1924 Anayasasında Anayasanın Üstünlüğü İlkesi: Sınırlamayan Sınırlar

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 233 - 290, 28.06.2022

Abidin Kadir İnce

Öz

1924 Anayasası’nın yapımına hakim olan temel ilke, Milli Mücadele yıllarında da benimsenmiş olan parlamentonun üstünlüğü ilkesi olmuştur. Bununla birlikte, anayasanın 103. maddesinde anayasanın üstünlüğü ilkesine de yer verilmiştir. Bu maddeyle birlikte anayasanın hiçbir maddesinin işlerlikten alıkonamayacağı ve hiçbir kanunun anayasaya aykırı olamayacağı ifade edilmiştir. Anayasayı yapan kurucu iktidar, anayasanın üstünlüğünün denetlenmesi hususunda yargı organlarını yetkili kılmayarak bu konunun siyasi organlar tarafından denetlenmesini kabul etmiştir. Ancak, kurucu iktidar tarafından benimsenen siyasi denetim modeli, anayasal denetimin etkin bir şekilde gerçekleşmesine elverişli bir yapıya sahip değildir. Anayasanın üstünlüğü ilkesinin bu şekilde etkin bir denetim mekanizmasına bağlanamayışının sonucu olarak 1924 Anayasası, devlet iktidarını sınırlayabilmekten yoksun bir niteliğe sahip olmuştur. Bu çalışmada ise 1924 Anayasası’nın kanunların anayasaya uygunluğunun denetimi konusunda yargısal denetim modelini benimsemediği ve benimsenen siyasi denetim modelinin ise etkin bir denetim modeli olmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, bu durumun 1924 Anayasasının niteliği üzerinde yarattığı etki de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

1924 Anayasası, Parlamentonun Üstünlüğü İlkesi, Anayasanın Üstünlüğü İlkesi, Anayasal Denetim, Anayasalcılık.

The Principle of Constitutional Supremacy in 1924 Constitution: Ineffective Borders

Öz

The basic principle that dominated the making of 1924 Constitution was the principle of parliamentary supremacy, which was also adopted during the years of the national struggle. At the same time, the principle of constitutional supremacy was also included in article 103 of the constitution. With this article, it has been stated that no article of the constitution can be prevented from functioning and no law can be unconstitutional. The constituent power that made the constitution did not authorize the judicial organs to review the constitutional supremacy, and accepted that this issue be reviewed by the political organs. However, the political review model adopted by the constituent power did not have a conducive structure for effective constitutional review. As a result of the inability of the principle of constitutional supremacy to be connected to an effective review mechanism in this way, 1924 Constitution had lack of the ability to limit the state power. In this study, it has been tried to show that 1924 Constitution did not dopt the judicial review model for the constitutional review of laws and the adopted political review model was not an effective review model. In addition, the effect of this situation on the quality of 1924 Constitution was also examined.

Anahtar Kelimeler

1924 Constitution, The Principle of Parliamentary Supremacy, The Principle of Constitutional Supremacy, Constitutional Rewiev, Constitutionalism.

Kaynakça

• Aguilar, Cristian Letelier. “Anayasal Denetimin Anayasal Demokrasideki Rolü”. Anayasa Yargısı Dergisi. C. 34, 2017, s. 267-271.
• Akın, Rıdvan. Türk Siyasal Tarihi: 1908-2000. 3. Baskı, On İki Levha Yayınevi, İstanbul 2019.
• Anayurt, Ömer. “1924 Anayasası’nda Meclis-Yürütme İlişkileri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C. 8, S. 39, 1996, s. 673-694.
• Anayurt, Ömer. “1924 Anayasası’nda Temel Hak ve Hürriyetler”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 7, S. 2, 2002, (Sayfa Sayıları Belirtilmemiş).
• Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku Genel Kısım. 1. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2018.
• Anayurt, Ömer. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. 19. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2019.
• Arsel, İlhan. “Asayiş-Anarşi-Despotizm veya İktidar ile Hürriyet Arası Denge”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 29, S. 1, 1972, s. 61-104.
• Arsel, İlhan. “Çift Meclis Sisteminin Memleketimizde Tatbiki Hususunda Bazı Düşünceler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 11, S. 3, 1954, s. 60-104.
• Atar, Yavuz. “Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü İlkesi ve Bu İlkenin Anayasada Yer Almasının Hukuki Sonuçları (Anayasa m. 11)”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 2, S. 2, 1989, s. 181-209.
• Balkar, Kemal Galip. “Teşkilatı Esasiye Kanununa Aykırı Kanun Karşısında Mahkemenin Durumu”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 10, S. 1, 1953, s. 212-226.
• Balta, Tahsin Bekir. “Türkiye’de Anayasa Yargısı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 18, S. 1, 1961, s. 547-565.
• Barın, Taylan. “Farklı Coğrafya ve Sistemlerde Anayasa Yargısının Doğuşu”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi. C. 5, S. 10, 2017, s. 157-187.
• Barın, Taylan. Anayasa Yargısının Demokratik Meşruiyeti. 1. Baskı, O İki Levha Yayınevi, İstanbul 2016.
• Başgil, Ali Fuad. Demokrasi Yolunda. 6. Baskı, Yağmur Yayınevi, İstanbul 2019. 286 EBYÜ-HFD, C. 26, S. 1, Haziran 2022 (233-290)
• Başgil, Ali Fuad. İlmin Işığında Günün Meseleleri. 5. Baskı, Yağmur Yayınevi, İstanbul 2019.
• Beder, Bülent/Altundiş, Mehmet. "Yasama ve Yürütme Fonksiyonlarının Yargı Bağımsızlığına Müdahalesi". Yasama Dergisi. S. 13, 2009, s. 85- 121.
• Bowell, Tracy/Kemp, Gary. Eleştirel Düşünme Kılavuzu. Çeviren Bilge
• Tanrıseven, 2. Baskı, TÜBİTAK Yayınevi, Ankara 2020.
• Çapa, Mustafa. “Anayasal Devletin Ortaya Çıkışının Sosyo-Ekonomik Temelleri ve Anayasal Devlette Toplumsal Azınlıklar”. Sosyal Bilimler Dergisi. C. 3, S. 2, 2018, s. 25-41.
• Çetin, Mehmet. “Türk Devlet Geleneğinde Anayasal Gelişmeler 1839’dan 1982’ye Anayasaların Ortaya Çıkış Neden ve Şekilleri”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. C. 9, S. 2, 2014, s. 84-99.
• Çınar, M. Fatih. “Türkiye’nin Anayasal Demokrasi Yolu ve Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Serencamı”. Akademik Bakış Dergisi. S. 64, 2017, s. 586-607.
• Dede, Kadir. “Anayasal Yargının Demokratik Meşruiyeti: Eleştiri ve Yanıtlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 4, S. 1, 2014, s. 125-148.
• Deener, David. “Modern Anayasal Sistemlerde Yargı Denetimi”. Çeviren
• Tuncer Karamustafaoğlu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. 26, S. 3, 1969, s. 179-205.
• Delice, Aslan. Antropoloji Penceresinden Hukuk: Basit Toplumlarda Akrabalık İktidar ve Çıkar İlişkileri. 1. Baskı, On İki Levha Yayınevi, İstanbul 2013. Doğru, Osman. 27 Mayıs Rejimi. 1. Baskı, İmge Yayınevi, Ankara 1998. Emiroğlu, İbrahim. Mantık Yanlışları. 2. Baskı, Elis Yayınevi, Ankara 2011.
• Endicot, Timothy. “Otantik Yorum”. Çeviren İsmail Köküsarı, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 25, S. 2, 2021, s. 211-236.
• Erdoğan, Mustafa. Anayasal Demokrasi. 8. Baskı, Siyasal Yayınevi, Ankara 2010.
• Erdoğan, Mustafa. Türkiye'de Anayasalar ve Siyaset. 6. Baskı, Liberte Yayınevi, Ankara 2009.
• İNCE – 1924 Anayasasında Anayasanın Üstünlüğü… 287
• Eroğlu, İzzet. “1924 Anayasası Döneminde İnsan Haklarının Normatif Çerçevesi ve Uygulaması”. Yasama Dergisi. S. 14, 2009, s. 79-157.
• Franko, Gad. “Kanunların Teşkilat-ı Esasiyeye Muvafakati”. Çeviriyazı:
• Kerim Akar, Yasama Dergisi. S. 42, 2020, s. 229-232.
• Franko, Gad. “Kavaninin Teşkilat-ı Esasiyeye Muvafakati”. Çeviriyazı:
• Kerim Akar, Yasama Dergisi. S. 42, 2020, s. 233-239.
• Gökçe, Fuat/Dölek, Elif. “Anayasa Yargısı ve Demokrasi”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. C. 5, S. 6, 2018, s. 118-143.
• Gözler, Kemal. “Yorum İlkeleri”. Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması, Hazırlayan: Ozan Ergül, (Baskı Sayısı Belirtilmemiş), Türkiye Barolar Birliği Yayınevi, Ankara 2013, s. 15-119.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi. C. 1, 2. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa 2020.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi. C. 2, 2. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa 2020.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. 13. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa 2016.
• Gözler, Kemal. Hukukun Genel Teorisine Giriş. (Baskı Sayısı Belirtilmemiş), US-A Yayınevi, Ankara 1998.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. 3. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa 2019.
• Gürbüz, Yaşar. Siyasal Sistemler. 1. Baskı, May Yayınevi, İstanbul 1980.
• Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. 12. Baskı, Siyasal Yayınevi, Ankara 2009. Hukuk-ı Esasi Muallimi Midhat. “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’na Münafi Ahkamı İhtiva Eden Kavanin Hakkında Kazai Murakabe Meselesi”. Çeviriyazı: Kerim Akar, Yasama Dergisi. S. 43, 2021, s. 115-132.
• İba, Şeref. Parlamento Hukuku. 4. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınevi, İstanbul, (Tarihsiz).
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye. C. 4, 8. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınevi, İstanbul 2020.
• Kaboğlu, İbrahim. Anayasa Hukuku Dersleri. 12. Baskı, Legal Yayınevi, İstanbul 2017.
• Kapani, Münci. Kamu Hürriyetleri. 7. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara 2013. 288 EBYÜ-HFD, C. 26, S. 1, Haziran 2022 (233-290)
• Karamustafaoğlu, Tuncer. “Anayasa Yargısının Önemli Sorunları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 25, S. 3, 1968, s. 91-100.
• Kaya, Semih Batur. “Hukuk Devleti, Demokrasi ve Anayasacılık Ekseninde Anayasa Yargısı ve Yargısal Aktivizm”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 29, S. 3, 2015, s. 355-401.
• Kelsen, Hans. “Anayasanın Yargısal Teminatı (Anayasa Yargısı)”. Çeviren Yasin Sönmez, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 64, S. 3, 2015, s. 857-914.
• Keskin, Erdoğan. “İngiliz Anayasa Hukukunda Parlamentonun Üstünlüğü İlkesi, Sınırları ve Brexit”. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 25, S. 1, 2021, s. 49-99.
• Köküsarı, İsmail. “Osmanlı-Türk Anayasal Tarihinde Yasama Yorumu ve Uygulaması”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 64, S. 4, 2018, s. 807-855.
• Kuran, Alp. "Anayasanın Üstünlüğü ve Siyasi Rejimler". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 24, S. 1-2, 1959, s. 26-62. Küçük, Adnan. “1924 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler”. Liberal Düşünce Dergisi. S. 82, 2016, s. 5-54. Küçükalp, Kasım/Cevizci, Ahmet. Batı Düşüncesi: Felsefi Temeller. 5. Baskı, İSAM Yayınevi, Ankara 2018.
• Metin, Yüksel. “Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesinin Konumu”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 2, S. 1, 2012, s. 89-130.
• Mumcu, Ahmet. “1924 Anayasası”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C. 2, S. 5, 1986, s. 383-400. Okandan, Recai G. "Devlet İktidarının Tahdidi ve Bu Hususta İleri Sürülen Muhtelif Noktai Nazarlar". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 17, S. 1-2, 1951, s. 3-23.
• Okandan, Recai G. "Hükümranlık Kudreti ve Buna Dahil Yetkiler Bakımından 20 Nisan 1340 Esas Teşkilat Kanununun Hususiyetleri". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 28, S. 2, 1962, s. 323-334.
• Okandan, Recai G. "Kanunların Anayasa'ya Uygunluğunun Siyasi ve Kazai Teminatı Yönünden 20 Nisan 1340 Anayasamız". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 33, S. 1-2, 1967, s. 3-21.
• İNCE – 1924 Anayasasında Anayasanın Üstünlüğü… 289
• Okandan, Recai G. "Milli Hakimiyet, Milli İrade Mefhumlarının ve Kuvvetler Birliği Sisteminin Esas Teşkilat Hukukumuza Girişi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 27, S. 1-4, 1961, s. 21-33.
• Özbudun, Ergun. “İngiltere’de Parlamento Egemenliği Teorisi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 25, S. 1, 1968, s. 59-79.
• Özbudun, Ergun. “Türkiye’de Anayasa Yargısının Doğuşu: 1961 Anayasası Üzerindeki Kurucu Meclis Görüşmeleri”. Liberal Düşünce Dergisi. C. 17, S. 68, 2012, s. 5-18.
• Özbudun, Ergun. Anayasalcılık ve Demokrasi. 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2017.
• Özbudun, Ergun. Otoriter Rejimler Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2016.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. 13. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara 2012.
• Özçelik, Selçuk. “Anayasanın Yorumlanması Konusunda”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 41, S. 3-4, 1975, s. 41-60.
• Özkol, Adil. “Çağdaş Parlementer Demokrasilerde Kuvvetli İcra Eğilimi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 26, S. 1, 1969, s. 43-76.
• Özyurt, Davut/Saka, Abdulkadir. “Kolektif Başkanlık Teorisine Göre Yüksek Sovyet: İcra Kurulu Olarak Yüksek Sovyet Presidyumu ve Hükümet Organı Olarak Bakanlar Sovyeti”. Ankara Barosu Dergisi. C. 79, S. 2, 2021, s. 81-116.
• Özyurt, Davut. “Rus Tipi Başkanlık Modeline Giden Yolda 1918 Rusya ve 1924, 1936, 1977 SSCB Anayasasında Karma Kuvvetler Birliğinin Uygulanması ve Sorunları”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 25, S. 1, 2021, s. 513-549.
• Sabuncu, Yavuz. Anayasaya Giriş. 12. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara 2006.
• Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necip. Türk Anayasa Hukuku. 2. Baskı, Yapı Kredi Yayınevi, İstanbul 2001.
• Teziç, Erdoğan. “Kanunların Anayasaya Uygunluğunun “Esas” Açısından Denetimi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 51, S. 1-4, 1985, s. 23-43.
• Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku. 7. Baskı, Beta Yayınevi, Ankara 2001. 290 EBYÜ-HFD, C. 26, S. 1, Haziran 2022 (233-290)
• Tikveş, Özkan. “Anayasa Mahkemesinin Teşkilat ve Fonksiyonları (Mukayeseli Bir İnceleme)”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 33, S. 1-2, 1967, s. 83-128.
• Todorov, Tzvetan. Aydınlanma Zihniyeti. Çeviren Nüvit Bingöl, 1. Baskı, BGST Yayınevi, İstanbul 2019.
• Tunaya, Tarık Z. “Türkiye Büyük Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. 23, S. 3-4, 1958, s. 227-247.
• Turhan, Mehmet. “Anayasacılık Açısından Çoğunluk İlkesi”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. C. 50, S. 1, 1995, s. 401- 413.
• Turhan, Mehmet. “Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. C. 62, S. 3, 2007, s. 379-404.
• Turhan, Mehmet. “Anayasaya Aykırı Anayasa Değişiklikleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 33, S. 1, 1976, s. 63-104.
• Yayla, Atilla. “Anayasa ve Devletin Sınırlanması”. Liberal Düşünce Dergisi. S. 66, 2012, s. 9-11.
• Yayla, Atilla. “Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler”. Liberal Düşünce Dergisi. S. 66, 2012, s. 13-22.