Covid-19 Pandemisi Hakkında Sosyal Medyada Üretilen Yalan Haberleri Doğrulama Platformları Üzerinden Okumak: Teyit.Org Örneği

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 59 - 83, 31.12.2021

Erdem Taşdemir Betül Karadeniz

https://doi.org/10.53495/e-kiad.1021029

Cited By: 1

Öz

Yalan ve gerçek arasındaki çizginin giderek bulanıklaştığı günümüz dünyasında hem geleneksel medyada hem de sosyal medya platformlarında birçok haber paylaşılmaktadır. Bu haberler arasında doğruluğu teyit edilmiş bilgilerin yanı sıra yalan, yanlış ve uydurma bilgiler üzerine inşa edilmiş birçok haber de yer almaktadır. Doğruluğu kanıtlanmamış çeşitli bilgilerin ve haberlerin sosyal medya platformlarında paylaşılması ise beraberinde birçok sorun meydana getirmektedir. Bu bağlamda çalışmanın konusunu tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi hakkında sosyal medya platformlarında üretilen ve paylaşılan yalan, yanlış ve uydurma haberler oluşturmaktadır. Çalışmada, sosyal medya platformlarında Covid-19 aşısı ile ilgili üretilen ve paylaşılan yalan, yanlış ve uydurma haberler hakkında Türkiye’de faaliyet gösteren teyit.org doğrulama platformunun yaptığı inceleme sonuçlarına ilişkin verilerin ne olduğunun ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu araştırma kapsamında nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması tercih edilerek vaka analizi tekniği ile veriler analiz edilmiştir. Araştırma kapsamında incelenecek dokümanlar (sosyal medya içerikleri) teyit.org doğrulama platformu üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın örneklemi, Türkiye’de ilk Covid-19 vakasının görüldüğü 11 Mart 2020 ile 10 Mart 2021tarihleri arasında sosyal medyada Covid-19 aşısı ile ilgili yer alan ve doğrulama platformu teyit.org’da doğru olup olmadığı incelenen içeriklerden oluşmaktadır. Çalışmada, sosyal medya platformlarında Covid-19 aşısı ile ilgili yalan, yanlış ve uydurma haberlerin paylaşıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sosyal medya, yalan haber, covid-19, teyit.org, doğruluk kontrolü

Reading the fake news produced on social media about the Covid-19 pandemic through verification platforms: An example from teyit.org

Öz

In today’s world in which the distinction between the truth and lies is getting more blurred, so much news is shared in the traditional media or on social media platforms. Among this news, besides verified information, there is also news that is built upon fake information, lies and fabricated. The unconfirmed information and news on the social media platforms cause various problems. In this scope, the subject of the study is based on the fake, false and fabricated Covid-19-related news that is created and shared on social media platforms. In this study, it was aimed to demonstrate what actually the analyzed data of the verification website, teyit.org’s show. In the current study, case study was employed as a quantitative approach, and the data were analyzed via incident analysis method. The investigated data (the social media contents) in the study were gathered from the verification platform teyit.org. The sampling in the study is based on the social media contents that are Covid-19 vaccine related and fact-checked by teyit.org, and that took place between the date when the first Covid-19 case was detected in Turkey, 11 March 2020 and 10 March 2021. This study revealed there are fake, false and fabricated Covid-19 vaccine related news shared on social media environments.

Anahtar Kelimeler

social media, fake news, covid-19, teyit.org, factchecking

Kaynakça

• Akyüz, S. S., Gülnar, B. & Kazaz, M. (2021). Yeni medyada medya güvenilirliği sorunu: Üniversite öğrencilerinin sahte/yalan haberlere yönelik doğrulama refleksleri. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(36), 2816-2840.
• Algül, A. & Sütcü, C. S. (2015). Değişen haber algısı: Kullanıcılar sosyal medyada haberleri nasıl değerlendiriyorlar?. Global Media Journal TR Edition, 6(11), 18-34.
• Binark, M. & Bayraktutan, G. (2013). Ayın karanlık yüzü: Yeni medya ve etik. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Blossom, J. (2009). Surviving and thriving as social media changes our work, our lives, and our future. Indiana: Wiley Publishing, Inc.
• Brennen, B. (2017). Making sense of lies, deceptive propaganda, and fake news. Journal of Media Ethics, 32(3), 179-181.
• Budak, F.& Korkmaz, Ş. (2020). Covid-19 pandemi sürecine yönelik genel bir değerlendirme: Türkiye örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, (1), 62-79.
• Çömlekçi, M. F. (2020). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(Uluslararası Türk Dünyası Basın Sempozyumu Özel Sayısı), 211 – 229.
• Erkan, G. & Ayhan, A. (2018). Siyasal iletişimde dezenformasyon ve sosyal medya: bir doğrulama platformu olarak Teyit.org. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (AKİL),Kasım (30), 201-223.
• İnce, C. (2021). Yeniçağın nosofobisi: Covid-19 salgını. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 8(2), 494-500.
• Kaplan, A. M. & Haenlein, M. (2010). Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media. Business Horizons, 53, 59-68.
• Karadağ, G. H. & Ayten, A. (2020). A comparative study of verification/fact-checking organizations in Turkey: dogrulukpayi.com and teyit.org. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), s.483-591.
• Karadoğan Doruk, E., Çavdar, D. & Okumuş M. (2014). Sosyal medya kullanıcılarının sanal ve gerçek hayattaki protestolara katılma durumlarının karşılaştırılması ve sanal protestoların kullanıcı algısı bakımından etkililiği. M. Demir (Ed.), Yeni medya üzerine… (Vol.2) içinde (s. 213-242). Konya: Literatürk.
• Karagöz, K. (2018). Post-truth çağında yayıncılığın geleceği. TRT Akademi, 3(6), 678-708.
• Kaya, A. (2013). Sosyal Paylaşım Ağlarının Kişilerarası İletişim Sürecine Etkisi Bağlamında Facebook. A. Büyükaslan ve A. M. Kırık (Ed.). Sosyal medya araştırmaları 1 sosyalleşen birey içinde (s. 155-205). Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları.
• Kumar, KP K. & Geethakumari, G. (2014). Detecting misinformation in online social Networks using cognitive psychology. Human-centric Computing and Information Sciences, 4(14), 1-22.
• Kutlu, A. & Doğan, E. (2020). Kesin bilgi, yayalım: Hakikat sonrası çağda yalan haberlere ilişkin Y kuşağının tutum ve davranışları. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 34, 83-101.
• Lazer, D. M. J.,Baum, M., A., Benkler, Y., Berinsky, A., J., Greenhill, K., M., Menczer, F., Metzger, M., J., Nyhan, B., Pennycook, G., Rothschild, D., Schudson, M., Sloman S., A., Sunstein, C., R.,Thorson, E., A., Watts, D., J., Zittrain, J., L. (2018). The science of fake news. Social Science, 359(6380), 1094-1096.
• Lee, C. S. &Ma, L. (2012). News sharing in social media: The effect of gratifications and prior experience. Computers in Human Behavior, 28, 331–339.
• Levy, N. (2017). The bad news about fake news. Social Epistemology Review and Reply Collective, 6(8), 20-36.
• McComiskey, B. (2017). Post-truth rhetoric and composition. Colorado: Utah State University Press.
• Önen, A. (2020). İnternet, dijital demokrasi ve bilgi dezenformasyonu ekseninde yeni medya, sosyal medya kullanıcıları üzerinden değerlendirme. İstanbul Arel Üniversitesi Çalışmaları Dergisi, 8(16), 13-35.
• Rainie, L., Anderson, J. &Albright, J. (2017). The future of free speech, trolls, anonymity, and fake news online. 15.05.2021 tarihinde https://www.pewresearch.org/internet/2017/03/29/the-future-of-free-speech-trolls-anonymity-and-fake-news-online/ adresinden alındı.
• Segado-Boj, F., Díaz-Campo, J. & Quevedo-Redondo, R. (2019). Influence of the ‘news finds me’ perception on news sharing and news consumption on social media. Communication Today, 10(2), 90-105.
• Shu, K., Wang, S., Lee, D. & Liu, H. (2020). Mining disinformation and fake news: Concepts, methods, and recent advancements. K. Shu, S. Wang, D. Lee&H. Liu (Ed.). Disinformation, Misinformation, and Fake News in Social Media içinde (p. 1-19). Switzerland: Springer Nature Switzerland,
• Soğukdere, Ş. & Öztunç, M. (2020). Sosyal medyada koronavirüs dezenformasyonu. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 5, 59-85.
• TandocJr, E. C., Ling, R., Westlund, O., Duffy, A., Goh, D., Wei, L. Z. (2017). “Audiences’ acts of authentication in theage of fake news: A conceptualframework”, New Media &Society, 1-19.
• Taş, O. & Taş, T. (2018). Post-hakikat çağında sosyal medyada yalan haber ve Suriyeli mülteciler sorunu. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 29, 183-208.
• Teyit nedir? (t.y.) 01.11.2021 tarihinde https://teyit.org/nedir/ adresinden alındı.
• Toktay, Y. & Kırık, A. M. (2020). Sosyal medyada dezenformasyon, manipülasyon ve propaganda etkisi: Zeytin Dalı Harekâtı örneği. H. Babacan (Ed.). Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar – 2 içinde (s. 495-518). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü. (2021). Yalan Kavramı. 15.05.2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Uluk, M. (2018). Hakikat sonrası çağda yeni medya & yalan haber. Ankara: Dorlion Yayınları.
• Utma, S. (2018). Dijital çağda medyanın psikolojik gücü: Algı yönetimi perspektifinden kuramsal bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(Özel Sayı), 2903-2913.
• Ünal, R. & Taylan, A. (2017). Sağlık iletişiminde yalan haber-yanlış enformasyon sorunu ve doğrulama platformları. Atatürk İletişim Dergisi, (14), 81-100.