Gated Communities as Spatial Reflections of Neoliberal Urbanization and Türkiye

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 207 - 220, 29.06.2022

Arife Karadağ , Zehra Durukan

https://doi.org/10.51800/ecd.1093417

Cited By: 1

Öz

Recent studies in urban geography focuses on neoliberal transformation of urban space. Neoliberalism, as a result of rapid globalization, influenced cities in a way to commodify urban space. Emergence of privatized educational and health facilities, changing charater of commerce and consumption through shopping malls and residential pattern are among significant outcomes of neolberalism on the urban landscape. One of the significant symbols of neoliberal urbanization in aspect of residential pattern is the gated communities. Gated communities are rapidly spreading not only in the Turkish big cities since 1990s but also in smaller-size cities in recent years. Such an urbanization results in segregation among different parts of urban residents. The aim of this article is to review the reflections of neoliberal urbanization in general but also in the case of devlopement of gated communities in major Turkish cities such as Istanbul, Ankara, Izmir and Bursa. The neoliberal policies implemented in the world and in Türkiye have caused both physical, social and spatial differentiation and segregation that has become more evident with the security and social prestige concerns.

Anahtar Kelimeler

Neoliberal urbanization, Spatial segregation, Social segregation, Gated Communities, Turkey.

Neoliberal Kentleşmenin Mekânsal Yansıması Olarak Güvenlikli Siteler ve Türkiye

Öz

Kent coğrafyası alanındaki çalışmaların son yıllarda odaklandığı konulardan biri kentsel mekânın neoliberal dönüşümüdür. Hızlı küreselleşmenin bir sonucu olarak neoliberalizm, kentleri, mekânın metalaştırılması şeklinde etkilemiştir. Özelleşmiş eğitim ve sağlık hizmetlerinin ortaya çıkışı, kentlerin ikamet dokusunun ve alışveriş merkezleri yoluyla da ticaretin ve tüketimin değişen karakteri, kentsel peyzajda neoliberalizmin ortaya çıkardığı önemli sonuçlar arasındadır. İkamet özelliklerinin değişimi açısından neoliberal kentleşmenin dikkat çekici sembollerinden biri güvelikli sitelerdir. Güvenlikli siteler, 1990’lardan bu yana Türkiye’nin büyük şehirlerinde ama yakın yıllarda daha küçük şehirlerde de hızla yayılmaktadır. Bu şekildeki bir kentleşme, kent sakinleri arasında bir ayrışmayı da beraberinde getirmektedir. Güvenlikli sitelere odaklanan bu makalenin amacı, neoliberal kentleşmenin hem genel anlamda hem de Türkiye’nin başlıca büyük şehirleri özelinde bir değerlendirmesini yapmaktır. Neoliberal politikalar, Dünya’da ve Türkiye’de hem fiziksel hem de sosyo-mekânsal bir farklılaşmaya ve ayrışmaya yol açmaktadır. Bu ayrışmada, güvenlik ve toplumsal prestij kaygıları önemli bir rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Neoliberal kentleşme, Mekansal ayrışma, Sosyal ayrışma, Güvenlikli siteler, Türkiye

Kaynakça

• Altun, D.A. (2008). Yeni yaşam tarzları kapalı konut yerleşkeleri, DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 10 (3), 73-85. FEN ve MÜH DERG (dergipark.org.tr)
• Altun, D. A. (2010). Kent çeperlerindeki az katlı konut topluluklarının kullanıcı-mekân ilişkisi bağlamında değerlendirilmesi: İzmir örneği, Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Aydemir, M. Ali. (2005). Büyük alışveriş merkezlerinin aile içi tüketim alışkanlıkları üzerindeki etkisi (Konya örneği), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aydın, A. H., & Çamur, Ö. (2016). Kentsel dönüşüm uygulamalarında başarılı dünya örnekleri: Danbara, Solidere, Rio De Janeiro, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (1), 53-68. 227175 (ksu.edu.tr)
• Ayten, S.S. (2011). Kapalı sitelerin sosyal ve mekânsal yapısının ankara örneğinde incelenmesi, Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Baki, B.U. (2021). Güvenlikli sitede komşuluk ilişkileri bağlamında suç korkusu, Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Bal, E. (2015). Neoliberal kentleşmenin mekânsal tezahürlerinden biri olarak rezidanslar: İstanbul örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi,17 (3), 176-190. Türkiye İnşaat Mühendisliği 14 (dergipark.org.tr)
• Benevelo, L. (2006). Avrupa tarihinde kentler, (1. b), Literatür Yayıncılık
• Berköz, L. (2008). İstanbul’da korunaklı tek-aile konutları: konut kalitesi ve kullanıcı memnuniyetinin belirlenmesi, İtüdergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, 7 (2), 110-124. (PDF) İstanbul’da korunaklı tek-aile konutları: Konut kalitesi ve kullanıcı memnuniyetinin belirlenmesi (researchgate.net)
• Blakely, E. J., & Snyder, M. G. (1997). Fortress America: Gated communities in the United States, Brookings Institution Press
• Blakely, E.J. (2011). Yükselmekte olan küresel orta sınıf dünyasının yeni banliyö mekânları: Ayrışmış ve eşitsiz... (Çev. Zehra Ersoy), Ege Mimarlık, 2 (77), 14
• Brenner, N., & Theodore, N. (2002) Cities and the geographies of actually existing neoliberalism, Antipode, 34 (3), 349-379.
• Burke, M. (2001). The pedestrian behaviour of residents in gated communities. Australia: Walking the 21st Century, (pp.139-150). 20-22 February 2001. Perth, Western Australia.
• Calderia, T. (1996a). “Fortified Enclaves: The New Urban Segregation”, Public Culture 8, 303-328
• Caldeira, T. P. (1996b). Building up walls: the new pattern of spatial segregation in Sao Paulo. International social science journal, 48(147), 55-66.
• Caldeira, T. (2000). City of Walls. Crime, Segregation and Citizenship in São Paulo, University of California Press
• Cengiz, E., Ozden, B. (2002). Perakendecilikte büyük alışveriş merkezleri ve tüketicilerin büyük alışveris merkezleri ile ilgili tutumlarını tespit etmeye yönelik bir araştırma, Ege Academic Review, 2 (1), 64-77.
• Ceylan, M. N. (2010). Tüketim toplumunun yeni kentsel mekânı: alışveriş merkezleri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Çelik, Z. (2012). Neoliberalizmin Kısa Tarihi, İdealkent, 3 (7), 187-193.
• Ercan, P. (2021). Balıkesir’de dışa kapalı konut sitelerinin kullanıcı memnuniyeti açısından incelenmesi ve yapı bileşenlerinin kalite değerledirmesi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir
• Evren Y. (2007). İstanbul merkez bölge’de bütünleşme ve ayrışma 15. ısocarp genç profesyonel plancılar çalıştayı’nın düşündürdükleri, Megaron, 2 (1), 11-21
• Garreau, J. (1991). Edge City: Life on the New Frontier, Doubleday, New York.
• Geniş, G. (2009). Neo-liberal kentleşmenin mekânda yansımaları: İstanbul’da güvenlikli siteler. Toplum ve Bilim Dergisi, 116, 121-153
• Glass, R. (1964). London: aspectsof change, Lees, L., Slater, T. , & Wyly, E. (Eds) içinde, Gentrification, Routledge Görgülü, Ş.,T. (2011). Kapalı Yerleşmeler ve Mimari Arayışlar, Ege Mimarlık Dergisi, 2 (77), 22-26.
• Grant, J. (2003). Planning Responses to Gated Communities in Canada. International Gated Communities Conference: Building Social Division or Safer Communities? 18-19 September, 2003. University of Glasgow. p 1-11.
• Guzey, Ö. (2014). Neoliberal urbanism restructuring the city of Ankara: gated communities as a new life style in a suburban settlement, Cities, 36, 93-106.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu, (Çev. Sungur Savran), Metis, İstanbul
• Harvey D., Hatt P., vd. (2002). 20. Yüzyıl Kenti, (Derleme ve Çev. Duru B., Alkan A.), İmge Kitabevi
• İnsel, A. (2004). Neo-liberalizm: hegemonyanın yeni dili, İletişim Yayınları, İstanbul.
• İşbir, E. (1982). Kentleşme, metropolitan alan ve yönetimi, A.Ü.İ.T.İ.A., Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Basımevi
• Jeanniere, A. (1994). Modernite nedir?. M. Küçük, (ed.) içinde, Modernite versus postmodernite, (2.b), Vadi Yayınları
• Kaba B., Südaş İ. (2019). “Mavişehir’in belli kuralları vardır” kapalı yerleşmelerde insan-mekân ilişkileri, 2. baskı, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir
• Kahraman, T. (2013). Kent hukukunun yeni yüzü: düzenleyici devletten seçkinleştirici devlete, içinde, İstanbul: müstesna şehrin istisna hali, Sel Yayıncılık
• Karadağ, A., Mirioğlu, G. (2012). Bayraklı kentsel dönüşüm projesi üzerine coğrafi değerlendirmeler. Türk Coğrafya Dergisi, (57), 21-32. 198431 (dergipark.org.tr)
• Karadağ, A., Mirioğlu, G. (2014). Türkiye’de kentsel dönüşüm politikaları ve uygulamaları üzerine coğrafi değerlendirmeler: İzmir örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 20 (2), 41-57 56749 (dergipark.org.tr)
• Karadaş E., Ekinci İ. (2021) Covid-19 Pandemisi Gölgesinde Sosyo-Mekânsal Eşitsizlikler ve Kent Planlama: Diyarbakır Örneği, İdealkent, S. 34, Cilt 12, s.1582-1613 DOI:10.31198/idealkent.880705
• Keleş, R. (1998). Kentbilim terimleri sözlüğü, (2.B), İmge yayınevi
• Kıray, M. (2007). Kentleşme yazıları, (3.B) Bağlam Yayıncılık
• Kowinski, W. S. (1985). The malling of America, William Morrow and Company, Inc.
• Kurtuluş, H. (2005). İstanbul’da Kapalı Yerleşmeler: Beykoz Konakları Örneği, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Yayıncılık, 2. Baskı
• Kurtuluş, H. (2006). Kentsel dönüşüme modern kent mitinin çöküşü çerçevesinden bakmak, Planlama, 2, 7-12. 24d7f84fff11dd7_ek.pdf (spo.org.tr)
• Kurtuluş, H. (2011/2), Yeni Bir Sosyo-Mekânsal Form Olarak Kapalı Yerleşmeler, Ege Mimarlık Dergisi, 77, 18-21
• Le Goix, R. (2006), Gated communities: sprawl and social segregastion in southern california in gated communities, Housing studies, 20 (2), 323-343. https://doi.org/10.1080/026730303042000331808
• Leisch, H. (2002). Gated communities in Indonesia. Cities, 19 (5), 341-350.
• Low, S. (2003). Behind the gates: life, security and the pursuit of happiness in fortress America, New York and London, Routledge.
• Lungo, M., & Baires, S. (2001). Socio-spatial segregation and urban land regulation in Latin American cities. In International Seminar on Segregation in the City (Cambridge, MA, USA).
• Mütevellioğlu, N., & Işık, S. (2009). Küreselleşme, kriz ve Türkiye’de neoliberal dönüşüm, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Mutlu, A. (2017). Neoliberalizm ve kentleşme: dün, bugün ve gelecek, kentsel politikalar, Uluslararası Kentsel Politikalar Konferansı bildiriler kitabı içinde, (s.42-60), 17-20 Eylül, KKTC. 1373_68876_1655.pdf (omu.edu.tr)
• Öktem, B. (2011). İstanbul'da neoliberal kentleşme modelinin sosyo-mekânsal izdüşümleri, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi,0 (44), 23-40. (Microsoft Word - 2-B\335NNUR \326KTEM) (dergipark.org.tr)
• Tümertekin., E & Özgüç., N. (2014). Beşeri Coğrafya insan kültür mekân (14.b). Çantay Kitabevi
• Özgür, F. E. (2006). Sosyal ve mekânsal ayrışma çerçevesinde yeni konutlaşma eğilimleri: kapalı siteler, İstanbul, Çekmeköy Örneği, Planlama, 4, 79-95. c1d4df596d01da6_ek.pdf (spo.org.tr)
• Özkan Töre, E., & Kozaman Som, S. K. (2009). Sosyo-Mekânsal Ayrışmada Korunaklı Konut Yerleşmeleri: İstanbul Örneği. Megaron, 4(3).
• Penpecioğlu, M. (2013). Büyük ölçekli kentsel projeler, mekânın üretimi ve neo-liberal hegemonya: İzmir örneğinde karşılaştırmalı bir araştırma, Megaron, 8 (2), 97-114. doi: 10.5505/MEGARON.2013.87597
• Pérouse, J. F. (2012). Kapalı dikey rezidanslar ve üst sınıfların merkeze koşullu dönüş eğilimi: eleştirel bir değerlendirme, İdealkent, 3 (6), 84-95. “MALZEME, DOKU VE RENK”, (dergipark.org.tr)
• Polanska, D. V. 2010. Gated Communities and the Construction of Social Class Markers in Postsocialist Societies: The Case of Poland, Space and Culture 13, 421 –435.
• Resmi Gazete (2005). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050713-6.htm
• Sipahi, E.B. (2011). 1980 sonrası yeni-liberalizm ve küreselleşmenin etkisinde yeni bir kentsel gelişme biçimi olarak güvenlikli siteler: Konya örneği, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Smith, N. (2017). Eşitsiz gelişim doğa, sermaye ve mekânın üretimi, (1.b) Sel Yayıncılık.
• Smith, N. ve Williams, P. (2015). Kentin mutenalaştırılması, Yordam Kitap.
• Sönmez B. (2014) Soylulaştırmanın Yeni Biçimleriyle Yerinden Edilmeyi Yeniden Düşünmek, Planlama, 24 (1), 42-53 doi: 10.5505/planlama.2014.11939
• Şengül, T. (2009). Kentsel çelişki ve siyaset, İmge Kitabevi
• Tanülkü, B. 2009. “An exploration of two gated communities in Istanbul”. PhD Thesis, Lancaster University
• Tanülkü, B. (2012). Güvenlikli siteler arası rekabet: “Ahlaklı kapitalizm”in kimlik üzerindeki etkisi, İdealkent, 3 (6), 124-153 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/460767
• Timor, A. N. (2004). Yaygınlaşan Bir Pazarlama Yöntemi: Modern Alışveriş Merkezleri ve Türkiye'deki Durumu. Çantay Kitabevi. İstanbul
• Torres, H. (1998). Procesos recientes de fragmentación socio-espacial en Buenos Aires: la suburbanización de las élites. Paper to Seminar El Nuevo Milenio y lo Urbano organized by the Instituto de Investigaciones Gino Germani, November 1998, Buenos Aires
• Tunç, T. B. (2021). Neoliberal konut yapılanmalarında insan-mekân ilişkileri: Bornova (İzmir) örneği, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
• Turut H., Karadağ, A. (2013). Küreselleşme sürecinde metropol kentlerde sosyal ve mekânsal ayrışmanın biryansıması olarak güvenlikli siteler: İzmir örneği, III. Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 10-13 Haziran, Antalya
• Tümer, H. Ö. (2006). Dışa kapalı konut yerleşmelerinin Bursa’daki örnekler kapsamında değerlendirilmesi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa
• Tümer, H. Ö., Dostoğlu, N. (2008). Bursa’da dışa kapalı konut yerleşmelerinin oluşum süreci ve sınıflandırılması, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 13 (2), 53-68 202749 (dergipark.org.tr)
• Tümtaş, M. S. (2012). Kent, Mekân ve Ayrışma, Kentsel Mekânda Ayrışma Dinamikleri, (1.b) Detay yayıncılık
• Türk, E. (2020). Batman’da Mekânsal ve Toplumsal Ayrışmanın Yansıması Olarak Güvenlikli Siteler. Journal of Academic Researches and Studies, 12(22), 230-244
• Uzun, N. (2006). Kentsel dönüşümde yeni bir kavram: seçkinleştirme. (Der. A. Eraydın) içinde, Değişen Mekân:Mekânsal süreçlere ilişkin tartışma ve araştırmalara toplu bakış: 1923-2003. (ss. 340-360). Dost Kitapevi.
• Vural T., Yücel A. (2006). Çağımızın yeni kamusal mekânları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış, İTÜ Dergisi, 5 (2), 97-106 Microsoft Word - T_Vural.doc (itu.edu.tr)
• Yakışan, D. (2008). Postmodern planlamanın bir yansıması olarak kapılı- güvenlikli siteler ve Konya örneğinde bir araştırma, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Yaşar-Erdinç, S., Öymen-Gür, S. (2017). Rezidans kültürü üzerine bir inceleme, Yakın Mimarlık Dergisi, 1 (1), 68-90. yakin-mimarlik-dergisi-1-sayi.pdf (neu.edu.tr)
• Yıldız, Ö. (2021). Dışarıya kapalı sitelerin aydın kentinde mekânsal analizi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Konya Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Konya
• Yüceşahin M., Tuysuz, S. (2011). Ankara kentinde sosyo-mekânsal farklılaşmanın örüntüleri: ampirik bir analiz, Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (2), 159-188 https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000123