Vergi Kaçakçılığı Suçlarından Defter ve Belgeleri Gizleme Suçu Bağlamında Nemo Tenetur İlkesinin Yaptırımın Türü Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 431 - 474, 24.12.2024

Arzu Laloğlu

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1526318

Öz

Nemo tenetur ilkesinin idare hukukunda, vergi hukukunda ve hukuk davalarında uygulanmasına ilişkin görüşler olmakla birlikte ortaya çıkış nedenleri ceza hukukunda kişinin kendini suçlamaktan korunması olduğundan bu hak daha çok ceza hukukuna ilişkin bir yaptırım söz konusu olduğunda gündeme gelmektedir. Vergi kaçakçılığı suçlarından defter ve belgeleri gizleme suçunun yaptırımı ise, ceza hukukunun kapsamına giren hürriyeti bağlayıcı cezadır. Vergi kaçakçılığı suçlarından defter ve belgeleri gizleme suçuna ilişkin yaptırımın idari nitelikte bir yaptırım olması halinde nemo tenetur ilkesine başvurulmasının engellenip engellenemeyeceğinin ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu bakımdan defter ve belgeleri gizleme suçuna yönelik öngörülebilecek yaptırım türlerinin nemo tenetur ilkesinin kullanımını engelleyip engellemediği ve hangi yaptırım türünün belirlenmesinin daha doğru olduğunun tartışılması gerekmektedir. Bu bağlamda öncelikle nemo tenetur ilkesi açılanacak, daha sonra vergi kaçakçılığı suçlarında nemo tenetur ilkesinin neden diğer suçlardan faklı değerlendirmeye tabi tutulduğundan bahsedilecek ve nemo tenetur ilkesinin geçerliliğine ilişkin görüşler belirtilecek, son olarak adli ve idari yaptırım türleri incelenerek bunlardan birinin tercih edilmesi halinde nemo tenetur ilkesinin nasıl etkileneceği değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Nemo tenetur ilkesi, vergi kaçakçılığı suçu, defter ve belgeleri gizleme suçu, adli yaptırım, hürriyeti bağlayıcı ceza, idari yaptırım, idari ceza.

Kaynakça

• Ağar, Serkan, Vergi Kaçakçılığı Suçu Kapsamında Defter ve Belgeleri İbraz Etmeme Suçu, Seçkin Yayınevi, 1. Baskı, Ankara 2016.
• Allen, Ronald J./Mace, M. Kristin, “The Self-Incrimination Clause Exp-lained and Its Future Predicted”, Journal of Criminal Law & Criminology, S. 94, 2003-2004, s. 243-294.
• Alschuler, Albert W., “A Peculiar Privilege in Historical Perspective: The Right to Remain Silent”, Michigan Law Review, C. 94, S. 8, 1996, s. 2625-2672.
• Aksoy İpekçioğlu, Pervin, Vücuttan Örnek Alma İşleminin Hukuki Nite-liği ve Anayasa’ya Uygunluğu, Prof. Dr. Nur Centel’e Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 2, 2013, s. 1157-1176.
• Amar, Akhil Reed/Lettow, Renee B., “Fifth Amendment First Principles: The Self-Incrimination Clause”, Michigan Law Review, S. 98, 1995, s. 857-928.
• Aslan, Yasin, “İdari Yaptırımlar”, TBB Dergisi, S. 85, 2009, s. 173-188.
• Başaran Yavaşlar, Funda, “İdari Nitelikli Vergi Suç ve Cezaları”, Danış-tay ve İdari Yargı Günü 138. Yıl Sempozyumu (11-12 Mayıs 2006), Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları, Ankara 2008, s. 131-179.
• Beattie, J. M., Crime and the Courts in England 1660–1800, Princeton University Press, 1986.
• Candan, Turgut, “Danıştay Kararlarında Vergisel Kabahatler ve Yaptı-rımlar Hukukuna İlişkin Temel İlkeler”, Ulusan, İlhan/Başaran Yavaşlar, Funda (Editörler), İdari Ceza Hukuku Sempozyumu, İstanbul Kültür Üniversitesi, Seçkin Yayınevi, Ankara 2009, s. 246-285.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 10 Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2013.
• Chiesa, Luis E., “Beyond Torture: The Nemo Tenetur Principle in Borderline Cases”. Pace Law Faculty Publications.Paper 642. http://digital-commons.pace.edu/lawfaculty/642, 35-66, 2009.
• Cole, Lance, “The Fifth Amendment and Compelled Production of Perso-nal Documents After United States v. Hubbell-New Protection for Private Papers?”, 29 American Journal of Criminal Justice, 2002, s. 123-192.
• Çamurcu, Zeynep Nihan, “Mükellefin Susma Hakkı: Anayasa Mahkemesi’nin 2019/80 E. 2022/31 K. Sayılı İçtihadına Yönelik Bir Değerlen-dirme” Vergi Sorunları Dergisi, C. 45, S. 415, Nisan, 2023, s. 81-92.
• Demirbaş, Timur, Soruşturma Evresinde Şüphelinin İfadesinin Alınması, 5. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2018.
• Dülger, Murat Volkan, Ceza Muhakemesi Hukukunda Dışlama Kuralı ve Hukuka Aykırı Delillerin Uzak Etkisi (Zehirli Ağacın Meyvesi Doktrini), Seçkin Kitabevi, Ankara 2014.
• Ekici, İskender, Türk Vergi Hukukunda Mükelleflerin Defter ve Belge Muhafaza ve İbraz Mecburiyetleri, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2021.
• Erdem, Tahir, “Gizleme Suçu mu, Susma Hakkı mı?”, Mali Pusula, C. 3, S. 36, Aralık, 2007, s. 34-45.
• Erem, Faruk, “Susma Hakkı”, Yargıtay Dergisi, C. 18, S. 3, 1992, s. 296-299.
• Ertuğrul, Hüseyin, Ceza Muhakemesinde Katlanma Yükümlülüğü, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XII, S. 1-2, 2008, s. 687-699.
• Gölcüklü, Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Adil Yargı-lanma”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (İlhan Öztrak’a Armağan), C. 49 S. 1-2, 1994, s. 199-234.
• Gölcüklü, Feyyaz, “İdari Ceza Hukuku ve Anlamı; İdarenin Cezai Müeyyide Tatbiki”, http://www.politicsyf.ankara.edu.tr/dergi/pdf/18/2/7_Fey-yaz_GOLCUKLU.pdf, E.T. 27.07.2024.
• Gözler, Kemal, Hukuka Giriş, 13. Bası, Ekin Yayınevi, Bursa 2015.
• Granfield, Patric, “The Right to Silence ”, Theological Studies, C. 26, S. 2, 1965, s. 280-298.
• Guerra, R. Cordeiro/Dorigo, S., “Taxpayer’s Rights as Human Rights During Tax Procedures”, Human Rights and Taxation in Europe and the World, (Editörler, Georg Kofler/Miguel Poiares Maduro/Pasquale Pis-tone), IBFD, Netherlands 2011.
• Günday, Metin, İdare Hukuku, 11. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara 2017.
• Hafızoğulları, Zeki, Ceza Normu: Normatif Bir Yapı Olarak Ceza Hu-kuku Düzeni, Seçkin, Ankara 1987.
• Hauer, Judith, “Book Review - Lutz Eidam, Die strafprozessuale Selbst-belastungsfreiheit am Beginn des 21. Jahrhunderts [The Privilege Against Self-Incrimination in Criminal Proceedings at the Beginning of the 21st Century] (2007)”, German Law Journal, C. 9, S. 8, 2008, s. 1043-1052.
• Haydar, Nuran, Susma Hakkı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2019.
• Heinrich, Christoph/Rauch, Christian/Wiehrer, Axel, ““Nemo” Tenetur Se Ipsum Accusare?”, (Çevrimiçi) http://kanzleirauch.de/wp-content/up-loads/2011/07/crthemis.pdf, 10.03.2021, E.T. 31.07.2024.
• Helmholz, Richard H., “Origins of the Privilege Against Self-Incrimination: The Role of the European Ius Commune”, New York University Law Review, S. 65, 1990, s. 962-990.
• İnce Tunçer, Asuman, “Susma Hakkı Bağlamında Birtakım Ceza Muha-kemesi İşlemlerinin Değerlendirilmesi”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Dergisi, C. 4, S. 2, 2018, s. 355-379.
• İnceoğlu, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, 3. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2013.
• İnci, Z. Özen, “Şüpheli ve Sanığa Rağmen Bir Ceza Muhakemesi Hukuku Mu? Şüpheli ve Sanığın Ceza Muhakemesi İşlemlerine Katlanma Yüküm-lülüğü ve Bu Yükümlülüğün Sınırları Hakkında Düşünceler”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 2, 2017, s. 119-168.
• İtişgen, Rezzan, Kişinin Kendini Suçlamaya Zorlanamaması İlkesi (Nemo Tenetur İlkesi) ve Susma Hakkı, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2013.
• Langbein, John H., “The Historical Origins of the Privilege Against Self-incrimination at Common Law”, Michigan Law Review, 92, 1994, s. 1047-1085.
• Kağıtçıoğlu, Mutlu, “İdare Hukuku Yaklaşımıyla Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da Yapısal Tedbirler”, TAAD, C. 12, S. 47, Temmuz, 2021, s. 115-152.
• Kan Aydın, Çağrı, “Adil Yargılamanın Bir Unsuru Olarak Susma Hakkı”, TBB Dergisi, S. 91, 2010, s. 146-180.
• Kaplan, Onur, “Danıştay Kararları Çerçevesinde İdari Yaptırımlarda Lehe Hükmün Uygulanması İlkesi”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVI, S. 2, 2021, s. 445-486.
• Karakoç, Yusuf, Vergi Ceza Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara 2016.
• Kaşıkçı, Mahmut/Rençber, Altan, Vergi Ceza Hukuku, Oniki Levha Ya-yınları, İstanbul 2023.
• Kayıhan, İçel, “İdari Ceza Hukuku ve Kabahatleri Suç Olmaktan Çı-karma Eğilimi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 50, S. 1-4, 1984, s. 117-131.
• Kızılcıklı, Burçin, İdari Yargılama Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara 2018.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023.
• Kocaoğlu, Serhat Sinan, “Susma Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, S. 1, 2011, s. 29-58.
• Mahmutoğlu, Fatih Selami, Kabahatleri Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi ve Düzene Aykırılıklar Hukukunda Yaptırım Rejimi, Kazancı Hukuk Ya-yınları No:143, İstanbul 1995.
• Martin, G. Arthur, “The Privilege Against Self-Incrimination under Fo-regin Law”, (Alt Bölüm: Walter Clemens “D. Germany”), Journal of Cri-minal Law, Criminology and Police Science, S. 51, 1960, s. 161-188.
• Morgan, E. M., “The Privilege Against Self-Incrimination”, Minnesota Law Review, C. 34, S. 1, 1949, s. 1-45.
• Nişancı, Dilaver, Ceza Muhakemesi Hukukunda Asgari Sanık Hakları (AİHS 6. Madde Kapsamında), Seçkin Yayınevi, Ankara 2022.
• Onar, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, Hak Kitabevi, İs-tanbul 1966.
• Öncü, Kerem, “Katma Değer Vergisi İadesi Yönünden Özel Esaslar”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 1, 2023, s. 217-233.
• Özay, İl Han, İdari Yaptırımlar, İstanbul Üniversitesi Yayın No:3326, İs-tanbul 1985.
• Özay, İl Han, İdari Yaptırımlar: Kuramsal Bir Deneme, İstanbul, Özdem Kardeşler Matbaacılık, İstanbul 1985. Özcan, Onur, Vergi Suçları, Seçkin Yayınevi, Ankara 2015.
• Özdemir, Ahmet, “Amerika Birleşik Devletleri Ceza Hukukunda Yalan Tanıklık Suçu”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırma-ları Dergisi, C. 26, S. 2, Aralık 2020, s. 923-945.
• Özen, Mustafa, Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, 2. Baskı, Adalet Ya-yınevi, Ankara 2017.
• Özgenç, İzzet, “Suç Ve Yaptırım Teorisine İlişkin Yeni Gelişmeler Işı-ğında Türk Ceza Kanunu Tasarısı”, Türkiye Barolar Birliği, Türk Ceza Kanunu Reformu Birinci Kitap, Toplumsal Değişim Sürecinde Türk Ceza Kanunu Reformu, Panel, 21-22 Mayıs 2004, Ankara 2004.
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Seçkin Ya-yınevi, Ankara 2018.
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 19. Bası, Seçkin Ya-yınevi, Ankara 2023.
• Öztürk, Bahri, Yeni Yargıtay Kararları Işığında Delil Yasakları, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi Ya-yınları, Ankara 1995.
• Rushin, Stephen, “Rethinking Miranda: The Post-Arrest Right to Silence”, California Law Review, S. 99, 2011, s. 151-178.
• Reitz, Kevin, “Clients, Lawyers, and the Fifth Amendment The Need for a Projected Privilege”, Duke Law Journal, S. 41, 1991, s. 572-660.
• Rençber, Altan, Kabahat Genel Teorisi Açısından Vergi Kabahatleri, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2017. Saban, Nihal, Vergi Hukuku, 11. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2021.
• Saltzburg, Stephen A., “The Required Records Doctrine: Its Lessons for the Privilege Against Self-Incrimination”, The University of Chicago Law Review, S. 53, 1986, s. 6-44.
• Sarıcaoğlu, Ercan, Vergi Hukukunda Vergi Suç ve Kabahatleri Bakımın-dan Yorum ve İspat, Adalet yayınevi, Ankara 2017.
• Sarıgül, Ali Tanju, Şüpheli ve Sanığın Ceza Muhakemesi İşlemlerine Katlanma Yükümlülüğün Getirilen Sınır-Nemo Tenetur Seıpsum Accu-sare İlkesi, TBBD, S. 153, 2021, s. 39-64.
• Şahin, Cumhur, Ceza Muhakemesi Kanunu Gazi Şerhi, Ankara 2005.
• Şahin, Cumhur/Göktürk, Neslihan, Ceza Muhakemesi Hukuku -I-, 12. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara 2021.
• Seidmann, Daniel J./Stein, Alex, “The Right to Silence Helps the Inno-cent: A Game-Theoretic Analysis of the Fifth Amendment Privilege”, Harvard Law Review, December, C. 114, S. 2, 2000, s. 430-510.
• Şenyüz, Doğan, “Susma Hakkı Karşısında VUK’daki Defter Ve Belgeler Gizleme (Kaçakçılık) Suçu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1, 2013, s. 29-40.
• Şenyüz, Doğan, Vergi Ceza Hukuku, 12. Bası, Ekin Yayınevi, Bursa 2022.
• Taylar, Yıldırım, “Özel Esaslara İlişkin Uygulama Ve Yargı Kararları Perspektifinden Vergi Hukukunda Hukuka Aykırı Bir İşlemden Hukuka Uygun Bir Tarhiyat Çıkıp Çıkmayacağı Sorunu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 2, 2021, s. 774-790.
• Tezcan, Durmuş, “AİHS Açısından Vergi Cezaları ve Adil Yargılanma Hakkı”, 2006 Yılı İdari Yargı Sempozyumu, 2006, (Çevrimiçi) https://www.danistay.gov.tr/upload/yayinlar/12_03_2014_105203.pdf, s. 25, 26. E.T. 09.11.2022.
• Tiedemann, Klaus, Ekonomi Ceza Hukuku, Çev. Ayşe Nuhoğlu, Seçkin Yayınevi, Ankara 2017.
• Todd, Timothy M., “The Fifth Amendment and the Conjurer’s Circle: Exploring the Privilege Against Self-Incrimination in Federal Tax Prac-tice”, Charleston Law Review, 9/1, 2014, s. 147-212.
• Tracz, Eliot T., “Doctrinal Evolution and the Right Against Self-Incrimination”, The University of New Hampshire Law Review, C. 18, S. 1, 2019, s. 109-141.
• Tüzün, Duygu, “Kabahatler Kanununun Genel Hükümleri ve İdari Yap-tırımlar Üzerine Bazı Gözlemler”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, Nisan, 2020, s. 3315-3335.
• Ulusoy, Ali D., “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin İdari Yaptırımlara Bakışı”, Yıldırım Uler’e Armağan, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa 2014, s. 635-644.
• Üstün, Ümit Süleyman, “Susma Hakkı Çerçevesinde Defter, Kayıt ve Belgeleri Gizleme Suçu”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15 S. 3, 2011, s. 363-390.
• Waline, Marcel, “Vergi Cezalarının Hukuki Niteliği”, (Çev. Tahsin Yağ-murlu), Danıştay Dergisi, S. 28-29, 1978, s. 76-82.
• Walker, Jeffrey K., “A Comparative Discussion of the Privilege Against Self-Incrimination”, NYLS Journal of International and Comparative Law, 14/1, 1993, s. 1-37.
• Weiss, W. S., “Self Incrimination and Income Tax Investigations”, Taxes - The Tax Magazine, C. 42, S. 10, October, 1964, s. 706-712.
• Vitkauskas, Dovydas/Dikov, Grigoriy, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Adil Yargılama Hakkının Korunması, (Çeviren: Serkan Yal-çın, Avrupa Konseyi Yayını, Strazburg 2012.
• Wigmore, John H., “Nemo Tenetur Seipsum Prodere”, Harvard Law Re-view, C. 5, S. 2, 1891, s. 71-88.
• Yaltı, Billur, ““Kod Listeleri”nden “KDV İadesi Risk Analizi”ne Geçiş: KDV İndirim Hakkının Sınırlandırılmasına İlişkin Değerlendirmeler”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 258, Mart, 2010.
• Yaltı, Billur, “Vergi Hukukunda Susma Hakkı (VUK 359) (a) (2)’nin Anayasaya Aykırılığı Sorunu”, Vergi Dünyası, S. 285, Mayıs 2005, s. 24-33.
• Yaltı, Billur, Vergi Yükümlüsünün Hakları, Beta Yayınları, İstanbul 2006.
• Yasin, Melikşah, İdari Yargılama Usulünde İspat, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2015.
• Yıldırım, Ali, “Sanığın Susma Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, S. 5-6, Aralık, 1998, s. 682-701.
• Zanobini, Guido, “İdari Ceza Hukukunda Kıstas Meselesi”, Çev. Dr. Yıl-maz Günal, http://www.politicsyf.ankara.edu.tr/dergi/pdf/18/3/14_Guido _Zanobini.pdf, E.T. 27.07.2024.