AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARINDA EĞİTİM VE ÖĞRENİM HAKKI

Yıl 2007, Cilt: XI Sayı: 3-4, 295 - 314, 01.12.2007

Ahmet Ziya Çalışkan

Öz

İnsanların en temel haklarından biri olarak kabul edilen eğitim ve öğrenim hakkına, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde de yer verilmiş ve bu hak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin birçok kararına konu olmuştur.
Eğitim ve öğrenim hakkına, söz konusu Sözleşme’nin 1 no’lu Ek Protokolü’nün 2. maddesinde yer verilmiştir. Buna göre; “Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dinî ve felsefî inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı gösterir”.
Maddenin lafzından da anlaşılacağı üzere, burada birbirleriyle bağlantılı, biri diğerinin üzerine monte edilmiş iki hak düzenlenmiştir. Birisi eğitim ve öğrenim hakkıdır. Diğeri de eğitim hakkından faydalananların ebeveyninin, bu hakkın sunulmasında, dinî ve felsefî inançlarına saygı gösterilmesinin gerekliliğidir.
Madde metninde, Sözleşme’ye taraf devletlere bu hakkı tanımaları gerektiği yönünde dolaylı bir çağrı bulunmaktadır. Metnin yazımında negatif bir ifade tarzı benimsenmiştir. Devletlere bu hakkın engellenmemesi yükümü yüklenmiştir. Metinde yazılı olanın zıttından hareketle yapılacak bir yorumla, Sözleşme’nin bu hüküm ile herkese eğitim ve öğrenim hakkını tanıdığı sonucuna rahatlıkla ulaşılabilir.
Sözleşme metninin ikinci cümlesinde ise, bu haktan faydalanacaklar açısından, bunların ebeveyninin, aslında bir anlamda çocuklarının üzerinde onların yetiştirilmeleri açısından ne gibi bir haklarının olduğu belirtilmektedir. Burada ebeveyne, çocuklarına istedikleri tarzda bir eğitimin verilmesi hakkı tanınmasa da, en azından istemedikleri tarzda bir eğitimin verilmesini engelleme hakkı tanınmaktadır.
Sözleşme’nin bu hakkı ve dolayısıyla ilgili maddeyi düzenleme tarzı da dikkate alınarak, ilk aşamada öğrenim hakkının ne olduğu ve AİHM’in bu haktan neyi anladığı ve neyi kastettiğini, ikinci bir aşamada ise madde metninin ikinci cümlesinde düzenlenen hakkın niteliği ve AİHM’in bunu ne şekilde yorumladığını incelemek, en doğru yol olarak gözükmektedir.

Anahtar Kelimeler

1 no’lu Protokol, AİHS, Leyla Şahin/Türkiye davası, AİHM, dini ve felsefi inanç

THE RIGHT TO EDUCATION IN THE DECISIONS OF EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS

Öz

Kaynakça

• ANAYURT, Ömer., Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Seçkin, Ankara 2004.
• ARAL, Berdal., ‘‘Bir İnsan Hakkı Olarak Kültürel Haklar’’, in, Türkiye’de İnsan Hakları, TODAİE, Yayın No : 301, s. 417-428.
• DOĞRU, Osman., Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları, C. I, Ankara 2003.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/GÖLCÜKLÜ, Feyyaz., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, 4. bası, Ankara 2003.
• KABOĞLU, Ö. İbrahim, Özgürlükler Hukuku, İmge Kitabevi, 6. baskı, Ankara 2002.
• TEZCAN, Durmuş/ERDEM, Mustafa Ruhan/SANCAKDAR, Oğuz., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, Ankara 2004.