EKONOMİK, FELSEFİ VE PEDAGOJİK AÇIDAN TEKNOLOJİNİN NİTELİĞİ VE ETKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 83, 10 - 32, 30.09.2023

Muharrem Demirdiş

Öz

Teknolojiye ilişkin tartışmalar teknolojideki gelişmelere de bağlı olarak özellikle 20. yüzyıl itibariyle başlamış, teknoloji ve teknolojinin etkileri ekonomiden estetiğe, felsefeden pedagojiye, siyaset biliminden sosyolojiye dek farklı alanlarda, farklı yaklaşımlarla ele alınmıştır. Teknolojinin geçirdiği dönüşüm ve bu dönüşümün etkileri teknolojinin gündelik yaşamımızdaki başat konumu ve teknolojinin gelişmeye, değişmeye ve değiştirmeye devam etmesi gibi nedenlerle farklı disiplinlerde günümüzün de önemli tartışmalarından biri olmaya devam etmektedir. Bu durum tartışmaların geniş alanlara yayılmasına yol açtığı gibi yeni tartışmaları da gündeme getirmekte, bu sonuçlar da alana dair bir sınır çizmeyi mümkün kılmamaktadır. Yine de bir genelleme ile bakıldığında yapılan çalışmaların teknolojinin ütopik (McLuhan, Akt. Uysal ve Yıldız, 2007) ve distopik sonuçları (Huxley, 1999; Orwell, 2005; Aksoy, 2005), düşüncenin teknikleşmesi, insanın ve düşüncenin tek boyutlu hale gelmesi (Marcuse, 1986; Illich, 1989), dünyayı algılama biçimimizi değiştirmesi (Sennett, 2011; Baker, 2015) ve üretim ilişkilerindeki olumsuz etkileri (Sennett, 2011 ve 2019) gibi konularda odaklandıkları görülmektedir. Teknolojik değişimler sonrasında oluşan bilişim emekçilerinin sibertaryaya dönüşebilme, yeni bir sınıf olarak mücadele etme olanaklarının dikkate alındığı çalışmalarla (Huws, 2018; Wayne, 2015) birlikte teknoloji vasıtasıyla gerçekleştirilen röprodüksiyonlar sonucunda estetiğin politikleşme ve sanat eserlerinin kitlelere ulaşabilme olasılıklarına (Benjamin, 2012; Baker, 2015) değinen sanata ilişkin tartışmalar da mevcuttur. Sanata ilişkin bu tartışmalarda bir tema olarak teknolojinin insanlığın çıkarı için kullanılmasının ele alınışı ve teknolojik aygıtların sanatsal icra esnasında kamusal bir iletişim aracına dönüştürülmesi de Brecht (2012) bağlamındaki başka bir tartışmadır. Teknolojinin gündelik yaşamımızdaki ve pedagojik alandaki etkilerine (Aksoy, 2003, 2005; Aksoy, Almış, Saklan, Ulutaş ve Tunacan, 2013), başta eşitsizlikler ve denetim/kontrol mekanizmalarının yaygınlaşması gibi olumsuz sonuçlarına ve bu sonuçların ortadan kaldırılmasına (Apple, 1988, 2004; Aksoy, 2003, 2005, Aksoy vd., 2013; Uysal ve Yıldız, 2007) dair çalışmalar da eğitim alanına yansıyan diğer bir tartışma başlığıdır. Bunlarla beraber teknolojinin bir sonucu olarak görüntü- TV dünyasının alabildiğine genişlemesi ve toplumun bir gösteri toplumuna dönüşümü (Debord, 2010; Postman, 1994; Sanders, 1999), gerçekliğin tersyüz edilişi ve hakikat algısının değişimi (Keyes, 2017), bilgi ve iletişim teknolojileri alanı ve bu alanda çalışanların emeğinin niteliği (Aksoy, 2020, Savul, 2018; Huws, 2018; Wayne, 2015), internet, ağ teknolojilerinin siyasal hareketler, dijital aktivizm için sunduğu olanaklar (Hardt ve Negri, 2019a ve 2019b; Castells, 2007; Savul, 2018; Etike, 2015; Ataç, 2017) teknolojiye dair günümüzde yapılan yeni tartışmalar içinde önemli bir yer tutmaktadır.

Bu yazıda teknolojinin niteliğine ve etkilerine, süregiden tartışmalar da dikkate alınarak felsefi/düşünsel, ekonomik ve pedagojik açılardan yer verilmiştir. Tartışmalarda Aksoy’un (2003) teknoloji kullanıma ilişkin iki temel yaklaşım olarak belirlediği “mümkün olan en yüksek düzeyde yeni teknolojilere ulaşmak, bunları satın almaya ve kullanmaya yönelme yaklaşımı” ile “teknoloji karşıtı kimi görüşlere tam bir karşıtlık oluşturmadan, teknoloji ürünlerine ve kullanımına karşı olmak yerine eleştirel bir değerlendirme ve uygun kullanma çabaları çerçevesinde gözden geçirerek teknoloji kullanma” (Aksoy, 2003, 6) yaklaşımları göz önünde bulundurulmuş ancak tartışma önemli oranda ikinci yaklaşımı içine alan, teknolojinin nötr olmadığı ancak saf değiştirebileceği, kullanma amacına göre anlamının değişebileceği sayıltılarıyla sürdürülmüştür. Teknolojinin kapitalizm ve neoliberalizm ile ilişkilenme biçimleri yazının ağırlık merkezini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

eğitim,, teknoloji, kapitalizm, neoliberalizm

Kaynakça

• Adorno, W. T. ve Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (N. Ülner ve E. Öztarhan Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Aksoy, H. H. (2003). Eğitim Kurumlarında Teknoloji Kullanımı ve Etkilerine İlişkin Bir Çözümleme. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, (4),4, 4-23.
• Aksoy, H. H. (2005). Medya ve Bilgisayar Teknolojisinin Eğitimde Kullanımının Etkileri Üzerine Eleştirel Görüşler: Orwell ve Huxley’in Gelecek Tasarımları Çerçevesinde Bir Değerlendirme. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, (3)11, 54-67.
• Aksoy, H. H., Almış, S., Saklan, E, Ulutaş, B. ve Tunacan, S. Eğitimde Teknoloji Kullanımına Dair Eleştirel Bir Değerlendirme. (2013). N. Kurul, T.Öztürk ve İ. Metinnam. (Ed.), Kamusal Eğitim Yazıları. (s.107-130) içinde. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Aksoy, H. H. Teknoloji Üzerine Düşünmek. (2017a). H. H. Aksoy. (Ed.), Teknoloji Üzerine Düşünmek: Yazarlar Seçkisi. (s.1-10)içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi. Yayın No: 226.
• Aksoy, H. H. (2017b). Eleştirel Pedagoji Sözlüğü: Duygusal Emek. Eleştirel Pedagoji, 48, 84.
• Aksoy, H. H. (2020). Eleştirel Pedagoji Sözlüğü: Maddi Olmayan Emek. (Gayri Maddi Emek). Eleştirel Pedagoji, 64, 68-70.
• Apple, W. M. (1988). Teachers and Texts. New York and London: Routledge.
• Apple, W. M. (2004). Neoliberalizm ve Eğitim Politikaları Üzerine Eleştirel Yazılar. (F. Gök, M. Apak, B. Can, D. Çankaya, F. Keser ve H. Ala, Çev.). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Baker, U. (2015). Beyin Ekran. (3. Baskı). (E. Baransel, Der.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Benjamin, W. (2012). Pasajlar. (9. Baskı). (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Brecht, B. (2011). Epik Tiyatro. (K. Şipal, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı Brecht. B. (2012). Radyo Kuramı ve Sinema Üzerine. (S. Kaya, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı. Brecht, B. (2013). Bütün Oyunları 3. (A. Selen ve Y. Onay, Çev.). İstanbul Agora Kitaplığı
• Castells, M. (2007). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür. 3. Cilt: Binyılın Sonu. (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• EBA TV'de İlahi Dinletisi ve İdam Sahneleri Tepki Çekti (2020, 23 Mart). Cumhuriyet Gazetesi. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/eba-tvde-ilahi-dinletisi-ve-idam-sahneleri-tepki-cekti-1728976 Erişim tarihi: 11.04.2022.
• Eğitim Sen Salgın Günlerinde Uzaktan Eğitim Çalıştayı Sonuç Raporu (2020). Erişim adresi: https://egitimsen.org.tr/egitim-sen-uzaktan-egitim-calistayi-sonuc-raporu/ Erişim tarihi: 12.04.2022.
• Fromm, E. (1990). Umut Devrimi. İnsancıllaşmış Bir Teknolojiye Doğru. (Ş. Yeğin, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
• Fromm, E. (1995). Sevme Sanatı. (10. Baskı). (Y. Salman, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2001). İmparatorluk. (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2019a). Çokluk. İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi. (3. Baskı). (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2019b). Meclis. (A. E. Pilgir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Heidegger, M. (1998). Teknik ve Dönüş. (N. Aça, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Huws, U. (2018). Küresel Dijital Ekonomide Emek. Sibertaryanın Oluşumu. İstanbul: Yordam Kitap.
• Kayahan Karakul, A. (2017). Herbert Marcuse. H. H. Aksoy. (Ed.), Teknoloji Üzerine Düşünmek: Yazarlar Seçkisi. (s.11-30)içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi. Yayın No: 226.
• Keyes, R. (2017). Hakikat Sonrası Çağ. (D. Özçetin, Çev.). İstanbul: Delidolu Yayınları.
• Marcuse, H. (1986). Tek Boyutlu İnsan. (A. Yardımlı, Çev.). İstanbul: İdea Yayınları.
• Marx, K. (1979). Grundrisse. Ekonomi Politiğin Eleştirisi için Ön Çalışma. (S. Nişanyan, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Postman, N. (1994). Televizyon: Öldüren Eğlence. Gösteri Çağında Kamusal Söylem. (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Saltman, J. K. (2023). Yapay Zekâ ve Kamu Eğitimi Özelleştirmesinin Teknolojik Dönüşümü: Demokratik Eğitimin Müdafaası (S. E. Tunç, Çev.). abece, 39, 1-18. Erişim adresi: http://www.egitder.org.tr/
• Sanders, B. (1999). Öküzün A’sı. Elektronik Çağda Yazılı Kültürün Çöküşü ve Şiddetin Kaynağı. (Ş. Tahir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Savaş, V. (1986). Kalkınma Ekonomisi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Savul, G. Bilişim ve İletişim Teknolojileri Sektörü Emekçilerinin Sınıf Mücadelesi Kapasitesi Üzerine Değerlendirmeler. (2017). D. Kutlu ve Ç. Kaderoğlu Bulut. (Der). Sınıfın Suretleri. Emek Süreçleri ve Karşı Hareketler. (s.187-198)içinde. İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Savul, G. (2018). Sınıfın Yeni Görünümleri ve Bilişim Sektörü. Maddi, Gayri-Maddi Emek. İstanbul: Nota-Bene Yayınları.
• Sennett, R. (2011). Karakter Aşınması. Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. (5. Baskı). (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2019). Zanaatkar. (3. Baskı). (M. Pekdemir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Uysal, M. ve Yıldız, A. (2007). McLuhan’ın “Küresel Köyü”nde Eğitim-Yeni Teknolojiler, Küreselleşme ve Eğitim Üzerine Düşünceler. E. Oğuz ve A. Yakar. (Ed.), Küreselleşme ve Eğitim. (s. 165-180) içinde. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Wayne, M. (2015). Marksizm ve Medya Araştırmaları. Anahtar Kavramlar, Çağdaş Eğilimler. (2. Baskı). (B. Cezar, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.