[Ortaöğretim kurumlarında bilgi uçurma ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki]

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 22, 01.04.2016

Abbas Ertürk

Öz

Bilgi uçurma olgusu, bir örgütteki yasa ve etik dışı davranış ve eylemlerin, bilgi sahibi
kişiler tarafından iç ve dış yetkililere iletilmesi olarak tanımlanmaktadır. Park ve diğerleri
(2008), yapmış oldukları çalışmalarda bilgi uçurma davranışını yapılış itibari ile
sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmada, bilginin uçurulduğu makam (örgüt içi/örgüt dışı),
bilgi uçuran kişinin izlediği yol (formal/informal) ve bilgi uçuran kişinin kendine ait bilgileri
açıklama durumu (gizli/açık) şeklinde ele almışlardır. Bir öğretmenin, bir başka öğretmenin
ya da mutemedin yaptığı yasa dışı bir davranışı okul müdürüne bildirmek veya okul
müdürünün sergilediği etik veya yasa dışı bir davranışı ilçe, il ya da Milli Eğitim Bakanlığı
yetkililerine bildirmesi, içsel bilgi uçurmaya örnek olarak verilebilir. Bir öğretmenin, bir başka
öğretmenin, mutemedin ya da okul müdürünün sergilediği etik veya yasa dışı bir davranışı
basına bildirilmesi, dışsal bilgi uçurmaya örnek olarak verilebilir. Örgütler içsel bilgi uçurma
davranışlarını teşvik ederek dışsal bilgi uçurmaya olan gerekliliği ortadan kaldırması
mümkündür. Bu sayede örgüt var olan sorunları kendi içinde çözme fırsatı elde eder. Bu
durum örgütte yaşanan sorunların örgüt dışına sızmasını ve örgüt imajının zarar görmesini
engelleyebilir.

Anahtar Kelimeler

Bilgi uçurma, Mesleki ortaöğretim, Genel lise, Öğretmen

The relationship between whistleblowing and organizational citizenship behavior for high school teachers

Öz

The purpose of this study is to examine the relationship between whistleblowing and
organizational citizenship behaviors in high school teachers. The research was conducted
using the screening model. A total of 381 teachers participated in the research from general
and vocational high schools. 216 (56.7%) of them were male and 165 (43.3%) were female. The
"Whistleblowing Scale" and "Organizational Citizenship Scale" were used to collect the data.
Descriptive statistics, t-test and ANOVA were used in the data analysis. The Scheffe test was
used for the comparison of multiple tests in order to determine the source of the difference for
the F values. Pearson correlation analysis was used to determine the relation between the level
of organizational citizenship behavior and whistleblowing. The results were tested at the level
of p<.01 and p<.05. The survey findings indicate that the teachers’ level of whistleblowing
behavior is moderate and that males are whistleblowers significantly more than females, and
that there is no significant difference between the groups in terms of the type of school. The
teachers’ level of organizational citizenship behavior was high and does not differ according
to gender, but significantly differs according to the type of school in favor of vocational
schools. In addition, correlation analysis indicates a positive and significant relationship
between teachers' whistleblowing behavior and organizational citizenship behavior at a low
level.

Anahtar Kelimeler

Whistle blowing, Vocational schools, High schools, Teacher

Kaynakça

• Aguilar, M. K. (2009). Whistleblower policy a necessity in weak economy. Compliance Week, 6(67), 14-16
• Ahmad, S. A., Smith, M. & İsmail, Z. (2010). Internal whistleblowing intentions in Malaysia: Factors that influence internal auditors decision-making process. International Conference on Business and Economic Research, (ICBER 2010), At Kuching, Sarawak, Malaysia, 1-14.
• Aktan, C. C. (2006). Organizasyonlarda yanlış uygulamalara karşı bir sivil erdem, ahlaki tepki ve vicdani red davranışı: Whistleblowing. Mercek Dergisi, October, Sayısı, 1-13.
• Allison, B. J., Voss, R. S., & Dryer, S. (2001). Student classroom and career success: The role of organizational citizenship behavior. Journal of Education for Business, 76(5), 282-288.
• Arnold, D. F., and Ponemon, L. A. (1991). Internal auditors’ perceptions of whistle-blowing and the influence of moral reasoning: an experiment. Journal of Practice and Theory, 10 (2): 1-15.
• Ay, B. (2007). Öğretmenlerin öz yetenekleri ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. Aydın, U. (2003). İş hukuku açısından işçinin bilgi uçurması (Whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 79-100.
• Barnett, T., Cochran, D. S. & Taylor, G. S. (1993). The internal disclosure policies of privatesector employers: an initial look at their relationship to employee whistleblowing. Journal of Business Ethics, 12(2), 127-136. doi: 10.1007/BF00871932.
• Basım, H. N. & Şeşen, H. (2006). Örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeği uyarlama ve karşılaştırma çalışması. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 61(4), 83-102.
• Bateman, T. S. & Organ, D. W. (1983). Job satisfaction and the good soldier: The relationship between affect and employee “citizenship”. Academy of Management Journal, 26(4), 587- 595.
• Brennan, N. & Kelly, J. (2007). A study of whistleblowing among trainee auditors. The British Accounting Review, 39(1), 61-87.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi. Celep, C. & Konaklı, T. (2012). Bilgi uçurma: Eğitim örgütlerinde etik ve kural dışı uygulamalara yönelik bir tepki. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 65-88.
• Çetin, Ş., Korkmaz, M. & Çakmakçı, C. (2012). Dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik ile liderüye etkileşiminin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(1), 7-36.
• Demirel, Y. & Geçgel, S. (2011). Örgütsel vatandaşlık davranışı. In Ö. Yeniçeri & Y. Demirel (Eds.), Yönetimde Birey ve Örgüt Odaklı Davranışlar, (pp. 309-328). Bursa: Ekin Basım.
• Dipaola, M. F. & Hoy, W. K. (2005). Organizational citizenship of faculty and achievement of high school students. The High School Journal, 88(3), 35-44.
• Dozier, J, B. & Miceli, M. P. (1985). Potential predictors of whistle-blowing: A prosocial behavior perspective. Academy of Management Review, 10(4), 823-836.
• Elliston, F., Keenan, J., Lockhart, P., & van Schaick, J. (1985). Whistleblowing research managing dissent in the workplace. New York: Praeger Press.
• Ergun Özler, D., Dil Şahin, M., & Giderler Atalay, C. (2010). Teorik bir çerçevede whistleblowing-etik ilişkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 169-194.
• Ertürk, A. (2015). Organizational citizenship and mobbing behavior of secondary schools teachers. Anthropologist, 22(1), 113-124.
• Gürbüz, S. (2007). Yöneticilerin örgütsel vatandaşlık davranışlarının iş tatmini ve algıladıkları örgütsel adalet ile ilişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hersh, M. A. (2002). Whistleblowers-heroes or traitors? Individual and collective responsibility for ethical behaviour. Annual Reviews in Control, 26(2), 243-262. doi: 10.1016/S1367-5788(02)00025-1.
• Jubb, P. B. (1999). Whistleblowing: A restrictive definition and interpretation. Journal of Business Ethics, 21(1), 77–94.
• Kamer, M. (2001). Örgüte güven, örgüte bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışına etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karaman, K., Yücel, C. & Dönder, H. (2008). Öğretmen görüşlerine göre, okullardaki bürokrasi ile örgütsel vatandaşlık arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (53), 49- 74.
• Kılıçoğlu, A. & Gürol, E. (1994). İş dünyası sözlüğü. İstanbul: Cem Yayınları.
• MacNab, B., Brislin, R., Worthley, R., Galperin, B. L., Jenner, S., Lituchy, T. R., MacLean, J., Aguilera, G. M., Ravlin, E., Tiessen, J.H., Bess, D. & Turcotte, M. F. (2007). Culture and ethics management whistle-blowing and internal reporting within a NAFTA country context. International Journal of Cross Cultural Management, 7(1), 5-28.
• Mansbach, A. & Bachner, G. Y. (2010). Internal or external whistleblowing: Nurses’ willingness to report wrongdoing. Nursing Ethics, 17(4), 483-490.
• MEB. (2015). Milli eğitim istatistikleri 2014-2015: Örgün eğitim. Ankara: Türk İstatistik Kurumu.
• Miceli, M. P., Near, J. P. & Schwenk, C. R. (1991). Who blows the whistle and why? Industrial and Labor Relations Review, 45(1), 113-130.
• Near, J. P. & Miceli, M. P. (1985). Organizational dissidence: The case of whistleblowing. Journal of Business Ethics, 4(1), 1-16.
• Neuman, G. A. & Kickul, J. R. (1998). Organizational citizenship behaviors: Achievement orientation and personality. Journal of Business and Psychology, 13(2), 263-279.
• Oğuz, E. (2011). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile yöneticilerin liderlik stilleri arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(3), 377-403
• Organ, D. W. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. Lexington, MA: Lexington Books.
• Oxford English online dictionary. Retrieved from http://www.oxforddictionaries.com/definition/learner/whistle-blower (accessed on 19.09.2015).
• Park, H., Blenkinsopp, J., Öktem, M. K. & Omurgonulsen, U. (2008). Cultural orientation and attitudes toward different forms of whistleblowing: A comparison of South Korea, Turkey and the U.K. Journal of Business Ethics, 82(4), 929-939.
• Perrucci, R., Anderson, R. M, Schendel D. E. & Trachtman, L. E. (1980). Whistle-blowing: Professionals' resistance to organizational authority. Social Problems, 28(2), 149-164. doi: 10.2307/800148.
• Podsakoff, P. M., Mackenzie S. B., Paine J. B. & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
• Polat, S. (2007). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları, örgütsel güven düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Polat, S. & Celep, C. (2008). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel güven, örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 14(54), 307-331.
• Ray, S. L. (2006). Whistleblowing and Organizational Ethics, Nursing Ethics, 13(4), 438-445.
• Rehg, M. T., Micelli, M. P., Near, J. P, & Van Scotter, J. R. (2008). Antecedents and outcomes of retaliation against whistleblowers: Gender differences and power relationships. Organization Science, 19(2), 221-240.
• Sayğan, S. & Bedük, A. (2013). Ahlaki olmayan davranışların duyurulması (whistleblowing) ve etik iklimi ilişkisi üzerine bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(1), 1-23.
• Seçkin, Z. & Karasoy, H. A. (2012). A conceptual study on the relationship between the importance of whistle-blowing and organizational citizenship behavior. International Journal of Information Technology and Business Management, 6(1), 50-58.
• Sehgal, P. (2014). Whistleblowers: Traitors or Heroes? A global perspective. Proceedings of 26th International Business Research Conference (pp. 1-12). UK: Imperial College London. Sezgin, F. (2005). Örgütsel vatandaşlık davranışları: Kavramsal Bir çözümleme ve okul açısından bazı çıkarımlar. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 317-339.
• Şahin, B. (2011). Metodoloji. (Edt. Tanrıöğen, Abdurrahman. Bilimsel Araştırma yöntemleri) 109-130.
• Titrek, O., Bayrakçı, M. & Zafer, D. (2009). Öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin görüşleri. Akademik Bakış Dergisi, (17), 1-28.
• Toker Gökçe, A. (2013). Relationship between whistle-blowing and job satisfaction and organizational loyalty at schools in Turkey. Educational Research and Reviews, 8(14), 1186-1197. doi: 10.5897/ERR2013.1485.
• Toker Gökçe, A. (2014a). Okullarda bilgi uçurma: İş doyumu ve örgütsel bağlılık ilişkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (22), 261-282.
• Toker Gökçe, A. (2014b). Öğretmenlerin farklı bilgi uçurma tercihlerinde belirleyici olan değer yönelimleri. Trakya University Journal of Education 4(2), 1-11.
• Toker Gökçe, A. & Alataş, H. (2014). Öğretmenlerin istenmeyen yönetici davranışlarına yönelik tutumları: Bilgi uçurma (whistle-blowing) mı? Sessiz kalma mı? V. Eğitim Yönetimi Forumu. (11-13 Eylül 2014). Konya:. Bildiri Özetleri Kitabı.
• Toker Gökçe, A. & Oğuz, E. (2015). Relationship between Teachers’ Cultural Values and Preference for Whistle Blowing. Trakya University Journal of Education 5(1), 51-64.
• Trevino, K. L. & Nelson, A. K. (2004). Managing business ethics: Straight talk about how to do it right (5th edition). USA: John Wiley & Sons.
• Uslu, B., Balcı, E. & Coşkun Uslu, A. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 13-24.
• Vey, M. A. & Campbell, J. P. (2004). In role or extra-role organizational citizenship behavior: Which are we measuring?. Human Performance, 17(1), 119-135.
• Williams, S. & Shiaw, W. T. (1999). Mood and organizational citizenship behavior: The effects of positive affect on employee OCB intentions. The Journal of Psychology, 133(6), 656-668.
• Yılmaz, K. (2010). Kamu ortaöğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ile ilgili görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 1-16.
• Yılmaz, K., Altınkurt, Y. & Yıldırım, H. (2015). The effects of gender, seniority and subject matter variables on teachers’ organizational citizenship behaviors in Turkey: A metaAnalysis. Education and Science, 40(178), 285-304. doi: 10.15390/EB.2015.4033