Afetlerde Tıbbi Etik: Ne Kadar Uygulanabilir?

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 42 - 48, 29.09.2023

Ahmet Doğan Kuday

Öz

Afet Tıbbı disiplini yeni gelişmekte olduğundan, afet tıbbı etiği üzerine olan çalışmalar da yeni popülerlik kazanmaya başlamıştır. Tıp etiğindeki temel ilkeler, afet tıbbı için genel bir geçerlilik sağlasa da bu ilkelerin uygulanması ve önceliği koşullar nedeniyle değişebilmektedir. Tıp etiğiyle ilgili ilkeleri bir afet bağlamında uygulamak için İnsancıl Hukuk ve Uluslararası İnsan Hakları Hukuku’nda belirtilen ilkelerden faydalanmak gerekmektedir. Bu çalışmada, sağlık çalışanlarının afet durumlarında etik kararlar almasına yardımcı olabilecek yaygın sorunlardan bazılarını temsil eden etik hususlardan bahsedilmiş, insancıl hukuk ve uluslararası insan hakları hukukunda belirtilen ilkelerin referans alınmasının önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afet Tıbbı, Etik, Tıp Etiği, Afet Etiği, İnsancıl Hukuk

Kaynakça

• 1. Önen A. Bursa 112 Acil Sağlık Hizmetleri Çalışanlarının Problemlerinin Ardındaki "Değer Belirsizliği ve Yarattığı Etik İkilemlerin" Tıp Etiği Açısından Tahlili. (Yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, Türkiye, 2023.
• 2. Arslan A. Örgütlerde Etik ve Etik Dışı Davranış. İçinde: Aydın E. Güncel Örgütsel Davranış Yaklaşımları, 1. Baskı. Efe Akademi Yayınları, İstanbul, 2023.
• 3. Öztürk E. Etik ve Ahlak Kavramları. İçinde: Tuncel S. Sporda Meslek Etiği, 1. Baskı. Efe Akademi Yayınları, İstanbul, 2023.
• 4. Quinlan-Colwell A. Making an ethical plan for treating patients in pain. Nursing. 2013;43(10):64-8. https://doi.org/10.1097/01.NURSE.0000431122.07851.e0
• 5. Entwistle VA, Carter SM, Cribb A, McCaffery K. Supporting patient autonomy: the importance of clinician-patient relationships. J Gen Intern Med. 2010;25(7):741-745. https://doi.org/10.1007/s11606-010-1292-2
• 6. Tia MB, Aziato L, Dzansi G. Exploring Ghanaian nurses knowledge and application of bio-ethical principles in postoperative pain management. PLoS ONE. 2022;17(10):e0276422. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0276422
• 7. Durak N. Meslek Etiği İmkân ve İşlevi Açısından Tıp Etiği. İlahiyat Akademi Dergisi. 2019;9:103-128
• 8. Sugarman J, Sulmasy DP. Methods in Medical Ethics. 2th ed. Georgetown University Press, Washington, 2010.
• 9. Genç S. Akılcı İlaç Kullanımı Uygulamalarının Tıp Etiği Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, Türkiye, 2020.
• 10. Childress JF, Childress MD. An Ethics Framework as a Lens for Artificial Intelligence in Breast Imaging. Journal of Breast Imaging. 2023;5(2):201-202. https://doi.org/10.1093/jbi/wbac087
• 11. TTB. Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Andı. Ankara; 2017. Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023. https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=b6b3bd8a-c9e0-11e7-8a71-159198489f44
• 12. Yurdakul ES, Sarı O. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarının Etik Yönden İncelenmesi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2020;10(3):404-414. https://doi.org/10.31020/mutftd.720120
• 13. Özlü K, Kılıç Z, Yayla A. Cerrahi Aydınlatılmış Onam Hakkında Hastanın Bilgi Düzeyinin İncelenmesi. Sağlık Bilimleri Ve Meslek Dergisi. 2015;2(3):318-328 https://doi.org/10.17681/hsp.88203
• 14. Alkan A, Erdem R, Çelik R. Sağlık Alanındaki Ayrımcı Tutum ve Davranışlar: Kavramsal Bir İnceleme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2016;19(3):365-390.
• 15. Sokol DK. The ethics of Disaster Medicine. In: Making sense of disaster medicine: A hands-on guide for medics, London; Hodder Arnold: 2010.
• 16. Veatch RM. A Theory of Medical Ethics. Basic Books, New York, 1981.
• 17. Ekşi A. Afet Yönetiminde İçsel Denetim Aracı Olarak Etik. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. 2015;15:89-102 https://doi.org/10.18092/ijeas.80069
• 18. Gunn SWA. Dictionary of Disaster Medicine and Humanitarian Relief, 2nd edition, New York; Springer: 2013.
• 19. Özüçelik DN. Afet Tıbbı. Journal of ADEM, 2020;1(1):13-18.
• 20. Kocak H, Kinik K, Caliskan C, Aciksari K. The Science of Disaster Medicine: From Response to Risk Reduction. Medeniyet Medical Journal. 2021;36(4):333-342. https://doi.org/10.4274/MMJ.galenos.2021.50375
• 21. Kaptan K, Khorram-Manesh A. Ethical aspects of disasters. In: Handbook of disaster and emergency management, Sweeden; Kompendiet: 2021.
• 22. Dworkin R. Justice for Hedgehogs. Harvard University Press, Cambridge, 2013. 23. Ekşi A, Şen G, Çelikli S. Afet Triajında Etik İkilemlerin Değerlendirilmesi-İzmir İli Örneği. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku Tarihi Dergisi. 2019;27(1):30-39. https://doi.org/10.5336/mdethic.2018-62914
• 24. Annas GJ. Ethical Issues in Disaster Medicine. In: Koenig and Schultz's disaster medicine: comprehensive principles and practices, 2nd edition, New York; Cambridge University Press: 2010.
• 25. Smith W, Wallis L. Medical ethics in disasters. In: Oxford American handbook of disaster medicine, 1st edition, Oxford University Press, New York, 2012.
• 26. Merin, O, Ash, N, Levy G, Schwaber MJ, Kreiss Y. The Israeli Field Hospital in Haiti: Ethical Dilemmas in Early Disaster Response. New England Journal of Medicine. 2010;362(11):e38. https://doi.org/10.1056/NEJMp1001693
• 27. Baker R, Strosberg M. Triage and equality: An historical reassessment of utilitarian analysis of triage. Kennedy Institute of Ethics Journal. 1992;2(2):103–123. https://doi.org/10.1353/ken.0.0035
• 28. Usta E, Yükseler M. Afetlerde Sosyal Medya Kullanımı ve Etik İkilemler: İzmir Seferihisar Depremi Örneği. Afet ve Risk Dergisi. 2021;4(2):249-269.
• 29. Argın, Y. (2023). Doğal Afetlerde Sosyal Medya Kullanımı: 2023 Kahramanmaraş Depremi Özelinde Twitter Örneği. İnsanat Sanat Tasarım ve Mimarlık Araştırmaları Dergisi. 2023;3(1):140-165
• 30. Alston P, Goodman R. International Human Rights. Oxford University Press, New York, 2013.
• 31. Eryılmaz M. Savaş Cerrahisi: Silahlı Çatışmalar ve Şiddet İçeren Diğer Tüm Koşullarda Kısıtlı Olanaklarda Çalışmak, ICRC, Geneva, 2010.
• 32. ICRC. Customary International Humanitarian Law. 3 vols. Cambridge University Press, Cambridge, 2005.
• 33. IHD. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi. Erişim Tarihi: 17 Ağustos 2023 https://www.ihd.org.tr/insan-haklari-evrensel-beyannames
• 34. IFRC. Code of Conduct for the Movement and NGOs in Disaster Relief. 2022. Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023. https://www.ifrc.org/our-promise/do-good/code-conduct-movement-ngos
• 35. WMA. WMA Statement on Medical Ethics in The Event of Disasters. 2022. Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023. https://www.wma.net/policies-post/wma-statement-on-medical-ethics-in-the-event-of-disasters
• 36. AMA. AMA Code of Medical Ethics. 2001. Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023. https://www.ama-assn.org/sites/ama-assn.org/files/corp/media-browser/principles-of-medical-ethics.pdf
• 37. New York State Department of Health. Ventilator Allocation Guidelines. 2015. Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023. https://www.health.ny.gov/regulations/task_force/reports_publications/docs/ventilator_guidelines.pdf
• 38. Vawter DE, Garrett JE, Gervais KG, Prehn AW, DeBruin DA, Tauer CA, Parilla E, Liaschenko J, Marshall MF. For the Good of Us All: Ethically Rationing Health Resources in Minnesota in a Severe Influenza Pandemic. Minnesota; 2010. https://www.health.state.mn.us/communities/ep/surge/crisis/ethics.pdf
• 39. Eyal N. Ethical Issues in Disaster Medicine. In: Ciottone’s Disaster Medicine, 2nd edition, Elsevier, Philadelphia, 2016.