MEDENİ VE SİYASİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ’NE EK İHTİYARİ 1. PROTOKOL’E GÖRE BİREYSEL ŞİKÂYET USULÜ

Yıl 2019, Cilt: XXIII Sayı: 1-2, 1 - 51, 01.06.2019

Nesrin Dabanlıoğlu

Öz

Uluslararası İnsan hakları Sözleşmelerinde bir takım insan haklarına yer vermek ve sadece devletlerin bu haklara riayet etmesini ve kendi egemenlik alanları içinde bu hakları korumalarını beklemek soyut kalmaktadır. Bu hakların taraf devletlerce korunmasını denetleyecek mekanizmaları kabul etmek ve bunları işletmek ise, insan haklarını korumaya etkililik kazandırmakta ve bu sayede insan haklarına somut bir anlam katmaktadır. Günümüzde bu konuda en ileri düzeyde koruma sağlayan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olsa da, BM Çatısı altında hazırlanan ve devletlerin imza ve onayına açılan birçok insan hakları sözleşmesi bulunmaktadır. Bu Sözleşmelerden dokuzu, Sözleşmelere taraf olan devletlerce Sözleşme hükümlerinin uygulanmasını denetleyecek olan bağımsız uzmanlardan oluşan ve “Komite” adını taşıyan denetim organları kurmuştur. Bu Komitelerin denetim usulü bağlamında ise genel itibariyle bireysel başvuru yöntemi ile devlet başvurusu ön plana çıkmaktadır. Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nde ve Sözleşmeye Ek 2. Protokoldeki haklarının bir taraf devletçe ihlal edildiğini ileri süren bireyler, bu devletin Sözleşmenin denetim organı olan İnsan Hakları Komitesine Sözleşmeye Ek 1. Protokole taraf olması koşuluyla yazılı şikâyet başvurusunda bulunabilmektedir. Bu makalede 1. Protokole göre bireysel şikâyet (başvuru) prosedürü ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Birleşmiş Milletler, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, 1. İhtiyari Protokol, bireysel şikayet (başvuru) usulü, İnsan Hakları Komitesi

INDIVIDUAL COMPLAINT PROCEDURE UNDER THE FIRST OPTIONAL PROTOCOL TO THE COVENANT OF CIVIL AND POLITICAL RIGHTS

Öz

It remains abstract to include a number of human rights in international human rights treaties and to expect only states to respect these rights and protect these rights within their own sovereignty. Adopting and functioning the mechanisms that control the protection of these rights by the States parties give effect to the protection of human rights and thus give a concrete meaning to human rights. Although European Convention on Human Rights provides the most advanced protection in this regard, there are many human rights treaties prepared under the UN framework and open for signature and ratification by all states. Nine of these treaties have established supervisory bodies called “Committee”, composed of independent experts who monitor the implementation of the provisions of the Convention by the States Parties. In the context of the monitoring procedures of the Committees, in general, individual complaint and inter-state complaint procedures come into prominence. Individuals claiming that any of their rights under the Convention on Civil and Political Rights and Second Optional Protocol have been violated by a State party may submit written complaints to the Human Rights Committee which is body of the Convention, provided that the state party is the party to the First Optional Protocol. This article deals with the individual complaint procedure under First Optional Protocol.

Anahtar Kelimeler

United Nations, International Covenant on Civil and Political Rights, First Optional Protocol, individual complaint procedure, Human Rights Committee

Kaynakça

• AKILLIOĞLU, Tekin, İnsan Hakları I: Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, Ankara 1995.
• ALFREDSSON, Gudmundur /GRİMHEDEN, Jonas /RAMCHARAN, Bertrand G./ALFRED, Zayas, International Human Rights Monitoring Mechanisms: Essays in Honour of Jakob Th. Moller, 2. bs., Leiden 2009.
• ALGAN, Bülent, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Ankara 2007.
• ALSTON, Philip /QUİNN, Gerard, “The Nature and Scope of States Parties Obligations Under the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights” Human Rights Quarterly, Vol. 9, 1987.
• ANAYURT, Ömer, Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Ankara 2004.
• ATAK, Songül, İnsan Hakları Komitesi ve Bireysel Şikâyet Yöntemi, Hüseyin Hatemi’ye Armağan, SBArD, Eylül 2005, S. 6.
• BAYEFSKY, Anne F., How to Complain to The UN Human Rights Treaty System, The Hague 2003.
• BOSTEDT, Frederic, Can the United Nations Human Rights Committee Evolve Into an Effective ‘Court’ of Human Rights?, Norderstedt 2007.
• BOZKURT, Enver, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, Ankara 2006.
• BOZKURT, Enver/POYRAZ, Yasin /ERDAL, Selcen, Devletler Hukuku, 10. bs, Ankara 2018.
• BURCHİLL, Richard, Self-Determination, A. Conte, S. Davidson, R. Burchill (edts), Defining Civil and Political Rights: The Jurisprudence of The United Nations Human Rights Committee, Burlington 2004.
• CONTE, Alex, Procedure Under The Optional Protocol, A. Conte, S. Davidson, R. Burchill (edts), Defining Civil and Political Rights: The Jurisprudence of The United Nations Human Rights Committee, Burlington 2004.
• CRAVEN, Matthew C. R., The International Covenant On Economic, Social, and Cultural Rights: A Perspective On Its Development, Oxford 1998.
• DONNELLY, Jack,Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, (çev. Mustafa Erdoğan-Levent Korkut), Ankara 1995.
• DÖNER, Ayhan, İnsan Haklarının Uluslararası Alanda Korunması ve Avrupa Sistemi, Ankara 2003.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, 4. bs., Ankara 2001. EREN, Abdurrahman, Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması: Uluslararası Koruma Mekanizmaları ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü, Ankara 2007.
• FARER, Tom J., “The United Nations and Human Rights: More Than A Whimper Less Than A Roar”, Human Rights Quarterly, Vol. 9, 1987.
• GEMALMAZ, M. Semih, “Ölüm Cezasının İlgasını Amaçlayan BM Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 2. Protokolü ve Türkiye’de Ölüm Cezası”, İnsan Hakları Yıllığı, C. 12, 1990 (Kısaca: “Ölüm Cezası”).
• GEMALMAZ, M. Semih, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş (Kısaca: Genel Teoriye Giriş), 6. bs., İstanbul 2007.
• GEMALMAZ, M.Semih, Açıklamalı, İçtihatlı, Karşılaştırmalı Ulusalüstü İnsan Hakları Usul Hukuku Mevzuatı, Birleşmiş Milletler Belgeleri, C. 1, 2. bs., İstanbul 2006 (Kısaca: Usul Hukuku Mevzuatı-I).
• GÖZÜBÜYİÜK, Şeref, “Bireysel Başvuru ve İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi”, İnsan Hakları Yıllığı, C. 10-11, 1988-89.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref /GÖLCÜKLÜ, Feyyaz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 5. bs., Ankara 2004.
• GÜLMEZ, Mesut, BM Sisteminde İnsan Haklarının Korunması, Ankara 2004.
• GÜNDÜZ, Aslan, Milletlerarası Hukuk: Temel Belgeler ve Örnek Kararlar, 6. bs., İstanbul 2013.
• HAZIR, Hayati, “Devletin Egemenliği ve İnsan Haklarının Korunması, SÜHFD, C. 3, 1990, S. 1.
• JAMES, Stephen, Universal Human Rights: Origins and Development, Michigan 2007.
• JAYAWİCKRAMA, Nihal, The Judicial Application Of Human Rights Law: National, Regional and International Jurisprudence, Cambridge 2002.
• KALABALIK, Halil, İnsan Hakları Hukuku Ders Notları, İstanbul 2004.
• KUZU, Burhan, Ülkemizde Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği, İstanbul 1997.
• LAUTERPACHT, Elihu /GREENWOOD, C. J. /OPPENHEİMER, A. G., International Law Reports, Cambridge 2003.
• MCGOLDRİCK, Dominic, “Canadian İndians Cultural Rights and Human Rights Committee”, International and Comparative Law Quarterly, Vol.40 (3), 1991.
• MEİJKNECHT, Anna, Towards International Personality: The Position Of Minorities And İndigenous Peoples in International Law, Oxford 2001.
• NOWAK, Manfred, Seeking Remedies for Torture Victims, A Handbook On The Indıvıdual Complaınts Procedures Of The UN Treaty Bodies, Geneva 2006.
• PENTASSUGLİA, Gaetano, European Centre for Minority Issues, Minorities in International Law: An Introductory Study, Strasbourg 2002.
• SAMSON, K.T., Procedural Law, B. G. Ramcharan (edt), International Law and Fact-Finding İn The Field of Human Rights, Hingham 1982.
• SENCER, Muzaffer, “Birleşmiş Milletler Bağlamında İnsan Hakları”, İnsan Hakları Yıllığı, C. 13, 1991.
• SHAW, Malcolm Nathan, International Law, 5. bs., Cambridge 2003.
• SMİTH, Rhona K. M., Textbook On International Human Rights, 6. bs., Oxford 2007.
• TOMUSCHAT, Christian, “International Covenant on Civil and Political Rights”, United Nations Audiovisual Library of International Law, United Nations 2008.
• TRUYOL, B. E. Hernandez, “International Human Rights and Latcrit Theory: Civil and Political Rights- An Introduction”, Miami İnter-American Law Review, Vol. 28, 1996-1997.
• TÜTÜNCÜ, Ayşe Nur, “Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesindeki İnsan Haklarının Korunması Mekanizmasından Milletlerarası Hukuk Çerçevesinde Bazı Yansımalar”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Aslan Gündüz’ün Anısına Armağan, Cilt 25, 2006.
• VANDENHOLE, Wouter, The Procedures Before The UN Human Rights Treaty Bodies: Divergence or Convergence?, Florida 2004.
• ZWART, Tom, The Admissibility of Human Rights Petitions: The Case Law of the European Commission of Human Rights and the Human Rights Committee, Dordrecht 1994.
• Fact Sheet No: 7 (Rev. 1), https://www.ohchr.org/Documents/ Publications/FactSheet7Rev.2.pdf (E.T: 10.01.2019).
• Fact Sheet No: 15 (Rev. 1), https://www.ohchr.org/Documents/ Publications/FactSheet15rev.1en.pdf (E.T: 10.01.2019).
• Genel Yorum No 31, https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybody external/Download.aspx?symbolno=CCPR%2fC%2f21%2fRev.1%2fAdd.13&Lang=en (E.T: 10.01.2019).
• Komite Usul Kuralları, İngilizce metni, file:///C:/Users/PC/ Downloads/G1900360.pdf (E.T: 10.01.2019).
• “How To Complain About Human Rights Treaty Violations”, http://www.bayefsky.com/tree.php/id/9179 (E.T: 10.01.2019).
• Başvurularla ilgili sıkça sorulan sorular hakkında, https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/TB/23FAQ.pdf (E.T: 10.01.2019).
• Örnek başvuru formu için, https://www.ohchr.org/ Documents /HRBodies/Complaint FormOPICCPR_CAT_CERD.doc (E.T: 10.01. 2019). http://www.bayefsky.com/tree.php/id/9179 (E.T: 10.01.2019).