GEN ANALİZLERİ VE KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI

Yıl 2007, Cilt: XI Sayı: 3-4, 383 - 402, 01.12.2007

Mustafa Fadıl Yıldırım

Öz

Bugünün dünyasında tıbbi araştırma sonuçlarının bir biçimde iktisadi değeri haiz varlıklar haline getirildiği muhakkaktır. Bu kanaati, İzlandalı gen bankalarına hizmet veren ve veri madenciliği (=Datamining) yapan kuruluşların ortaya çıkması oldukça kuvvetlendirmiştir. Bu gelişme aynı zamanda, tıbbi araştırmalar sonucu elde edilen bilgi ve verilerin korunmasının önemini oldukça artırmıştır.
Verilerin korunması (=Datenschutz) kavramı aslında yanıltıcıdır. Bu kavram altında ifade edilen husus, korunan öncelikli değerin bizzat “veri” olması değil, verinin ilişkili olduğu kişinin “kişilik haklarının korunması”dır. Ancak kişilik, bu verilerin yeterince korunabildiği ölçüde korunmakta, dolayısıyla veriler ne ölçüde sıkı korunursa, kişilik de aynı ölçüde sıkı koruna- bilmektedir. Bu anlamda verilerin korunması, kişilik haklarının ve dolayısıyla Anayasa ile teminat altına alınan temel hakların korunmasıdır.
Gen analizleri sonucunda elde edilen veriler kişinin yalnızca bugününü ilgilendirmeyip, geleceğini de doğrudan doğruya veya dolaylı etkilemektedir. Gen analizlerine dair verilerin bu kendine özgü bu nitelikleri, diğer kişisel verilere nazaran daha ayrıcalıklı bir korumayı gerektirmektedir. Türk hukuku bakımından koruma eksikliği “Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun Tasarısı”nın Kanunlaşmasıyla giderilecektir. Kişinin sırf merak sebebiyle gen analizi yaptırabilmesine izin vermek gerekli ise de, başka kişilerin de hukuk alanlarını yakından ilgilendiren karşılaştırmalı analiz ve tetkiklerde CMK. m. 76/I’deki düzenlemenin temelinde yatan düşünce genelleştirilerek, ancak yetkili makamların kararı ile bu tür analizlerin yapılabilmesine izin vermek gerekmektedir. Aksine tutum ve davranışların kişinin “bilmeme hakkının” ihlali ve dolayısıyla kişilik haklarına saldırı sayılması gerekmektedir. Söz konusu saldırılar nedeniyle Türk hukukunda maddi ve manevi tazminat davaları açılabilir, bu yolla elde edilen kazançların iadesi sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Bilme Hakkı, Genom analizi, Özel hayatın gizliliği ve Korunması, Genteknik Kanunu, Rızaya Dayalı Gen Analizleri

GENE ANALYSIS AND THE PROTECTION OF PERSONALITY RIGHTS

Öz

Kaynakça

• Ruppel, Karl-Ludwig, Persönlichkeitsrechte an Daten?, Deliktsrechtlicher Datenschutz nach § 823 Abs. 1 BGB, Zwischen informationeller Selbstbestimmung, Rechtsgüterschutz und Eingrifftypiesierung, Würzburg 2001.
• Kem, Bemd-Rüdiger, Unerlaubte Diagnostik- Das Recht auf Nichtwissen, in: : Dierks, C. /Wienke, A. /Eberbach, W. /Schmidtke, J. /Lippert, H. D. (Hrsg), Genetische Untersuchungen und Persönlichkeitsrecht, Berlin/Heidelberg 2003.
• Memiş/Yıldırım, Soybağının Tespitinde Gen Analizlerinin Yapılması ve Doğurduğu Sorunlar, AÜEHFD., C. VII, S. 1-2, Erzincan 2004.
• Cramer, S., Genom- und Genomanalyse, Frankfurt 1991.
• Bucher, A., Natürliche Personen und Persönlichkeitsschutz, 3. Aufl., Basel 1999.