1838 TARİHLİ OSMANLI-İNGİLİZ TİCARET SÖZLEŞMESİ VE SONUÇLARI

Yıl 2002, Cilt: VI Sayı: 1-4, 77 - 104, 01.12.2002

İbrahim Durhan

Öz

Sözleşmenin, gümrük tarifesindeki anlaşmazlıktan çıktığı kabul edilir. 1806 yılında İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında gümrük tarifesine ilişkin bir sözleşme imzalandı. Bu sözleşmede, ithal ve ihraç maddelerinin değeri üzerinden %3 gümrük vergisi öngörülmüştü. Yine aynı sözleşme ile bu tarifenin on dört yılda bir yenileneceği kararlaştırılmıştı. Nitekim gümrük tarifesi 1820 yılında yenilenmişti. Tarifenin 1834 yılında tekrar yenilenmesi gerekirken, bu tarihte taraflar arasında anlaşmazlık çıktı. İngiltere eski tarifenin devam etmesini isterken Osmanlı Devleti, içinde bulunulan koşullara uygun yeni bir tarifenin yapılmasını istemekteydi. İngiltere’nin tarifenin yenilenmesine uzak durması nedeniyle Osmanlı Devleti, artan ihtiyaçlarını karşılamak üzere yeni tedbirler aldı. Özellikle yeniçeri ocağının kaldırılmasından (1826) sonra kurulan yeni bir ordu (Asâkİr-İ Mansûre-i Muhammediyye) nun ihtiyaçlarının karşılanması ve artan fiyatlar karşısında 1820 tarifesinin çok düşük düzeyde kalmasının neden olduğu gelir kayıplarının giderilmesi için yeni vergiler ihdas olundu ve yed-i vâhid denilen iç ticarete ilişkin düzenlemeler yapıldı2. Yapılan bu düzenlemeler İngiltere’yi rahatsız etti. Dört yıl süren müzakereler ve pazarlıklar sonucunda 1838 tarihli ticaret sözleşmesi imzalandı. Ne var ki gümrük tarifelerine ilişkin anlaşmazlık, ticaret sözleşmesinin yüzeysel nedenidir. Derindeki nedenler ise, Fransız devriminin etkileri, sanayi devriminin etkileri, Mısır sorunu ve bu sorunun sonuçlandır.

Anahtar Kelimeler

Gümrük tarifesi anlaşmazlıkları, Gümrük vergisi, yed-i vahid

Kaynakça

• Ahmet YÜCEKÖK, “Emperyalizm Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşmeleri”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt.XXIIl, No:l, Mart-1968, s.396.
• Mübahat S.KÜTÜKOĞLU, “Baltalimam Muahedesi”, İslâm Ansiklopedisi, C.5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul, 1992, s.38.
• Zafer TOPRAK, “Eski Türkçe Yazında Temel Hak ve özgürlükler”, Tank Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul Barosu Yayınlan, 1992, s.531.
• Bemard LEWIS, Modem Türkiye’nin Doğuşu (çev. Metin Kıratlı), 5.bası, Türk Tarih Kurumu Yayınlan, Ankara, 1993, s.41.