Reflections on the Political Regime of Presidential Elections in Turkey

Yıl 2013, Cilt: XVII Sayı: 3-4, 27 - 72, 01.12.2013

Ömer Gedik

Öz

TÜRKİYE’DE CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİNİN SİYASAL REJİM ÜZERİNDEKİ YANSIMALARI

Öz

Devlet başkanlığı makamına oturacak ismin belirlenmesi konusu bu topraklarda, Osmanlı’dan günümüze yoğun tartışmalara neden olmuştur. Osmanlı’da saray darbelerinin, entrikaların, cinayetlerin nedeni olan bu durumun, Cumhuriyet Türkiye’sinde de her ne kadar farklı yöntem ve metotlarla da olsa aynı yoğunlukta devam ettiği görülmektedir. Elbette ki makamın büyüleyiciliği özellikle mutlak monarşilerde tartışma götürmez. Fakat Cumhuriyet rejimiyle yönetildiğimiz dönemlerden itibaren de makamın yoğun çekiciliği ve ardı sıra koparılan fırtınaların bir sebebi olmalı. Sosyolojik bakımdan çok şeyler söylemek mümkün. Ancak Monarşi ve Cumhuriyet arasındaki bu bağlantı, her iki dönemde de devlet başkanlığı makamının etkinliğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu durumu yalnızca sosyolojik nedenlerle izaha kalkışmak yetersiz olacaktır. Konunun hukuki boyutu tamamlayıcı nitelik görür. Bu açıdan bu çalışmada cumhurbaşkanı seçimlerinin siyasal rejime etkileri yukarıda yaptığımız dönemsel tasniften hareketle incelenmeye çalışılacaktır. Buradan hareketle günümüze kadar yaşanan uygulamalar ele alınarak, politik yansımaları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yasama erki, yürütme erki, parlementer rejim, başkanlık rejimi

Kaynakça

• “Anayasa Hukukçuları: 367 Aranır”, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/ 405150.asp, E.T. 14.07.2014.
• Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogan), Kaynak Yayınevi, 4. Basım, İstanbul. Aköz, Emre, “Çankaya Köşkü’ne çıkan yol Genelkurmay’dan mı geçer?”, Sabah, 14 Nisan 2007.
• Akyüz, Fikri, “1961’in Harcanan Cumhurbaşkanı Adayı: Ali Fuat Başgil”, Tarih Bilinci, S. 27, Temmuz 2014. Akyüz, Sema, Türk Siyasal Sisteminde Cumhurbaşkanının Yeri ve Seçimi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya 2006.
• Aldıkaçtı, Orhan, Modern Demokrasilerde ve Türkiye’de Devlet Başkanlığı, İstanbul 1960.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınları, 8. Baskı, Konya 2013.
• Ayan, Sezer, “Siyasi Yapılanma Sürecinde 1961 ve 1982 Anayasası”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 8, S. 2, Y. 2007, s. 1-24.
• Aydın, Ahmet Hamdi ve Aliyev, Pelin, “Yarı-Başkanlık Sistemi ve Fransa Örneği”, Başkanlık Sistemi ve Türkiye, Alfa Aktüel, Ankara 2013, s. 25-48.
• Başgil, Ali Fuad, Esas Teşkilat Hukuku, C. I, İstanbul 1960.
• Birlik, Gültekin Kamil, Milli Mücadeleden Cumhurbaşkanlığına Kadar Celal Bayar (1919-1950), Ankara Üniversitesi Türk İnklap Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2011.
• Bulut, Nihat, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Devlet Başkanlığı Kurumuna Genel Bir Bakış”, Tarih Bilinci, S. 27, Temmuz 2014, s. 29-37.
• Çağlar, Bakır, Anayasa Bilimi, BFS, İstanbul 1989.
• Derdiman, Ramazan Cengiz, “Türkiye’de Benimsenecek Hükümet Sistemi ve ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümetini’ Tartışmak”, Başkanlık Sistemi ve Türkiye, Alfa Aktüel, Ankara 2013, s. 241-273.
• Döner, Ayhan, “Başkanlık Sisteminin Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 668-678.
• Döner, Ayhan, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, Başkanlık Sistemi ve Türkiye, Alfa Aktüel, Ankara 2013, s. 101-121.
• Duran, Lütfi, Türkiye Yönetiminde Karmaşa, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1988.
• Durgun, Şenol, “Sistem Arayışlarında Siyasal Partiler ve Parti Disiplini”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 337-357.
• Dursun, Hasan, “Süper Başkanlık ya da Başkancı Parlamenter Sistem: Weimar Almanya’sı ile Rusya Federasyonu Örnekleri ve Çıkartılacak Dersler”, TBB Dergisi, S. 67, Y. 2006, s. 230-284.
• Duverger, Maurice, “A New Political System Model: Semi-Presidential Government”, European Journal of Political Research, Vol 8, No. 2, Y. 1980, p. 166-187.
• Erdoğan, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitabevi, Ankara 1998.
• Erdoğan, Mustafa, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Liberte Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2003.
• Eroğul, Cem, “2007 Cumhurbaşkanı Seçimi Bunalımından Çıkarılabilecek Dersler”, AÜSBFD Prof. Dr. Yavuz Sabuncu’ya Armağan, C. 62, S. 3, Temmuz-Ağustos 2007, s. 167-181.
• Eroğul, Cem, Çağdaş Devlet Düzenleri, Kırlangıç Yayınevi, Gözden Geçirilmiş 4. Baskı, Ankara 2005.
• Esen, Bülent Nuri, “Fransa Cumhuriyeti Anayasası”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.V, Y. 1948, S.1-4, s. 1-17.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Başkanlık Sistemi Tartışmaları, SDE Yayınları, Ankara 2010, http://www.sde.org.tr/userfiles/file/baskanlik%20sistemi%20tartismalariYENI1111.pdf, E.T. 5. 8. 2014.
• Gedik, Ömer, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yorum Yöntemleri Açısından İncelenmesi, Marmara Üniversitesi SBE Kamu Hukuku Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• Gönenç, Levent, “Türkiye’deki Hükümet Sistemi Tartışmalarına İlişkin Değerlendirmeler”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 269-279.
• Gören, Zafer, Anayasa Hukuku, Seçkin, Ankara 2006.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Metodolojisi, Ekin Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, Bursa 1999.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi, 9. Baskı, Bursa 2010.
• Gül, Cengiz ve Karagöz, Kasım, “Çağdaş Siyasal Rejimlerde Etkin Yürütme Olgusu”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XI, S. 1-2, Y. 2007, s. 711-752.
• Gül, Cengiz, “İktidarda Yaşanan Kişiselleşme Olgusunun Yürütmenin Güçlenmesi Üzerindeki Etkileri”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 872-882.
• Gülsoy, Tevfik, “Hükümet Sistemlerini Karşılaştırmak: Türkiye İçin Bir Değerlendirme”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 257-268.
• Gürbüz, Yaşar, Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, Beta Yayınları, İstanbul 1987.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/1982_T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti_Halk_Oylamas%C4%B1. E.T. 12.06.2014.
• http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/celal_bayar/, E.T. 05.06.2014.
• İba, Şeref, Parlamento Hukuku, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2010. İsmail Beşikçi, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın 1927 Tüzüğü, Yurt Yayınları, 1991.
• İyimaya, Ahmet, Türkiye’de Siyasi Yapılanma ve Temel Siyasi Sorunlar Sempozyumu, Türk Parlamenterler Birliği, Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı, Ankara 2000. Jones, Colin, The Cambridge Illustrated History of France, Cambridge University Press, London 2005.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), Legal, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 9. Baskı, İstanbul 2014.
• Kalaycıoğlu, Ersin, “Başkanlık sistemi: Türkiye’nin Diktatörlük Tehdidi İle Sınavı”, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2005.
• Kanadoğlu, Sabih, “AKP Tek Başına Seçemez”, Cumhuriyet Gazetesi, 26 Aralık 2006.
• Karacan, Ali İhsan, “Köşk Seçiminde Anayasadaki Püf Nokta”, Dünya Gazetesi, 1.12.2006.
• Karpat, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1996.
• Keegan, John, The Second World War, Pimlico, London 1997, s. 70.
• Kemal, Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt I, Ekin Yayınları, Bursa 2011.
• Kerse, Ahmet, Türkiye’de 1961 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanı, Sümer Matbaası, İstanbul 1973.
• Kubalı, Hüseyin Nail, Anayasa Hukuku Dersleri Genel Esaslar ve Siyasi Rejimler, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1604, İstanbul 1971.
• Kubalı, Hüseyin Nail, Türk Esas Teşkilat Hukuku Dersleri, Tan Matbaası, İstanbul 1960.
• Kuzu, Burhan, “Türkiye İçin Başkanlık Sistemi”, Türkiye’de Siyasal Hayat, Editörler: Adnan Küçük, Selehattin Bakan, Ahmet Karadağ, Aktüel Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Kuzu, Burhan, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, Babıali Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Küçük, Adnan, “Hükümet Sistemlerinin Tarihçesi”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, Y. 9, S. 51, s. 808 (808-830);
• Kütük, Abdullah, Demokratik Hukuk Devleti ve Hükümet Sistemleri Perspektifinden Türk Anayasal Tarihinde Cumhurbaşkanlığı, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2012.
• Lackerstein, Deborah, National Regeneration in Vichy France: Ideas and Policies 1930–1944, Ashgate, 2012.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Boğaç Babür Turna), Arkadaş Yayınevi, 6. Baskı, Ankara 2013.
• Oder, Bertil Emrah, “Türkiye’de Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Rejimi Tartışmaları: 1991-2005 Yılları Arasında Basına Yansıyan Öneri ve Tepkilerden Kesitler”, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2005, s. 31-69.
• Ortaylı, İlber, “Fransa’nın Beşinci Cumhuriyet Anayasası”, Milliyet Pazar, 07.10.2012.
• Onar, Erdal, “Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli Midir?”, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2005, s.
• Önder, Salih, Türk Parlamenter Sisteminde Cumhurbaşkanının Rolü, Turhan Kitabevi, Ankara 2007.
• Özbudun, Ergun, 1924 Anayasası, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 13. Baskı, Ankara 2012.
• Özçelik, Selçuk, 1961Anayasası Ders Notları, Fasikül: 1, Nuriosmaniye Matbaası, İstanbul 1965.
• Özer, Attila, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, 3. Bası, Ankara 2009.
• Özer, Attila, Türk Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2012.
• Özsoy, Şule, Başkanlı Parlamenter Sistem, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2009.
• Özsoy, Şule, “Devlet Başkanının Halk Tarafından Seçildiği Hükümet Sistemlerindeki Rolü”, Cumhurbaşkanlığı Seçimi Öncesi Cumhurbaşkanlığı, Türkiye Barolar Birliği Sempozyum 12-13 Ocak, Ankara 2007, s. 128-153.
• Parla, Taha, “Anayasalar ve Kurucu Meclisler Üzerine Bazı Karşılaştırmalı Notlar”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil’in Anısına Armağan, C. 38, Y. 1984, S. 3-4, s. 207-221.
• Pekiner, Visalettin, “1958 Yeni Fransız Anayasası”, Ankara Barosu Dergisi, Y. 1960, S.4, s. 142-149.
• Richard H. Weisberg, Vichy Law and the Holocaust in France, Routledge, New York 2013.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, 22. Baskı, Ankara 2013.
• Sartori, Giovanni, Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, (Çev. Ergun Özbudun), Yetkin Yayınları, Ankara 1997.
• Sevinç, Murat, Anayasa Yazıları, İmaj Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara 2011.
• Sezer, Abdullah, http://anayasametinleri.blogspot.com.tr/2010/09/1923-anayasa-degisikligi-gunumuz.html, E.T. 06.04.2014.
• Tanilli, Server, Devlet ve Demokrasi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1981.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, YKY, 15. Baskı, İstanbul 2006.
• Teziç, Erdoğan, “Batı Demokrasilerinde ‘Yürütme’nin Üstünlüğü ve Yeni Kurumlar Dengesi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, S. 2, Y. 1980, s. 91-106.
• Teziç, Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta, 16. Bası, İstanbul 2013. Mehmet Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 1989.
• Tunaya, Tarık Zafer, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, İstanbul 1980.
• Turhan, Mehmet, “Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı”, AÜSBFD Prof. Dr. Yavuz Sabuncu’ya Armağan, C. 62, S. 3, Temmuz- Ağustos 2007, s. 386-dpt. 3.
• Turhan, Mehmet, “Meclis Hükümeti (Konvansiyon Kuramı)”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Muammer Aksoy’a Armağan), C. XLVI, S. 1-2, Y. 1991, s. 456.
• Uluşahin, Nur, “Demokratik Siyasal Rejimlerin Sınıflandırılmasında Farklı Bir Yaklaşım: ‘Yarı Başkanlık’tan ‘İki Başlı Yürütme Yapılanması’na”, C. 52, Y. 2003, S. 2, s. 206,
• Uluşahin, Nur, Saf Hükümet Sistemleri Karşısında İki Başlı Yürütme Yapılanması, Yetkin Yayınları, Ankara 2007.
• Yalçın, Soner, “İlk Cumhurbaşkanlığı Seçimi Atatürk’ü Öldürüyordu!”, Hürriyet, 19 Ağustos 2007.
• Yavuz, Bülent, “2007 Anayasa Değişikliğinin Doğurduğu Tereddütler ve Çözüm Yolları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, Y. 2008, S. 1-2, s. 1176.
• Yavuz, Bülent, Parlamenter Hükümet Sisteminde ve 1982 Anayasası’nda Başbakan, Asil Yayın, Ankara 2008.
• Yazıcı, Serap, Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemleri Türkiye İçin Bir Değerlendirme, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Yıldırım, Mutlu, Türkiye’de Sivil Asker İlişkileri Bağlamında 1966 - 1973 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2010.
• Yokuş, Sevtap, Türkiye’de Yürütme Erkinde Değişen Dengeler, Yetkin Yayınları, Ankara 2010.
• Yüzbaşıoğlu, Necmi, “Cumhuriyetin 75 Yılının Devletin Ana Kuruluşu Yönünden Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Cumhuriyet’in 75. Yıl Armağanı, İstanbul 1999, s. 249-259.