Neoliberal Kentleşme ve “Yaşanan Yerin Tercihi” Üzerine Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 155 - 173, 29.06.2022

Pervin Aksak Arife Karadağ

https://doi.org/10.51800/ecd.1106590

Öz

1970’lerden sonra neoliberal ideolojinin hakim olduğu ekonomi-politik süreç kentlerdeki fiziki ve toplumsal yapıyı değiştirmiştir. Bireylerin yaşadıkları yer tercihleri de pek çok parametreye bağlı olarak farklılaşmıştır. Bu çalışmanın amacı, neoliberal kentleşme ile yaşanan yer tercihlerini etkileyen faktörleri belirlemektir. Ayrıca kentlerin planlanmasında öncelik verilmesi gereken unsurlar ile ilgili çıkarımlarda bulunulmasına yardımcı olmaktır. Bu amaç doğrultusunda, neoliberal kentleşme deneyimlerini yaşayan İstanbul-Kağıthane ve İzmir-Bayraklı’da, toplamda 643 kişi ile anketler gerçekleştirilerek “yaşanan yerin tercihi” ile ilgili ölçek geliştirilmeye çalışılmıştır. 21 maddeden oluşan soruya “5. çok önemli, 4. önemli, 3. orta derecede önemli, 2. az önemli, 1. önemi yok” beşli likert tipi cevaplar verilmesi istenmiştir. SPSS paket programı aracılığıyla yapılan açıklayıcı faktör analizinde (AFA), ölçeğin 4 alt boyutu (semt ve evin özellikleri, kamu hizmetlerine yakınlık, işe bağlı faktörler, sosyal çevre ilişkileri) olduğu belirlenmiştir. Amos programı kullanılarak “Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA)” yapılmıştır. DFA’ya göre ölçeğin yapısal denklem model sonucunun (Structural Equation Modeling Results) p=0.000 düzeyinde anlamlı olduğu, ölçeği oluşturan 18 madde ve 4 alt boyutun ölçek yapısıyla ilişkili olduğu belirlenmiştir. Uyum iyiliği değerlerinin kabul edilebilir düzeyde olması AFA sonucunda elde edilen boyutların, DFA ile desteklendiğini göstermektedir. Her iki araştırma alanında araştırmaya katılan katılımcıların konut tiplerine göre ölçek boyutlarını karşılaştırmak için tek yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Kağıthane ve Bayraklı’da, güvenlikli site-rezidanslarda yaşayanların tercih nedenleri işe bağlı ve semt-evin özelliklerine bağlı faktörlerken, gecekondu-eski tip apartmanlarda yaşayanlar için ise sosyal çevre ilişkileri faktörü öne çıkmıştır. Bunun yanı sıra, neoliberal dönemde genel olarak, bireysel ve hedonik yaklaşımların yaşanan yer seçiminde etkili olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Neoliberal Kentleşme, Faktör Analizi, Ölçek Geliştirme, Kent, Mekan.

Scale Development Study on Neoliberal Urbanization and “Preference of Living Place”

Öz

After the 1970s, the political economi process dominated by neoliberal ideology changed the physical and social structure in cities. The preferences of individuals for the place where they live have also differed depending on many parameters. The aim of this study is to determine the factors affecting the place preferences experienced with neoliberal urbanization. In addition, helps to make inferences about the elements that should be given priority in the planning of cities. In accordance with this purpose in Istanbul-Kağıthane and Izmir-Bayraklı, which have experienced neoliberal urbanization, surveys were conducted with a total of 643 people and an attempt was made to develop a scale related to “preference of living place”. To the question consisting of 21 items “5. very important, 4. important, 3. of middling importance, 2. less important, 1. not important” five-likert type answers were asked to be given. In the explanatory factor analysis (EFA) conducted with the SPSS package program, it was determined that the scale had 4 sub-dimensions (the characteristics of the district and house, proximity to public services, work-related factors, social environment relations). “Confirmatory Factor Analysis (CFA)” was performed using the Amos program. According to the CFA, it was determined that the structural equation model result of the scale was significant at the p=0.000 level, the 18 items and 4 sub-dimensions that make up the scale are related to the scale structure. The fact that the goodness of fit values are at an acceptable level shows that the dimensions obtained as a result of EFA are supported by CFA. In both research areas, one-way analysis of variance was applied to compare the scale sizes of the participants participating in the study according to their housing types. In Kağıthane and Bayraklı, the reasons for choosing those living in gated community-residences are factors related to work and district-house characteristics while the factor of social environmental relations for those living in slum-old apartments has come to the fore. In addition, it has been observed that in general, individual and hedonic approaches were effective in choosing a place to live in the neoliberal period.

Anahtar Kelimeler

Neoliberal Urbanization, Factor Analysis, Scale Development, Urban, Space.

Kaynakça

• Ær⊘, T. (2006). Residential choice from a lifestyle perspective. Housing, Theory and Society, 23(2), 109-130. https://doi.org/10.1080/14036090600773139
• Alkan-Gökler, L., Yenigül, S. B., Yalçıner-Ercoşkun, Ö. & Öcalir-Akünal, E. V. (2020). Ankara’da kentlilik bilincini oluşturan değişkenlerin faktör analizi ile değerlendirilmesi. Planlama, 30(2):187–19. https://dx.doi.org/10.14744/planlama.2020.88942
• Açar, A. (2013). Küresel ve yerel akışlar kavşağında istanbul’da mekânın yeniden üretimi: gökdelenler örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aslan, Ş. & Kaya, E. (2014). Aydınlı: Tarımdan sanayi havzasına, sanayiden tekno-kente bir köyün konut deposuna dönüşümü, A. Türkün (Der.) içinde, Mülk, mahal, insan İstanbul’da kentsel dönüşüm (s. 227-266). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aytaç, Ö. (2017). Kent metropol ve değişen yer/mekân imajları. Mukaddime, 8(1), 1-23.
• Begeç, H. (2008). Yükseklik, yüksek olma ve yüksek yapıların gelişimi. Ege Mimarlık, 4(67), 10-15.
• Bektaş, B. (2011). Kapalı siteler üzerine yerel bir değerlendirme: Mersin örneği. Toplum ve Demokrasi, 11, 97-114.
• Berköz, L. (2008). İstanbul’da korunaklı tek-aile konutları: konut kalitesi ve kullanıcı memnuniyetinin belirlenmesi. İtüdergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, 7(1), 110-124.
• Brenner, N. & Theodore, N. (2002). Cities and the geographies of actually existing neoliberalism. Antipode, 34(3), 349-379.
• Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Yayıncılık.
• Calderia, T. P. R. (1996). Fortified enclaves: the new urban segregation. In J. Lin, & C. Mele (Eds), The Urban Sociology Reader (s. 303-328). Routledge.
• Clark, W. A. V. & Onaka, J. L. (1983). Life cycle and housing adjusment as explanations of residential mobility. Urban Studies, 20, 47-57.
• Cresswell, T. (2009). Place. In R. Kıtchın & N. Thıft (Eds), Internatıonal Encyclopedia of Human Geography (s.169-177). Elsevier.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çeviri Ed Selçuk Beşir Demir). Eğiten Kitap.
• Çetin, İ. (2012). Kentsel ayrışma ve mekânsal kümelenme biçimleri. İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 7, 160-186.
• Davis, M. (1990). City of quartz: excavating the future in Los Angeles. Verso.
• Demiral, S. (2017). Çok-işlevli yapı komplekslerinde yaşayan üst-orta sınıfların tüketim örüntüleri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi/Journal of Sociological Research, 20(2), 108-151.
• Demirci, İ. & Ekşi, H. (2017). Sinop’ta huzur ve mutluluk: insanın yaşadığı yeri nasıl algıladığı huzuru ve mutluluğu ile ilişkili midir? 2. Avrasya Pozitif Psikoloji Kongresi’nde sunulan bildiri, 12-14 Mayıs, İstanbul.
• Dinçer, İ. (2011). The ımpact of neoliberal policies on hıstorıc urban space:areas of urban renewal. İstanbul, International Planıng Studies, 16(1), 43-60. https://doi.org/10.1080/13563475.2011.552474
• Enlil, Z. M. (2011). The neoliberal agenda and the changing urban form of İstanbul. International Plannıng Studies, 16(1), 5-25. https://doi.org/10.1080/13563475.2011.552475
• Fainstein, S. S. (2001). Inequality in global city-regions. disP–The Planning Review, 37(144), 20-25. https://doi.org/10.1080/02513625.2001.10556764
• Grant, J. & Mittelsteadt, L. (2004). Types of gated communities. Environment and Planing B:Planing and Design, 31(6), 913-930.
• Harvey, D. (2013). Asi Şehirler (3.b.). (Çev. Ayşe Deniz Temiz). Metis Yayınları.
• Hatipoğlu, E. (2019). Social dimension of neoliberal transformation: evaluation from micro to macro/neoliberal dönüşümün sosyal boyutu: mikrodan makroya değerlendirme. In Ö. Altındağ, O.Tatlıcıoğlu & Y. Kryvenko (Eds), Current Problems and Approaches in Social Work (s. 11-25). IJOPEC Publication Limited.
• Hayır-Kanat, M. (2017). Suburbanisation and post-urbanisation process in Istanbul metropolitan arena. International Journal of Social Science Research, 6(2), 31-4.
• Hedin, K., Clark, E., Lundholm, E. & Malmberg G. (2012). Neoliberalization of housing in Sweden: gentrification, filtering, and social polarization. Annals of the Association of American Geographers, 102(2), 443–463. https://doi.org/10.1080/00045608.2011.620508
• Işık, O. & Pınarcıoğlu, M. M. (2001). Nöbetleşe yoksulluk Sultanbeyli örneği. İletişim Yayınları.
• Juego, B. (2015). Elite capture and elite conflicts in Southeast Asian neoliberalization. In Inequality, Democracy and Development under Neoliberalism and Beyond (s. 68-93). IDEAs.
• Kaba, B. & Südaş, İ. (2019). Kapalı yerleşmelerde insan-mekân ilişkileri. Ege Üniversitesi Yayınları.
• Karpat, K. H. (2003). Türkiye’de toplumsal dönüşüm kırsal göç, gecekondu ve kentleşme. (Çev. Abdülkerim Sönmez). İmge Kitabevi.
• Kasimis, C. ve Papadopoulos, A. C. (Eds.). (1999). Local responses to global ıntegratıon. Routledge.
• Kurtuluş, H. (2011). Yeni bir sosyo-mekânsal form olarak kapalı yerleşmeler. Ege Mimarlık, 2 (77), 18-21.
• Landman, K. (2004). Gated communities in South Africa: the challenge for spatial planning and land use management. The Town Planing Review, 75 (2), 151-172.
• Lungo, M. & Baires, S. (2001). Socio-spatial segregation and urban land regulation in Latin American cities. Lincoln İnstitute of Land Policy Conference Pape (s. 2-21). 26-28 July, Lincoln Instıtue product Code: CP01A11.
• Loverıng, J. & Türkmen, H. (2011). Bulldozer neo-liberalism in Istanbul: the state-led consturctıon of property markets, and the displacement of the urban poor. International Plannıng Studies, 16(1), 73-96. https://doi.org/10.1080/13563475.2011.552477
• Madden, D. & Marcuse, P. (2021). Aşırı metalaşma çağında konutu savunmak. (Çev. Şerife Geniş). İdealkent Yayınları.
• Munck, R. (2007). Neoliberalizm ve siyaset, neoliberalizmin siyaseti. A. Saad-Filho, & D.Johnston (Haz.), (Çev. Şeyda Başlı & Tuncel Öncel) içinde, Neoliberalizm muhalif seçki. (s. 106-122). Yordam Kitap.
• Musterd, S. & Ostendorf, W. (1998). Segregation, polarisation and social exclusion in metropolitan areas. in S. Musterd & W. Ostendorf (Eds), Urban Segregation and Welfare State Inequality and Exclusion in Western Cities. Routledge.
• Öktem, B. (2011). The role of global city discourses in the development and transformation of the Buyukdere-Maslak axis into the ınternational business district of Istanbul. Internatıonal Plannıng Studies, 16(1), 27-42. https://doi.org/10.1080/13563475.2011.552498
• Özbek, M. (2004). Giriş, kamusal alanın sınırları. içinde Kamusal alan. Hil.
• Peck, J. & Tickell, A. (2002). Neoliberalizing space. Antipode, 34( 3), 380-404.
• Peck, J., Theodore, N. & Brenner, N. (2009). Neoliberal urbanism: models, moments, mutations. SIAS Review, 29 (1), 49-66.
• Pekmezci, G. & Südaş, İ. (2021). İzmir’de tek yaşayan kadınların mekansal tercihleri. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Pérouse, J. F. (2012). Kapalı dikey rezidanslar ve üst sınıfların merkeze koşullu, dönüş eğilimi: eleştirel bir değerlendirme. İdeal Kent-Kent Araştırmaları Dergisi, 9, 84-96.
• Seo, J-K. (2002). Re-urbanisation in regenerated areas of Manchester and Glasgow new residents and the problems of sustainability. Cities, 19 (2) 113–121. https://doi.org/10.1016/S0264-2751(02)00006-9
• Swyngedouw, E., Moulaert, F., & Rodriguez, A. (2002). Neoliberal urbanization in Europe: large-scale urban development projects and the new urban policy. Antipode: A Radical Journal Of Geography, 34(3), 542-577.
• Şengül, T. (2009). Kentsel çelişki ve siyaset kapitalist kentleşme süreçlerinin eleştirisi. İmge Yayınları.
• Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve spss ile veri analizi. Nobel Yayıncılık.
• Tekeli, İ. (2011). Türkiye’de kentleşme dinamiğinin kavranışı üzerine içinde kent, kentli hakları. kentleşme ve kentsel dönüşüm. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Theodore, N. Peck, J. & Brenner, N. (2012). Neoliberal kentçilik: kentler ve piyasaların egemenliği. (Çev. Şerife Geniş). İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 7, 21-37.
• TÜİK (2019). TÜİK-BİLGİ DAĞITIM bilgi@tüik.gov.tr. Mayıs 2019.
• Weidemann, S. Anderson, J. R. (1985). A conceptual framework for residential satisfaction. in İ. Altman, & C. M. Werner (Eds), Home Environment (s. 153-182). Plenum Pres.
• Yalçıntan, M. C. (2014). Sarıyer gecekondu mahalleleri örneğinde kentsel dönüşüm süreçleri ve bu süreçlerin sosyo-ekonomik ve fiziki etkileri. TUBİTAK Proje No:110K404.