Urbanisation and Urbanisation Models in Turkey

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 1-2, 57 - 71, 01.06.2005

Şevket Işık

Öz

Urbanisation developments have accelarated in Turkey since 1950’s. Urbanisation process quite low before 1950 gained momentum due to migrations from rural to urban regions following that year. Considering the period of time until 1980’s, it is clear that urban population increase is generally higher in industrial cities, such as Istanbul, Batman, Kırıkkale, Adana and its neighborhood, Karabük and Ereğli, which are only a few examples in view of industrial-based growth of population between 1950 and 1980.

In addition to the above mentioned industrialisation, the two significant developments emerged, namely tourism and terror phenomenon in eastern part of Turkey. It follows from the data at hand that touristic processes lead to significant population growth in such centers as Antalya, Alanya, Marmaris, Fethiye, Manavgat etc. On the other hand, terror actions severely affected rural regions of southeastern and eastern Anatolia and caused rural population to move to various centers in the related regions, such as Van, Şırnak, Diyarbakır, Hakkari, Bismil, Viranşehir, Yukarıova, Siverek which are faced with dramatic migration waves in particularly.

One can say that urbanisation phenomenon in Turkey has developed mainly within the frame of three models, of which is industry which is the oldest and most effective one larger scale. Urbanisation models induced by tourism and terror is of greater, newer and more regional character than that of industrialization-based urbanisation.

Urbanisation caused by tourism emerged along narrow sealine of western Anatolia, whereas the model triggered by terror formed a very typical urbanisation process in some cities of East and Southeast Anatolia. The significant difference of such urbanisation from other models is that the population in the regional cities is not permanent, due to their poor economic potentialities.

Key words: Turkey, Urbanisation, Urbanisation models.

Anahtar Kelimeler

-

TÜRKİYE'DE KENTLEŞME VE KENTLEŞME MODELLERİ

Öz

1950 öncesinde son derece yavaş olan kentleşme olayı, 1950’den sonra kırdan kente göçler nedeniyle hız kazanmıştır. Bununla birlikte, 1980’lere kadar olan dönem incelendiğinde, kentsel nüfus artışının genel olarak sanayi kentlerinde çok yüksek olduğu görülür. İstanbul, Batman, Kırıkkale, Adana ve çevresi, Karabük, Ereğli gibi merkezler 1950-1980 döneminde nüfusları hızla artan merkezlerden sadece bazılarıdır. Sanayi, 1980 sonrasında da ülkemizdeki kentleşmeye yön vermeye devam etmekle birlikte iki önemli etken daha ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri turizm, diğeri ülkenin doğusunda yoğunluk kazanan terör olaylarıdır. Elimizdeki veriler, ülkenin güney kıyılarında Antalya çevresinde
yoğunlaşan turizm faaliyetlerinin Antalya, Alanya, Marmaris, Fethiye, Manavgat, gibi merkezlerde çok önemli nüfus artışlarına neden olduğunu göstermektedir. Diğer yandan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun kırsal kesiminde etkisini daha da ağır hissettiren terör olayları, kır nüfusunun, bölge içindeki çeşitli merkezlere göç etmesine yol açmıştır. Nitekim Van, Şırnak, Diyarbakır, Hakkari, Bismil, Viranşehir, Yüksekova, Siverek başta olmak üzere, çok sayıda kent büyük bir göçle karşı karşıya kalmıştır.

Türkiye’deki kentleşme olayının esas olarak 3 model çevresinde geliştiği söylenebilir. Bunlardan sanayi, kentleşme modellerinin hem en eskisi hem de etkisini daha geniş bir alanda göstermiş ve göstermeye devam eden bir modeldir. Turizm ve terör kaynaklı kentleşme modelleri, sanayi kaynaklı
kentleşme modeline göre çok daha yeni ve daha bölgesel bir nitelik göstermektedir. Turizme bağlı kentleşme Akdeniz kıyılarımızın batısında dar bir kıyı kuşağında ortaya çıkarken; terör olaylarının yol açtığı kentleşme modeli Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun bazı kentlerinde çok tipik bir kentleşme
modeli oluşturmaktadır. Teröre bağlı kentleşme modelinin diğerlerinden en önemli farkı ise, bölge kentlerinde biriken nüfusun bu kentlerin düşük ekonomik potansiyelleri nedeniyle, kalıcı olmamalarıdır.

Anahtar kelimeler: Türkiye, Kentleşme, Kentleşme Modelleri

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kentleşme, Kentleşme Modelleri

Kaynakça

• CHP Somut Politikalar Çalışma Grubu Ön Raporu, 1999. “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden göç”., 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul.
• DİE, Genel Nüfus Sayımları 1935,1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 2000.
• DİE, 1993. Genel Nüfus Sayımı 1990. Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Ankara
• DİE, 2003. Genel Nüfus Sayımı 2000. Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Ankara
• İçduygu, A., – Sirkeci, İ., 1999. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri”. 75 Yılda Köylerden Şehirlere.. Tarih Vakfı Yayınları, S. 249-268, İstanbul.
• Keleş, R., 1997. Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi Yayınları. Ankara.
• Özoğuz, K., 1986. ”Türkiye’de Kent Nüfusunun Sayısal Gelişimi”. Hızlı Kentleşmenin Yarattığı Ekonomik Ve Sosyal Sorunlar. Siyasal Ve Sosyal Araştırmalar Vakfı, İstanbul.
• Peker, M., 1999. “Türkiye’de İç Göçün Değişen Yapısı”. 75 Yılda Köylerden Şehirlere.. Tarih Vakfı Yayınları, S. 295-304, İstanbul.
• Özgür, E. M., 2003. “Xxı. Yüzyılın Başında Türkiye Nüfusu”. Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma Ve Uygulama Merkezi Coğrafi Bilimler Dergisi Sayı 1, S. 43-54, Ankara.
• Sevgi, C., 1988. Kentleşme Sürecinde İzmir Ve Gecekondular. İzmir (Merkez Ilçe) Konak Belediyesi Kültür Hizmetleri. İzmir.
• Sönmez, M., 1998. “Bölgesel Dengesizlik Türkiye’de Doğu-Batı Uçurumu”. İstanbul.
• Tekeli, İ., 1998. “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme Ve Kent Planlaması”. 75 Yılda Değişen Kent Ve Mimarlık. Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tümertekin, E., 1973. Türkiye’de Şehirleşme Ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:72, İstanbul.
• Yener, S., 1974. The Population Of Turkey. Hacettepe Üniv. Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara.
• Şekil 2: 1950 Yılında Türkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin nüfus büyüklerine göre dağılımı
• Figure 2: Distribution by population of size of the cities with over 50.000 people in Turkey (1950)
• Şekil 3- 1935-1950 Yılları arasında Türkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin yıllık nüfus artış hızları
• Figure 3: Growth rate of population of the cities with over 50.000 people in Turkey (1950)
• Şekil 4- 1985 Yılında Türkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin nüfus büyüklerine göre dağılımı
• Figure 4: Distribution by population of size of the cities with over 50.000 people in Turkey (1985)
• Şekil 5- 1950-1980 Döneminde Türkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin yıllık nüfus artış hızları
• Figure 5: Growth rate of population of the cities with over 50.000 people in Turkey (1950-1980)
• Şekil 6- 2000 Yılında Türkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin nüfus büyüklerine göre dağılımı
• Figure 6: Distribution by population of size of the cities with over 50.000 people in Turkey (2000)
• Şekil 7- 1985-2000 DönemindeTürkiye’de nüfusu 50.000’i aşan kentlerin yıllık nüfus artış hızları
• Figure 7: Growth rate of population of the cities with over 50.000 people in Turkey (1985-2000)