirgin
olarak ortaya koyacaktır. Bu çalışmada sözlükler ve bilinen telif eserler
dışındaki makale ve kitaplardaki sosyoloji izlenimleri ve Osmanlı
aydınının sosyoloji ile karşılaşmalarında edindiği izlenimleri, kendi toplumsal
yapısı ve entelektüel dünyasında gerek terminoloji gerekse kavramsal olarak
biçimlendirişini ortaya koyması üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyolojinin Algısı, Türk Sosyolojisi, Sözlükler, Nâmi, Mustafa Subhi

Kaynakça

• Aslan, Yavuz.(1997). Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• M. Bahaeddin[Toven](1924). Yeni Türkçe Lugat. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası.Berkes, Niyazi(1985). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul : Adam Yayınları.
• Bouglé, Celestin.(1907). Qu’est - ceque la Sociologie, Paris: Felix Alcan.
• Çelebi, Nilgün.(2010) “Türkiye’de Sosyoloji: Bir Kısa Bakış” ,Türk Sosyologları ve Eserleri II, (editör)Ertan Eğribel,Ufuk Özcan. İstanbul Kitabevi Yayınları.
• Hasan Bedreddin(1928). Fransızca’dan Türkçe’ye Küçük Kâmus-ı Fransevî, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Humphreys, Joshua.(1999) “Durkheimian Sociology and 20th Century Politics: The Case of Célestin Bouglé”, History of Human Sciences, Cilt:12, Sayı:3. Ağustos 1999. ss: 117-138
• İsmail Fennî[Ertuğrul](1341/1924), Lugatçe-i Felsefe, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1341.
• Kayalı, Kurtuluş.(2009). “Sosyoloji Yapmak, Türkiye’de Sosyoloji Yapmak ya da Türk Sosyolojisinin Yapı Taşlarını Oluşturmak, Türkiye’de Toplumbilimlerin Gelişimi II”, Sosyoloji Yıllığı, (Editör: Ertan Eğribel, Ufuk Özcan) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kelekyan, Diran.(1928). Musavver Türkçe’den Fransızca’ya Lugat, İstanbul: Amedi Matbaası.
• Mehmed Şükrü-Michel Aşçıyan(1300/1883), Gunyetü’l-Lugat, 2. Cilt. İstanbul: Aramyan Matbaası,
• Nâmi(1312/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb, N:41, 4 Mayıs 1308/16 Mayıs 1892, s:655; N:42, 11 Mayıs 1308s:6/23 Mayıs 1892, 670; N:43, 18 Mayıs 1308/30 Mayıs 1892, s:682; N:44, 25 Mayıs/6 Haziran 1892, s:690; N:45, 1 Haziran 1308/13 Haziran 1892, s:717
• Nami(1312a/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:41, 28 Haziran 1312/10 Temmuz 1896.
• Nami(1312b/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:42, 4 Temmuz 1312/16 Temmuz 1896.
• Nami(1312c/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:43, 18 Mayıs 1308/30 Mayıs 1892.
• Nami,(1312d/1896) “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:45, 25 Temmuz 1312/6 Ağustos 1896.
• (1940) “Obituary: Celestin Charles Alfred Bougle” American Journal of Sociology, Cilt:45, Sayı:5, Mart 1940, s:770
• Raif Necdet[Kestelli]- Hasan Bedreddin. (1971). Resimli Türkçe Kâmus, İstanbul : Ahmed Kâmil Matbaası,
• Sezer, Baykan.(2011) Sosyoloji’nin Ana Başlıkları. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 2011.
• Şemseddin Sami(1315). Kâmus-ı Fransevî. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şemseddin Sami(1304/1886). Küçük Kâmus-ı Fransevî, Mihran Matbaası.
• Andon Tıngır - Kirkor Sınapyan(1892), Fransızcadan Türkçeye Istılahat Lügati. İstanbul: Bağdadlıyan Matbaası.
• Wiesenthal, W.(1305), Franszıca’dan Türkçe’ye Ceb Lügati, Karabet ve Kasbar Matbaası.