Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetime Alternatif Yükümlülükler

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 2, 1145 - 1199, 22.12.2025

Elif Ağca

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1737567

Öz

Son yıllarda artan savaşlar ve rejim baskıları nedeniyle Türkiye, yoğun düzensiz göçle karşı karşıya kalmış ve bu durumla mücadele amacıyla 2014’te Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nu (YUKK) yürürlüğe koymuştur. Bu Kanunla birlikte, idari gözetim hukuki bir zemine oturtulmuş; gözetim süresi, gerekçeleri ve itiraz yolları detaylı şekilde düzenlenmiştir. YUKK öncesinde de idari gözetim uygulamaları bulunsa da, bu düzenlemeler yeterince açık ve detaylı değildi. 2009’da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin verdiği bir kararda (Abdolkhani ve Karimnia davası) bu eksiklikler insan hakları ihlali olarak değerlendirilmiştir. YUKK sonrası çıkarılan yönetmeliklerle, yabancıların geri gönderme merkezlerinde en fazla altı ay tutulabileceği düzenlenmiştir. Ancak bu uygulamanın kişi hürriyetine aykırı olabileceği endişesiyle, idari gözetime alternatif, daha hafif özgürlük kısıtlamaları içeren tedbirler de geliştirilmiştir. Bu tedbirler, hem hak ihlallerini önlemeyi hem de orantılılık ilkesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sınır dışı etme , İdari gözetim , idari gözetime alternatif yükümlülükler , düzensiz göçmen , yabancı

Alternatives to Administrative Detention in Turkish Foreigners Law

Öz

In recent years, due to increasing wars and oppressive regimes, Turkey has faced intense irregular migration. To address this issue, it enacted the Law on Foreigners and International Protection (LFIP) in 2014. With this law, administrative detention was placed on a legal footing; the duration, grounds, and appeal procedures for detention were detailed comprehensively. Although administrative detention practices existed before the LFIP, the regulations were not sufficiently clear or detailed. In a 2009 ruling (the Abdolkhani and Karimnia case), the European Court of Human Rights considered these deficiencies as violations of human rights. Following the LFIP, regulations were introduced stipulating that foreigners could be held in removal centers for a maximum of six months. However, due to concerns that this practice might violate individual liberty, alternative measures with lighter restrictions on freedom were also developed. These measures aim to both prevent rights violations and ensure compliance with the principle of proportionality.

Anahtar Kelimeler

deportation , administrative detention , alternatives to administrative detention , Irregular migrant , foreigner

Kaynakça

• Akbulut, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, On İki Levha, İstanbul 2020.
• Akyılmaz, Bahtiyar/Sezginer, Murat/Kaya, Cemil, Türk İdare Hukuku, Seçkin, Ankara 2024.
• Asar, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin, Ankara 2024.
• Atay, Ender Ethem, İdare Hukuku, Turhan, Ankara 2014.
• Aybay, Rona, Yabancılar Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
• Bayraktaroğlu Özçelik, Gülüm, “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Yabancıların Türkiye’den Sınırdışı Edilmesi”, TBB Dergisi, Y. 26, S. 108, 2013, s. 211-258.
• Berki, Osman Fazıl, Devletler Hususî Hukuku, Tâbiiyet ve Yabancılar Hukuku, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, 1966.
• BMMYK, Detention Guidelines: Guidelines on the Applicable Criteria and Standards Relating to the Detetion of Asylum-Seekers and Alternatives to Detention, 2012.(Gözaltı Kılavuz İlkeleri)
• Can, Hacı / Tuna, Ekin, Yabancılar Hukuku Genel Kısım, Adalet, Ankara 2022.
• Counsil of Europe, Human Rights and Migration: Legal and Practical Aspects of Effective Alternatives to Detention in the Context of Migration, Analysis of the Steering Committee for Human Rights (CDDH), 2017. Çağlayan, Ramazan, İdare Hukuku Dersleri, Adalet, Ankara 2023.
• Çavuşoğlu, Merve, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin İdari Gözetim İçtihadı: Gereklilik İncelemesinin Yokluğuna Dair Eleştirel Ve Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2022.
• Çelikel, Aysel / Öztekin Gelgel, Günseli, Yabancılar Hukuku, Beta, İstanbul 2024.
• Dardağan Kibar, Esra, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısında ve Başlıca Avrupa Birliği Düzenlemelerinde Yabancıların Sınır Dışı Edilmelerine İlişkin Kurallar: Bir Karşılaştırma Denemesi, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, C. 11, S. 2, 2012, s. 53-74.
• Ekşi, Nuray, 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda İdari Gözetim, Beta, İstanbul 2014. (İdari Gözetim)
• Ekşi, Nuray, Abdolkhani ve Karimnia v. Türkiye Davası (No:2) (Başvuru no. 50213/08), Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C. 29, S. 1-2, 2010, s. 237-260.
• Ekşi, Nuray, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, Beta, İstanbul 2018.
• Eroğlu Erman/Yılmaz Ersin, “İdari Gözetim ve İdari Gözetime Alternatif Tedbirlerin Hukuki Rejimi: Görev Sorunları ve Esasa İlişkin Yargısal Yaklaşımlar”, Uyuşmazlık Dergisi, S. 1, 2025, s. 1-44.
• Erten, Rifat, “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, GÜHFD, C. XIX, S. 1, 2015, s. 3-51.
• European Commission, EMN Inform- The Use of Detention and Alternatives to Detention in The Context of Immigration Policies, 2014, s. 4.
• Gözler, Kemal, İdare Hukuku- Cilt I, Ekin, Bursa 2019.
• Gözübüyük, A. Şeref/Tan, Turgut, İdare Hukuku Cilt –I, Turhan, Ankara 2019.
• Gümüşlü Tunçağıl, Gülce, “Yabancıların Türkiye’de Eğitim Hizmetinde Çalışması”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1, 2019, s. 68-109.
• Günday, Metin, İdare Hukuku, 10. Baskı, İmaj, Ankara 2015.
• Güzel, Başak, Türkiye’de İdari Gözetim, Seçkin, Ankara 2020.
• Hathaway, James C., The Rights of Refugees under International Law, Cambridge University Press, New York 2005.
• Huysal, Burak/Sermet, Begüm, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. Maddesi Çerçevesinde Hakkında Sınır Dışı Kararı Alınan Yabancıların İdari Gözetimi, Prof. Dr. Feridun Yenisey’e Armağan, 2014, s. 2195- 2223.
• İspirli Armağan, Merve, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi İçtihadı Işığında Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Bakımından İdari Gözetim Tedbirinin Cezalandırıcı Yönü”, Public and Private International Law Bulletin, C. 42, S. 2, 2022, s. 913-945.
• Kalabalık, Halil, İdare Hukuku Dersleri- C. II, Seçkin, Ankara 2024.
• Kaya, Cemil, İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi, On İki Levha, İstanbul 2021.
• Kuşçu, Döndü, “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Sınır Dışı Edilmelerine Karar Verilen Yabancıların İdari Gözetim Altına Alınmaları”, DEÜHFD, C. 22, S. 37, 2017, s. 241-284.
• Mangiaracina, Annalisa, “The Long Route towards a Widespread European Culture of Alternatives to Immigration Detention”, European Journal of Migration and Law, Vol. 18, No. 2, 2016, s. 177-200.
• Marouf, Fatma E., “Alternatives to Immigration Detention”, Cardozo Law Review, Vol. 38, Is. 6, 2017, s. 2141-2192. Mülteci Hakları Merkezi, İdari Gözetime Alternatifler: Uygulayıcılara Yönelik Rehber, Mülteci Hakları Derneği, İstanbul 2024.
• Öndeş, Abdurrahman, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Kapsamında Sınır Dışı Etme Kararı ve Sonuçları, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2024.
• Özbek, Nimet, Administrative Detention in Accordance with the Foreigners and International Protection Law, SDÜHFD, Vol. 10, C. 10, S. 2, 2020, s. 119-138.
• Özdemir, Müşerref Gülsüm, Türkiye’ye Giriş Yasağı, TOBB Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2023.
• Öztürk, Neva Övünç, Mültecinin Hukuki Statüsünün Belirlenmesi, Seçkin, Ankara 2015. Refugee Studies Centre, "Detention, Alternatives to Detention, and Deportation", Forced Migration Review, Vol. 44, 2013.
• Sampson, Robyn/Mitchell, Grant, “Global Trends in Immigration Detention and Alternatives to Detention: Practical, Political and Symbolic Rationales”, Journal on Migration and Human Security, Vol.:1, No.: 3, 2013, s. 97-121.
• Sirmen, K. Sedat, “Yabancıların Türkiye’den Sınırdışı Edilmesine İlişkin Temel Düzenlemeler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Türkiye Hakkında Verdiği Örnek Kararlar”, Ankara Barosu Dergisi, C. 69, S. 3, 2009, s. 29-45.
• Şen, Ersan, “Yabancının İdari Gözetimi Anayasaya Aykırı mı?”, (http://www.haber7.com /yazarlar/ profdr-ersan sen/1428014-yabancininidari-gozetimi-anayasaya-aykiri-mi), E.T. 28.06.2025.
• Tan, Turgut, İdare Hukuku, Turhan, Ankara 2019.
• Teksoy, Barış, “İdarî Gözetim Altına Alınan Yabancıların Elektronik ve İletişim Cihazlarının İncelenmesine İlişkin Hükmün Değerlendirilmesi”, AÜSBFD, C. 75, No: 2, 2020, s. 517-556.
• Tüysüz, Cemre, Türk Hukukunda Yabancıların Sınır Dışı Edilmesi, Onİki Levha, İstanbul 2023.
• Yalçıntaş Deli, Simin, Uluslararası İnsan Hakları Ve Mülteci Hukuku İle 6458 Sayılı Kanuna Göre Sığınmacıların İdari Gözetimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2020.
• Yıldırım, Ramazan/Çınarlı, Serkan, Türk İdâre Hukuku Dersleri – C. II, Astana, Ankara 2019.
• Yıldırım, Turan/Yasin, Melikşah/Kaman, Nur/Özdemir, H. Eyüp/Fiş Üstün, Gül/Okay Tekinsoy, Özge, İdare Hukuku, On İki Levha, İstanbul 2017.
• 7196 sayılı Kanunun Değişiklik Teklif Metninin Genel Gerekçesi ve Madde Gerekçesi, https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-2368.pdf, E.T. 26.1.2020.
• AİHS’in İngilizce dilindeki orijinal metni, http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf, E.T. 01.10.2017.
• BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin İngilizce dilindeki orijinal metni, https://www.unicef.org/media/52626/file, E.T. 15.06.2025.
• Kanada’da Uygulanan İdari Gözetime Alternatif Yükümlülükler Programı, https://www.canada.ca/en/border-services-agency/news/2018/ 07/alternatives-to-detention-program.html, E.T. 15.10.2025.
• MSHS’nin İngilizce dilindeki orijinal metni, http://www.ohchr.org/ Documents/ProfessionalInterest/ccpr.pdf, E.T. 01.10. 2017.
• Tahdit Kodu Uygulamasının Tanımı, https://mihci.av.tr/tahditkodu/#yabanci-tahdit-kodu-nedir, ET. 28.06.2025.
• Tedbir Kelimesinin Tanımı, https://sozluk.gov.tr/, ET. 15.10.2025. United Kingdom Immigration Bail (2020), UK Home Office, Immigration Bail Version 5.0 (2020), https://assets.publishing.service.gov.uk/ media/68514c37f2ccfcfd2f823f5b/Immigration+bail.pdf, E.T. 15.10.2025.
• V-145 Tahdit Kodu Açıklaması, https://mihci.av.tr/tahdit-kodu/#v-tahdit-kodlari, E.T. 28.06.2025.
• V-87 Tahdit Kodu Açıklaması, https://mihci.av.tr/tahdit-kodu/#v-tahditkodlari, E.T. 28.06.2025.
• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Kapsamında İdari Gözetime Alternatif Yöntemlerin DeğerlendirilmesiRaporu,http://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://multeci.org.tr/wpcontent/uploa s/2021/07/YABANCILAR-VE-ULUSLARARASI-KORUMA-KANUN U-KAPSAMINDA-IDARI-GOZETIME-ALTERNATIF-YONTEMLERIN-DEGERLENDIRILMESI.pdf, E.T. 28.06.2025.