The Teacher (1988) Film and A Section From The Story of Teachers in Turkey: From Intellectual to Worker

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 91, 30 - 61, 01.10.2025

Ömer Furkan Özdemir

Öz

This study examines the social and economic transformation experienced by teachers in Turkey during the 1980s through the 1988 film Öğretmen (The Teacher), focusing on the economic, political, and social background of the period. Directed by Kartal Tibet and written by İhsan Yüce, the film narrates the impoverishment, alienation, and psychological collapse of a teacher following his migration from a rural village to an urban setting. Through the main character, Hüsnü the teacher, the story portrays a period in which the teaching profession became increasingly devalued, its public function eroded by market conditions, and teachers—struggling with poverty—were driven into isolated, individual battles for survival within the system. Within the historical context of 1980s Turkey, the study discusses how neoliberal state policies replaced the welfare state, leading to the commodification of public services and the confrontation of workers with poverty. In this framework, the process of professional devaluation and proletarianization of teachers is depicted through Hüsnü’s story as an individual tragedy lacking collective struggle. Lastly, the study seeks to identify reference points for the present by analyzing the shifting class position of teachers and the transformation of the social state from past to present.

Anahtar Kelimeler

Teacher, Proletarianization, Class Struggle, Social Policy,

Öğretmen (1988) Filmi ve Türkiye’de Öğretmenlerin “Aydından Ameleye” Öyküsünden Bir Kesit

Öz

Bu çalışmada 1988 tarihli Öğretmen filmi üzerinden Türkiye’de öğretmenlerin 1980’li yıllarda yaşadığı toplumsal ve ekonomik dönüşüm, dönemin ekonomik, politik ve sosyal arkaplanı ekseninde ele alınmaktadır. Kartal Tibet’in yönetmeni, İhsan Yüce’nin senaristi olduğu film, bir öğretmenin köyden kente göç ettikten sonra yaşadığı yoksullaşma, yabancılaşma ve psikolojik yıkımını anlatmaktadır. Ana karakter olan Hüsnü öğretmen karakteri üzerinden anlatılan bu hikaye, öğretmenlik mesleğinin giderek değersizleştiği, kamusal niteliğinin piyasa koşullarında aşındığı ve geçim sıkıntısı yaşayan öğretmenin sistem içindeki yalnızlığıyla birlikte bireysel bir yaşam mücadelesine itildiği bir dönemi yansıtmaktadır. Çalışmada, filmin geçtiği 1980’li yılların Türkiye’sinde sosyal devletin yerini neoliberal devlet politikalarının alması; kamu hizmetlerinin metalaşmasını ve emekçilerin yoksullukla yüzleşmesi tarihsel bağlamda tartışılırken öğretmenlerin mesleki itibarsızlaşması ve proletelerleşmesi süreci Hüsnü öğretmen şahsında filmdeki hikaye itibariyle kolektif bir mücadeleden yoksun bireysel bir trajedi olarak ortaya koyulmaktadır. Son olarak geçmişten günümüze öğretmenlerin sınıfsal konumu ve sosyal devlette yaşanan dönüşüm ekseninde günümüze dair referans noktaları ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen , Proletelerleşme , Sınıf mücadelesi , Sosyal politika

Kaynakça

• Akcan, E. & Polat, S. (2016). Eğitim konulu Türk filmlerinde öğretmen imajı: Öğretmen imajına tarihi bakış. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 22(3), 293-320. https://doi.org/10.14527/kuey.2016.012
• Aydın, İ. (2016). TÖB-DER Tarihi. Eğitim Sen Yayınları.
• Aydın, İ. (1997). Siyasi Parti ve Hükümet Programlarında Eğitim-Öğretim ve Öğretmenler (1908-1997). Eğitim Sen Yayınları.
• Aydoğanoğlu, E. (2011) Emek Sürecinin Dönüşümü. Kültür Sanat-Sen Yayınları.
• Bayrakdar, M. (2015). 1980’lerde Türkiye’de Sosyoekonomik Sorunların Türk Güldürü Sinemasına Yansımaları Kartal Tibet Sineması Örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çelik, A. (2023). 24 Ocak ve 12 Eylül cenderesinde seksenlerde Türkiye’de emeğin durumu. M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye’nin 1980’li yılları içinde (s. 647-677). İletişim Yayınları.
• Demir, A. C. (2020). Yabancılaşan emeğin bireyi parçalaması: öğretmen (1988) filmi örneği. Anasay, 4(13), 221-240. https://doi.org/10.33404/anasay.749672
• Demirer, D. K. (2012). Eğitimde piyasalaşma ve öğretmen emeğinde dönüşüm, Çalışma ve Toplum, 1(32), 167-186.
• Doğan, T. (2020, 6 Eylül). Kuruluşunun 49. Yılında TÖB-DER. Birgün. https://www.birgun.net/makale/kurulusunun-49-yilinda-tob-der-314621
• Durmaz, O. S. (2015). Metropollerde öğretmen emekçi olmayı nasıl deneyimler? G. Yücesan-Özdemir (Ed.), Rüzgâra karşı, emek süreçleri ve karşı hegemonya arayışları içinde (s. 117-139). Notabene Yayınları.
• Durmaz, O. S. (2014). Türkiye’de Öğretmen Olmak, Emek Süreci ve Yeniden Proleterleşme. Notabene Yayınları.
• Eagleton, T. (2012). Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi (U. Özmakas, Çev.). İletişim Yayınları.
• Eğilmez, E. (Yönetmen). (1984). Namuslu [Film], Uzman Film.
• Ertuğrul, F. (2018) Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) ve Eğitimciler Derneği, TÖS Tarihinden Esintiler - I. Eğitim Sen Yayınları.
• Gevgilili, A. (2014). Çağını Sorgulayan Sinema, Bağlam Yayınları.
• Gülmez, M. (2023). Öğretmenlik Mesleğinin ve Eğitim Emekçilerinin Uluslararası Yasası, Öğretmenlerin Statüsü Tavsiyesi, Eğitim Sen Yayınları.
• Hobbes, T. (2007). Leviathan veya Bir Din veya Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti (S. Lim, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Karagöz, N. & Levent, A. F. (2025). “Öğretmen” Filminin Öğretmenlik Meslek Etiği Bağlamında İncelenmesi. İş Ahlakı Dergisi, 18 (1), 01-34. https://doi.org/10.12711/tjbe/m4204
• Kiraz, Z. & Kurul, N. (2018). Türkiye’de öğretmen işsizliği ve ataması yapılmayan öğretmenler hareketi, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 270-302. http://dx.doi.org/10.17860/mersinefd.344474
• Koca, B. (2023). Seksenlerde merkez sağ: korku ve hayal arasında anap politikaları. M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye’nin 1980’li yılları içinde (s. 519-539). İletişim Yayınları.
• Koç, Y. (2021, 23 Şubat). TÖS’ün Genel Grevı̇: Büyük Öğretmen Boykotu (1969). Yıldırım Koç. https://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1614062187b.pdf
• Koray, M. (2008). Sosyal Politika, İmge Kitabevi.
• Kutlu, D. (2015). Türkiye’de Sosyal Yardım Rejiminin Oluşumu, Birikim, Denetim, Disiplin. Notabene Yayınları.
• Lordoğlu, K. (1996). Kamu sendikal hareketi için bir özet. Ekonomik Yaklaşım, 7(20), 37-41.
• Monaco, J. (2021). Bir Film Nasıl Okunur? Sinema Dili, Tarihi ve Kuramı (T. Göbekçin, Çev.), Alfa.
• Namaz, Y. (2023). Eğitim ve eğitimci temalı filmlerin bibliyografisi ve eğitim temalı üç filmin analizi. Erciyes İletişim Dergisi, 10 (1), 369-394. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1163325
• Okumuş, F. (2020). Sinema Tarih Yazımı, Urzeni Yayınevi.
• Orhan, K. (2011). Kara Talih, Beyaz Perde, Ezgi Kitabevi.
• Özdemir, C. O. (2023). Türkiye’de popülizmin neoliberal dalgası: Özal popülizmi. M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye’nin 1980’li yılları içinde (s. 401-419). İletişim Yayınları.
• Özdemir, Ö. F. (2022). Beyazperdede Sınıf Mücadeleleri: Türkiye’de İşçi Sınıfı Sineması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Özmen, A. Ö. (2017). Kamuda Güvencesizlik, Uyum ve Direniş, Notabene Yayınları.
• Özuğurlu, M. (2008). Anadolu’da Küresel Fabrikanın Doğuşu, Yeni İşçilik Örüntülerinin Sosyolojisi, Kalkedon Yayınları.
• Özveri, M. (2013). Türkiye’de Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sendikasızlaştırma (1963-2009), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Sabuncu, B. (Yönetmen). (1985). Çıplak Vatandaş [Film], Uzman Film.
• Saraçoğlu, C. (2015). 1980-2002 tank paletiyle neoliberalizm. G. Atılgan, C.
• Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlıdan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 747-869). Yordam Kitap.
• Şahin, A. (2022). Kartal Tibet Sinemasında Toplumsal Meseleler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Tibet, K. (Yönetmen). (1988). Öğretmen [Film], Uğur Film.
• Umman, U. Ş. (2022). Çalışma Acısı, Emek ve Eziyet Deneyimleri, İletişim Yayınları.
• Uygun (2003). Türkiye’de dünden bugüne özel okullara bir bakış (gelişim ve etkileri). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1-2(36), 107-120.
• Ünal, L. I. (25-29 Ekim 2004). Öğretmen İmgesinde Neoliberal Dönüşüm-Teacher in the Imagination of Neo-Liberal Education: Teacher Training in Turkey [Bildiri Sunumu]. 12th World Congress On Comparative Education: Education and Social Justice, Havana, Cuba. https://www.academia.edu/3306142/öğretmen_imgesinde_dönüşüm
• Wallerstein, I. (2002). Tarihsel Kapitalizm (N. Alpay, Çev.), Metis Yayınları.
• Yeldan, E., Köse, A. H. & Boratav, K. (2023) Türkiye’de derinleşen yapısal kriz eğilimi ve kâr itilimli enflasyonun dinamikleri, İktisat ve Toplum, 158, 8-30.
• Yeldan, E. (2008). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi, Bölüşüm, Birikim ve Büyüme. İletişim Yayınları.