Türkiye’de Yüce Divan: Eleştiriler ve Çözüm Önerileri

Yıl 2020, Cilt: XXIV Sayı: 1-4, 1 - 40, 01.12.2020

Berkan Hamdemir

Öz

Bu çalışmanın konusu, dünyada ve Türkiye’de uygulanan Yüce Divan sistemleri, Türkiye’deki Yüce Divan sistemine yöneltilen eleştiriler ve bu eleştirilere çözüm getirecek bir Yüce Divan sistemi önerisidir.
Çalışmanın amacı, adil yargılanma hakkı çerçevesinde Türkiye’deki Yüce Divan sistemine yöneltilen eleştirilere çözüm getirebilecek bir Yüce Divan Sistemi önerisinde bulunmaktadır.
Çalışmada, literatür tarama ve betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda, yasama organı sistemi, temyiz mahkeme sistemi, anayasa mahkemesi sistemi ve karma sistem içerisinden, mevcut yapı içerisinde Türkiye’de adil yargılanma hakkını gerçekleştirmeye en müsait sistemin karma yapılı yüce divan sistemi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yüce Divan, Anayasa Mahkemesi, yasama organı sistemi, anayasa mahkemesi sistemi, karma sistem, yüce divan sistem önerisi, adil yargılanma hakkı.

The Supreme Court in Turkey: Critics and Solutions

Öz

The subject of this study is the Supreme Court systems applied in the world and in Turkey, the criticisms directed at the Supreme Court system in Turkey and a proposal for a Supreme Court system that will bring solutions to these criticisms. The aim of the study is to propose a Supreme Court System within the framework of the right to a fair trial that can provide a solution to the criticisms directed at the supreme court system in Turkey. In the study, literature review and descriptive analysis method were used. At the end of the study, it has been concluded that the system that is most suitable for realizing the right to a fair trial in Turkey within the existing structure, among the legislative system, the appellate court system, the constitutional court system and the mixed system, is the mixed supreme court system.

Anahtar Kelimeler

Supreme Court, Constitutional Court, legislature system, appellate court system, constitutional court system, mixed system, right to a fair trial.

Kaynakça

• Anayasa Mahkemesi, Bireysel Başvuru İstatistikleri, https://www.anayasa.gov.tr/media/7412/bb_istatistik_2021-1-yeni.pdf, E.T. 21.07.2021.
• Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan Kararı, E. 2011/1, K. 2012/1, 19.12.2012, https://www.anayasa.gov.tr/media/6368/yuce_divan_2011.pdf, E.T. 25. 06.2021.
• Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan Kararları, E.1964/1 K.1965/3; E.1981/1 K.1982/2; E.1981/2 K.1982/1; E. 1982/1 K. 1983/2; E.1982/2 K.1983/1; E.1985/1 K.1986/1; E.1993/1 K.1995/1; E. 2004/5 K. 2006/2; E.2004/2 K.2006/3; E. 2004/1 K. 2006/1; E.2004/4 K.2007/2; E.2004/3 K.2007/1; E.2005/1 K.2005/1; E. 2011/1 K. 2012/1; E. 2017/2 K. 2017/1. https://www.anayasa.gov.tr/tr/kararlar/yuce-divan/, E.T. 13.09.2021.
• Armağan, Servet. 1961 Anayasası ve Bakanlar Kurulu, İstanbul 1978.
• Arslan, Çetin. Yüce Divan Olarak Anayasa Mahkemesi. Nobel Yayınları, Ankara 1999.
• Aslan, M. Yasin. “ “Yüce Divan” Olarak Anayasa Mahkemesi”. Türki-ye Barolar Birliği Dergisi, S. 82, 2009, s. 235-246. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/App_Themes/TumDergiler/82.pdf, E.T. 25.04.2021.
• Atar, Yavuz. Anayasa Mahkemesi ve Danıştay’ın Kuruluşu üzerine Tartışmalı Bir İnceleme ve Anayasa Değişikliği Önerisi, TBMM I. Uluslar arası Anayasa Hukuku Sempozyumu. TBMM Yayını, 2003.
• Barsottı, Vittoria/Carozza, G. Paolo/Cartabıa, Marta/Sımoncını, And-rea. Italian Constitutional Justice in Global Context. Oxford University Press, New York 2016.
• Barthélemey, Joseph/Duez, Paul. Traité de Droit Constitutionnel. Paris 1933.
• Biber, Numan. Meclis Soruşturması ve Yüce Divan Yargılaması. Yük-sek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi SBE, 2015.
• Bilge, Necip. “Bakanların Görev ve Sorumları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. X, S. 1, 1953, https://9lib.net/document /dy4gvmky-baslik-bakanlarin-goerev-sorumlariyazar-bi-lge-necipcilt-huk fak-yayin.html, E.T. 05.05.2021, s. 123-168.
• Bumin, Mustafa. “Anayasa Mahkemesi’nin 39. Kuruluş Yıldönümü Açış Konuşması”. https://www.anayasa.gov.tr/tr/baskan/eski-baskanlarin-konusmalari/mustafa-bumin/, E.T. 12.09.2021.
• Candemir, Taner. “Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan Sıfatıyla Yap-tığı Yargılama”. Ankara Barosu Dergisi, 1995/2, s. 31-40.
• Constitutional Reform Act 2005, Chapter 4 Part 3 The Supreme Court. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/4/part/3/data.pdf E.T. 25.04. 2021
• Danışma Meclisi Tutanak Dergisi, 148. Birleşim, C. 10.
• “Divan Kavramı”. http://www.osmanlicaturkce.com/?k=divan&t=@, E.T. 20.06.2011.
• Eminağaoğlu, Ömer Faruk. “Yüce Divan ve Sorunlar”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 59, 2005, s. 210-2013, http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2005-59-159, E.T. 12.07.2021.
• Erdem, Fazıl Hüsnü/Yunus Heper. Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları ve Anayasa Önerileri Madde Karşılaştırmalı. Seta, Yayınları, Ankara, 2011, https://setav.org/assets/uploads/2016/11/20151130151845_turkiye-cumhuriyeti-anayasalari-ve-anayasa-onerileri-pdf.pdf, E.T. 21.07.2021.
• Erem, Faruk, Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan Olarak İncelenmesi. Ajans Türk Matbaası, Ankara 1963.
• Eroğul, Cem. “Anayasa Mahkemesi’nin Yirminci Yıldönümü ve Birkaç Öneri”. AÜSBFD. S. 3-4, C. 37, 1982, (131-137).
• Erol, Çağdaş. Türk Anayasa Hukuku’nda Yüce Divan. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, 2012.
• Ersöz, Ozan. “Hukuk Devleti İlkesi ve Yargı Tarafsızlığının Normatif Hukuk Ötesi Boyutu”, Yargısal Düğüm: Türkiye’de Anayasa Reformu-na İlişkin Değerlendirme ve Öneriler. Editör: Serap Yazıcı, TESEV, İstanbul (Mayıs) 2010.
• Gerçeker, Hasan. Adli Yıl Açış Konuşması 2009-2010, Yargıtay Baş-kanlığı, 7 Eylül 2009, https://www.yargitay.gov.tr/documents/acilisKonusma/2009-2010.pdf, E.T. 08.08.2021.
• Gökcen, Ahmet. “1296 (1879) Tarihli Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu Muvakkat”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4., S. 1-2, Konya, 1994, s. 203-289.
• Gölcüklü, Feyyaz/Gözübüyük, A. Şeref. Avrupa İnsan Hakları Sözleş-mesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, Ankara 2007.
• Gözübüyük A. Şeref/Kili, Suna. Türk Anayasa Metinleri (1839-1980). 2. Bası, Ankara 1982.
• Gözübüyük, A. Şeref. Anayasa Hukuku. 4. Baskı, Ankara 1993.
• Gözler, Kemal. “Hukukçu Olmayan Hâkimler Sorunu-1 (Hukuk Fakül-tesi Mezunu Olmayan Anayasa Mahkemesi Üyeleri)”. https://www.anayasa.gen.tr/aym-h-o-uyeler.htm E.T.14.09.2021.
• Gültekin, Özkan. “Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan Sıfatıyla Yaptı-ğı Yargılamada İddianamenin İadesi ve İtiraz Kanun Yolu”. Terazi Hu-kuk Dergisi, C. 6, S. 54, 2011, s. 15-24.
• Güzeloğlu, Turan. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Yüce Divan’ın Oluşum Biçimi”, Terazi Aylık Hukuk Dergisi, Y. 3, S. 17, 2008.
• İnceoğlu, Sibel. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı. Beta Yayınları, İstanbul 2005.
• Kaboğlu, İ. Özden. Anayasa Yargısı. 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
• İstanbullu, Mehmet Yüce Divan Yargılaması. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi SBE, 2009.
• Kanadoğlu, Osman Korkut. Anayasa Mahkemesi. Beta Yayınları, İs-tanbul 2004.
• Kanadoğlu, Osman Korkut. “Yeni Anayasa Arayışları ve Karşılaştırmalı Hukuk Bağlamında Anayasa Mahkemesi”. Anayasa Yargısı Dergisi, S. 25, 2008, s. 61-89.
• Kasımoğlu, Musa. Türkiye’de Yüce Divan Yargılaması ve Yeniden Yapılandırma Önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üni-versitesi SBE, 2016.
• Kaya, Kamuran. “6216 Sayılı Kanun Kapsamında Yüce Divan Yargı-laması”. İstanbul Barosu Dergisi, C. 86, S. 6, 2012, s. 255-264.
• Kaymak, Faruk. Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan Görevi. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi SBE, 2003.
• Keskin, O. Kadri. “Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Görevi Anayasa Mahkemesinden Alınmalıdır”. Yargıtay Dergisi, C. 19, S. 4, Ekim 1993, s. 474-476, http://www.yargitaydergisi.gov.tr/dergiler/yd/ekim1993.pdf, E.T. 09.08.2021.
• Kılıç, Erdal. Yüce Divan Sıfatıyla Anayasa Mahkemesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2006.
• Kılıç, Haşim “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Yeniden Yapılandırılma-sına İlişkin Öneri”, Anayasa Yargısı. s. 80 – 95, https://ayam.anayasa. gov. tr/media/4624/turkiyeraporu.pdf, E.T. 10.09.2021 s. 80-95.
• Kommers, P. Donald./Miller, A. Russell. The Constitutional Jurispru-dence of the Federal Republic of Germany. Duke University Press, Durham 2012.
• Murphy, John. The Impeachment Process (U.S. Government: How It Works). Chelsea House Publishers, New York 2007.
• Özay, İlhan. Yargı Güvencesi–Bağımsızlığı ve Anayasa Mahkemesi. Anayasa Yargısı, S. 8, 1991. s. 103-116.
• Özcan, Hüseyin. Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü. 4. Baskı, Ankara 1975.
• Özen Mustafa. “1982 Anayasasına Göre Yüce Divan Yargılamasındaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. Terazi Hukuk Dergisi, Seçkin Yayınları, S. 17, Ocak 2008, Ankara 2008, s. 23-36
• Öztürk, Bahri. “Bir Ceza Mahkemesi Olarak Anayasa Mahkemesi ‘Yüce Divan’”. Anayasa Yargısı Dergisi, C. 12, 1995, s. 59-108.
• Öztürk Bahri/Erdem, M. Ruhan. Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hu-kuku. Seçkin Yayıncılık, 10. Baskı, Ankara 2006.
• Petriçli, Faruk. Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan Olarak Görevi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, 1986.
• Selçuk, Sami. 2002 Yılı, Adli Yıl Açış Konuşması. http://www.yargitay.gov.tr/tarihce_aak/2002konusma.html, Erişim Ta-rihi: 16.07.2011.
• Stratejik Düşünce Enstitüsü, Vesayetsiz ve Tam Demokratik Bir Türkiye İçin İnsan Onuruna Dayanan Yeni Anayasa, Stratejik Düşünce Enstitüsü, Mayıs, 2011.
• Şen, Ersan/Özdemir Bilgehan. “Yüce Divan Yargılaması”. Ankara Ba-rosu Dergisi, 2012/1, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/ 397925, E.T. 27.06.2021, s. 177-192.
• Tavus, Raşit. Yüce Divan. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, 2016.
• Tekeş, K. Çetin. Yüce Divan Olarak Anayasa Mahkemesi. Yüksek Li-sans Tezi, Çankaya Üniversitesi SBE, 2009.
• TESEV. TESEV Anayasa Komisyonu Raporu: Türkiye’nin Yeni Anayasasına Doğru, TESEV Yayınları, 2011.
• Tuğcu, Tülay. “Anayasa Mahkemesi’nin 44. Kuruluş Yıldönümü Açış Konuşması”. https://www.anayasa.gov.tr/tr/baskan/eski-baskanlarin-konusmalari/h-tulay-tugcu/, E.T. 12.09.2021.
• Tunç, Hasan. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı. Yetkin Yayınları, Ankara 1997.
• Tülen, Hikmet. Türk Anayasa Hukukunda Bakanların Cezai Sorumluluğu ve Meclis Soruşturması. Mimoza, Konya 1999.
• Türkiye Barolar Birliği, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi. http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/2007_Anayasa%20Taslagi_TBB.pdf, Erişim Tarihi: 27.07.2021.
• Ülker, İbrahim. “İstiklal Mahkemelerinin Kuruluşu ve Çalışmaları”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 23, S. 1, 2015, s. 177-200. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/262869, E.T. 04.05. 2021.
• Yanık, Murat. Yüce Divan. Derin Yayınları, İstanbul 2008.
• “Yüce Kavramı”. http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/SozBul.aspx?F6E10 F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&Kelime=y%c3%bcce, Erişim Tarihi: 25.04.2021.
• 2 Mayıs 1927 Tarihli TBMM Dahili Nizamnamesi, http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/KITAP/203859.pdf, E.T. 06.05.2021.
• Selçuk, Sami. Star Gazetesi, 14 Temmuz 2011. http://www. stargazete.com/guncel/yazar/sami-selcuk/yuce-divan-sorusali-haber-264695.htm, Erişim Tarihi: 14.07.2011.
• https://anayasa.gov.tr/media/4799/ilhan.pdf, E.T. 12.09.2021.