Michel Foucault'nun Çalışmalarında Panoptikon, Kapatılma ve Okul Kurumu

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 79, 64 - 82, 30.06.2022

Eren Ağın

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, Michel Foucault’nun modern iktidar analizi çerçevesinde okul kurumu ve eğitim alanının bir eleştirisidir. Bu bağlamda modern iktidarın, panoptik bir aygıt olarak okul kurumunda nasıl bir işleyişe sahip olduğu tartışılmaktadır. Panoptikon toplumu, bireyleri hesaplayarak, denetleyerek ve sınıflandırarak onları belirli normlara tabi kılmayı hedeflemektedir. Bu normları, bireylere dayatan cezaevi, tımarhane, hastane, okul vb. kurumlar ise kapatılma kurumları olarak adlandırılırlar. Kapatılma kurumu olarak okul, öğrenciler üzerinde sadece baskı ile iş görmemekte, aynı zamanda rıza üretimini de güçlü bir şekilde tesis etmektedir. Okul kurumunda “itaatkâr bedenler”in yaratılması için bir dizi disiplinci teknik iş görmektedir. Bu teknikler, okul kurumunda zamanın, mekânın ve faaliyetlerin denetimini ele geçirmektedir. Böylelikle panoptikon, okul kurumunda daha geniş ve büyük bir denetim, disiplin ve gözetim mekanizmasını örgütlemektedir. “İyi terbiye etmenin araçları” olarak hiyerarşik gözetleme, normalleştirici yargı ve sınav, kayıt ve gözetim tekniklerinin öğrencilere yönelik tahakküm ve rıza ilişkisini pekiştirmektedir. Bu makale, okul kurumunun makbul yurttaş ve nitelikli işgücü yetiştirme görevinin mikro ve makro iktidar ilişkilerinden bağımsız olmadığını tartışmaya açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Michel Foucault, panoptikon, kapatılma, okul, eğitim

Kaynakça

• Althusser, L. (2006). Ideology and ideological state apparatuses. A. Sharma ve A. Gupta (Editörler). The anthropology of the state: a reader içinde (ss. 86-112). CA: Blackwell.
• Asan, T. H. (2013). Türk eğitiminde iktidar-eğitim ilişkileri ve insan yetiştirme politikalarının Michel Foucault’nun panoptikon metaforuna göre incelenmesi (1975-1946). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Baker, U. (2018). Kanaatlerden imajlara: duygular sosyolojisine doğru. (H. K. Abuşoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bentham, J. (1995). Panopticon (Preface). Miran Bozovic (Editör). The Panopticon writings içinde (ss. 29-95). London: Verso.
• Canyurt, D. (2020). İktidarın gücünün gözüktüğü yer: İzleme ve disiplin. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 197-208.
• Deacon, R. (2006). Michel Foucault on education: A preliminary theoretical overview. South African Journal of Education, 26(2), 177–187.
• Dussel, I. (2010). Foucault and education. Michael W. Apple, Stephen J. Ball ve Luis Armando Gandin (Editörler). The routledge international handbook of the sociology of education içinde (ss. 27-36). London: Routledge.
• Etymonline (2022). Panopticon. https://www.etymonline.com/search?q=panopticon&ref=searchbar_searchhint
• Foucault, M. (1984). The means of correct training. Paul Rabinow (Editör). The Foucault reader içinde (ss. 188-206). New York: Pantheon Books.
• Foucault, M. (2000). Büyük kapatılma. (I. Ergüden ve F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2003). İktidarın gözü. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2005a). Entelektüelin siyasî işlevi. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2005b). Özne ve iktidar. (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2006a). Hapishanenin doğuşu. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Yayınları.
• Foucault, M. (2006b). Kelimeler ve şeyler. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Yayınları.
• Foucault, M. (2010). Cinselliğin tarihi. (H. U. Tanrıöver, Çev.). Ankara: Ayrıntı Yayınları.
• Göktürk, D. ve Ağın, E. (2020). Okul kurumunun kültürel-toplumsal eşitsizlik ve imtiyazların yeniden üretimindeki rolüne ilişkin bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 53(1), 329-354.
• Gülşahin, M. K. (2019). Özel eğitim okulu yapılarının Michel Foucault’nun iktidar kuramı çerçevesinde incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Güneş, D. C. (2015). Ruh bedenin hapishanesidir: Michel Foucault. Ekev Akademi Dergisi, 19(64), 59-72.
• Hope, A. (2013). Foucault, panopticism and school surveillance research. Mark Murphy (Editör). Social theory and education research: understanding Foucault, Habermas, Bourdieu and Derrida içinde (ss. 35-52). London: Routledge.
• Hope, A. (2018). Foucault, panoptisizm ve okul gözetimi araştırması. Mark Murphy (Editör). Sosyal teori ve eğitim içinde (ss. 63-89). (M. Korumaz ve Y. E. Ömür, Çev.). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Işık, S. (2012). Foucault’da iktidar, özgürlük ve direniş. Ekev Akademi Dergisi, 51, 103-114.
• Işık, S. (2013). Foucault’nun Marksist tarih, iktidar ve ideoloji eleştirisi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 131-158.
• Jardine, G. M. (2005). Foucault and education. New York: Peter Lang.
• Keskin, F. (2022). Michel Foucault’da etik ve jeneoloji (soybilimi) kavramları. https://www.cafrande.org/michel-foucaultda-etik-ve-jeneoloji-soy-bilimikavramlari-ferda-keskin/
• Karademir, A. (2015). Foucault ve cinsellik deney(im)i kurgusu. Kilikya Felsefe Dergisi, 2, 86-100.
• Karademir, A. (2018). Foucault ve ulusalcılık. Kaygı, 30, 159-171.
• Oranlı. İ. (2012). Biyo-politikanın doğuşu ve Foucaultcu eleştiri. Cogito, (70-71), 39-53.
• Pike, J. (2008). Foucault, space and primary school dining rooms. Children’s Geographies, 6(4), 413-422. DOI: 10.1080/14733280802338114
• Selwyn, N. (2011). ‘It’s all about standardisation’ – Exploring the digital (re)configuration of school management and administration. Cambridge Journal of Education, 41(4), 473-488. DOI: 10.1080/0305764X.2011.625003
• Şentürk, İ. ve Turan, S. (2012). Foucault’nun iktidar analizi bağlamında eğitim yönetimine ilişkin bir değerlendirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(2), 243-272.
• Temir, R. (2013). Michel Foucault’nun disipliner iktidar bağlamında gizli müfredat ve disiplin üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uşak Üniversitesi, Uşak.
• Yeğenoğlu, M. (2006).MichelFoucault’daeğitimveöznellik.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.