Hakem Heyetlerinin AİHS m. 6 Bağlamında “Kanunla Kurulmuş Mahkeme” Niteliğinin Kabul Edilebilirliği

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 1, 317 - 352, 20.06.2025

Elif Ağca

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1576086

Öz

Kanunla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde yargılanmak temel bir insan hakkıdır. AİHS ve MSHS’de ayrı ayrı düzenlenen bu hak, kişilere öncelikle mahkeme niteliğini haiz bir makam önünde yargılanmayı sağlar, sonrasında bu mahkemenin tarafsız, bağımsız ve kanunla kurulmuş nitelikte olmasını emreder. AİHM kararları dikkate alındığında bir makamın “mahkeme” olarak kabul edilebilmesi için AİHS’te sıralanan niteliklerin yanı sıra bir uyuşmazlığı kesin olarak karara bağlama yetkisi ve verilen kararın icrasının başka bir makamın iznine tabi olmaması gibi ilave şartları da taşıması gerekmektedir. Bu doğrultuda, AİHM, tarafsız, bağımsız, uyuşmazlığı kesin olarak karara bağlama yetkisi bulunan ve verdiği kararın icrası başka bir makamın iznine tabi olmayan hakem heyetlerini de şartları dâhilinde mahkeme niteliğinde kabul etmektedir. Bu noktada ihtiyari ve mecburi tahkim ayrımı yapılarak yargı yetkisinin kanundan doğup doğmadığına göre ihtiyari ve mecburi hakem heyetlerinin “kanunla kurulmuş mahkeme” niteliği üzerine görüşler ileri sürülerek tartışmalara girilmektedir. Yine tartışılan bir başka nokta, doktrinde her ne kadar hakem heyetine başvurmanın sadece yargılamayı yapacak makamdan feragat anlamına gelmediği ve bu feragatin adil yargılanma hakkı gibi yargılamadaki bazı temel haklardan da feragat anlamına geldiğidir. Özellikle devlet yargısından feragatin bu denli geniş yorumlanması ve temel insan hakları arasında sayılan haklardan da feragat edildiği sonucunun çıkarılması hatalı bir yaklaşım ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kanunla kurulmuş mahkeme , mahkeme , hakem heyeti , ihtiyari tahkim , mecburi tahkim , adil yargılanma hakkı.

Kaynakça

• Akıncı, Ziya, Milletlerarası Tahkim, Vedat, İstanbul 2021.
• Akkurt, Kemal, AİHM Kararları Işığında Adil Yargılanma Hakkında Makul Süre, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012.
• Alangoya, Yavuz, Medeni Usul Hukukunda Tahkimin Niteliği ve Denetlenmesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1973.
• Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Yargılama Usulleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1960.
• Arslan, Ramazan/Yılmaz, Ejder/Taşpınar Ayvaz, Sema/Hanağası, Emel, Medenî Usul Hukuku, Yetkin, Ankara 2024.
• Atalı, Murat/Ermenek, İbrahim/Erdoğan, Ersin, Medenî Usul Hukuku, Yetkin, Ankara 2024.
• Aydemir, Fatih, Tahkim Sözleşmesi, On İki Levha, İstanbul 2017.
• Balkar, Süheyla, “AİHM Kararları Işığında AİHS md. 6 ve Tahkim”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 209, 2022, s. 683-722.
• Balkar Bozkurt, Süheyla, Milletlerarası Ticari Tahkimde Hakemlerin Bağımsızlık Yükümlülüğü, On İki Levha, İstanbul 2016.
• Başlar, Kemal, Anayasa Yargısında Mahkeme Kavramı, AYM Yayını, Ankara 2005.
• Besson, Sébastien, “Arbitration and Human Rights”, ASA Bulletin, Vol. 24, No. 3, 2006, s. 395-416.
• Blackby, Nigel/Redfern Alan, Redfern and Hunter on International Arbitration, Oxford 2015. Budak, Ali Cem/Karaaslan, Varol, Medenî Usul Hukuku, Filiz, İstanbul 2024.
• Can, Hacı, Milletlerarası Tahkim Hukuku, Seçkin, Ankara 2024.
• Çelik, Adem, Adil Yargılanma Hakkı, Adalet, Ankara 2007.
• Ekşi, Nuray, Türkiye’de Kurumsal Tahkim, Beta, İstanbul 2020. (Kurumsal Tahkim)
• Erdoğan, Ersin, Hakem Kararlarının Kesin Hüküm Etkisi, Yetkin, Ankara 2017.
• Ertekin, Erol/Karataş, İzzet, Uygulamada İhtiyari Tahkim ve Yabancı Hakem Karalarının Tenfizi ve Tanınması, Yetkin, Ankara 1997.
• Esen, Emre, Uluslararası Ticari Tahkim Anlaşmasının Üçüncü Kişilere Teşmili, Beta, İstanbul 2008.
• Fouchard, Philippe/Gaıllard, Emmanuel/Goldman, Berthold, On International Commercial Arbitration, The Hague-London-Boston, 1999.
• Göksu, Mustafa, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Tahkim, Seçkin, Ankara 2024.
• Gölcüklü, Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde “Adil Yargılama””, AÜSBFD, C.49, S. 1, 2004, s. 199-234.
• Görgün, Şanal/Börü, Levent/Kodakoğlu, Mehmet, Medenî Usûl Hukuku, Yetkin, Ankara 2024.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Ekin, Bursa 2011.
• Gülgün, Ildır, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (Medeni Yargıya Alternatif Yöntemler), Seçkin, Ankara 2003.
• Gündoğdu, Fatih, “TFF Tahkim Kurulu Yargılamasının Adil Yargılanma Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi”, TBB Dergisi, S. 140, 2019, s. 141- 170.
• Güngör, Burak, Suç İsnadı Altında Bulunanlar Yönünden Silahların Eşitliği İlkesi ve Çelişmeli Yargılama Hakkı- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında, On İki Levha, İstanbul 2021.
• Hanağası, Emel, Medeni Yargılama Hukukunda Silahların Eşitliği, Yetkin, Ankara 2016.
• Harrıs, David/O’boyle, Michael/Warbrıck, Colin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Avrupa Konseyi, Ankara 2013.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği, Avrupa Konseyi, Ankara 2007.
• İzgi, Mehmet Feridun, Türk Hukukunda Tahkim Benzeri Uyuşmazlık Çözüm Yolları, On İki Levha, İstanbul 2023.
• Kaneti, Selim, “Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Anayasa’nın Özel Hukuk Alanındaki Etkileri”, İÜHFM, C. 53, S. 1-4, 1990, s. 19-35.
• Karadaş, İzzet, 6100 sayılı HMK’nda Düzenlenen Ulusal (İç) Tahkim, Adalet, Ankara 2013.
• Karan, Hakan, “Milletlerarası Ticari Tahkimin Hukuki Mahiyeti ve Bu Alandaki Kanunlaştırmalara Etkisi”, Prof. Dr. Mahmut Tevfik Birsel’e Armağan, İzmir 2001, s. 201-230.
• Kaşıkara, Serhat M., Adil Yargılanma Hakkı ve Türkiye, Adalet, Ankara 2009.
• Kayalı, Didem, Milletlerarası Ticari Tahkimde Hakemlerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Seçkin, Ankara 2015.
• Kuru, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü- Cilt VI, Demir Demir, İstanbul 2001.
• Kuru, Baki/Aydın, Burak, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, Yetkin, Ankara 2022.
• Küçükgüngör, Erkan, “Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu’nun Yapısı ve Tahkim Kurulu Kararlarının Niteliği”, AÜHFD, C. 50, S. 2, 2001, s. 137-146.
• Lew, Julian D. M./Loukas, A. Mistelis/ Kroll, Stefan, Comparative International Commercial Arbitration, 2003.
• Lew, Julian D.M., Applicable Law in International Arbitration, A Study in Commercial Arbitration Awards, 1978.
• Metin, Yüksel/Alp, Erhan, “Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Askeri Mahkemeler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 2, 2012, s. 81-120.
• Nomer, Ergin, “Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizinde Kamu Düzeni Müdahalesi (09.06.1999 Tarihi Yargıtay HGK Kararı)”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C.19, S. 1-2 (Prof. Dr. Aysel Çelikel’e Armağan), 1999, s. 555-576.
• Okumuş, Nagehan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Çerçevesinde Hakem Kararlarının İptali, On İki Levha, İstanbul 2021.
• Öden, Merih, Anayasa Hukuku Bakımından Eşitlik İlkesi, Yetkin, Ankara 2003.
• Özbay, İbrahim, “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri”, EÜHFD, C. X, S. 3-4, 2006, s. 459-475. (ADR)
• Özbay, İbrahim, Hakem Kararlarının Temyizi, Yetkin, Ankara 2004.
• Özbay, İbrahim/Aydemir, Fatih/Bölükbaşı, Özge/Kaya, Seyithan, Yargı Örgütü, Yetkin, Ankara 2022.
• Özbay, İbrahim/Korucu, Yavuz, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Çerçevesinde Tahkim HMK m. 407-444, Adalet, Ankara 2016.
• Özbek, Mustafa Serdar, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Cilt I, Yetkin, Ankara 2016.
• Özbek, Mustafa Serdar, Tahkim Hukuku-Cilt I, Yetki, Ankara 2022. (Tahkim I)
• Özbek, Mustafa Serdar, Tahkim Hukuku-Cilt II, Yetkin, Ankara 2022. (Tahkim II)
• Özkan, Işıl/Kavlak, Bengül, Yargıtay Kararları Işığında Milletlerarası Tahkim, Seçkin, Ankara 2024.
• Pekcanıtez, Hakan/Atalay, Oğuz/Özekes, Muhammet, Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı, On İki Levha, İstanbul 2024.
• Petrochılos, Georgios, Procedural Law in International Arbitration, Oxford, 2004.
• Postacıoğlu, İlhan/Altay, Sümer, Medeni Usul Hukuku Dersleri, Vedat, İstanbul 2015.
• Sarısözen, Mustafa Serhat, Medeni Usul Hukukunda Hakem Yargılaması, Kazancı Kitap Yayınları, İstanbul 2005.
• Selçuk, Seyhan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Hakem Kararlarının İptali, Yetkin, Ankara 2018.
• Sungurtekin Özkan, Meral/Aykutalp, Aslı, Yargı Örgütü Hukuku, Seçkin, Ankara 2022.
• Şahin, Furkan, “Milletlerarası Ticari Tahkimin Adil Yargılanma Hakkının Unsurları Bakımından Değerlendirilmesi”, TAAD, Y. 14, S. 54, 2003, s. 369-394.
• Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta, İstanbul 2012.
• Tanrıver, Süha, Medeni Usul Hukuku- C. II, Yetkin, Ankara 2021.
• Tanrıver, Süha, Medenî Usûl Hukuku, Cilt I, Temel Kavramlar ve İlk Derece Yargılaması, Yetkin, Ankara 2016.
• Torun, Fatih, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Fazlı Aslaner/Türkiye Kararı Bağlamında Tarafsız Mahkeme Yargılanma Hakkı, Anayasa Yargısı”, C. 37, S. 1, 2020, s. 281-323.
• Yeğengil, Rasih, Tahkim (L’arbitrage), Cezaevi Matbaası, İstanbul 1974.
• Yeşilırmak, Ali, Türkiye’de Ticari Hayatın ve Yatırım Ortamının İyileştirilmesi İçin Uyuşmazlıkların Etkin Çözümünde Doğrudan Görüşme, Arabuluculuk, Hakem- Bilirkişilik ve Tahkim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, On İki Levha, İstanbul 2011.
• Yeşilova, Bilgehan, “Milletlerarası Tahkimin Hukuki Niteliği Üzerine Düşünceler ve Güncel Gelişmeler”, TBB Dergisi, S. 76, 2008, s. 83-164. (Tahkimin Hukuki Niteliği)
• Yeşilova, Bilgehan, Milletlerarası Ticari Tahkimde Nihai Karardan Önce Mahkemelerin Yardımı ve Denetimi, Güncel, İzmir 2008. (Mahkemelerin Yardım ve Denetimi)
• Yılmaz, Ejder, “Tahkim Hukukuna Genel Giriş ve Ülkemizdeki Gelişim”, Yargı Reformu 2000 Sempozyumu 5-8 Nisan İzmir, İzmir 2000, s. 268- 286.
• “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi orijinal metni”, http://www.echr.coe. int/Documents/Convention_ENG.pdf, E. T. 01.10.2017.
• “Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi orijinal İngilizce metni”, http://ww w.ohchr.org/Documents/ ProfessionalInterest/ccpr.pdf, E. T. 01.10.2017.
• “Cambridge İş İngilizcesi Sözlüğü”, https://dictionary.cambridge.org/tr/s %C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/alternative-dispute-resolution, E.T. 07.01.2025.