Last Fifty Years of Turkish Tourism (1973-2022): Evaluation of Foreign Tourist Demand in the Context of Policies, Strategies and Crises

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 47 - 68, 29.10.2023

Füsun Baykal Gözde Emekli Okan Oğan

https://doi.org/10.51800/ecd.1330671

Öz

Since the 1980s, the development of tourism in Turkey, which possesses vulnerable dynamics in response to external shocks such as social and economic events, political crises, conflicts, wars, natural disasters, and pandemics, has increased. With the implementation of national policies and strategies, the systematic approach to Turkey's tourism began during the planned period. To understand the development of Turkey’s tourism, it is crucial to analyze the temporal and spatial dynamics of international tourism movements to Turkey. This study aims to reveal the changes in foreign tourism movements to Turkey between 1973 and 2022 related various variables. These variables include the annual and monthly fluctuations in foreign tourists' numbers, as well as variations based on the means of transportation used. Moreover, the distribution and changes related the provinces corresponding to the border crossing point and their countries of origin were also examined.
Secondary data obtained from various sources were analyzed and tables, graphs, and maps related to the subject were prepared for evaluation. It can be observed that international tourism to Turkey gained momentum starting from the 1980s, while global, regional, and national crisis caused periodic fluctuations in foreign tourist demand. Despite the implementation of policies to extend tourism throughout the year and to Anatolia, to diversify the market, and to develop alternative tourism types after the 1990s, the seasonality of tourism and concentration in coastal areas have remained problematic. In fact, the dominance of the European market in the countries of origin of foreign tourists continued, and potential markets such as Southeast Asia remained untapped.

Anahtar Kelimeler

Tourism, Turkey Tourism, Crises, Tourism Strategies, Tourism Geography

Türkiye Turizminin Son Elli Yılı (1973-2022): Politikalar, Stratejiler ve Krizler Bağlamında Yabancı Turist Talebinin Değerlendirilmesi

Öz

Toplumsal ve ekonomik olaylar, siyasal krizler, savaşlar-çatışmalar, doğal afetler ve salgın hastalıklar gibi dışsal şoklara karşı kırılgan dinamiklere sahip olan Türkiye turizminin gelişimi 1980’li yıllardan itibaren ivme kazanmıştır. Yürürlüğe konulan ulusal politika ve stratejilerin etkisiyle Türkiye turizmi, planlı dönemle birlikte sistematik olarak ele alınmaya başlanmıştır. Türkiye turizminin gelişimini anlamak için Türkiye’ye yönelik uluslararası turizm hareketlerinin zamansal ve alansal dinamiklerinin analiz edilmesi önem arz etmektedir. Çalışmada 1973-2022 yılları arasında Türkiye’ye yönelik uluslararası turizm hareketleri kapsamında gelen yabancı turistlerin çeşitli değişkenlere göre değişimlerinin zamansal ve mekânsal boyutlarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Sözü edilen değişkenler; yabancı turistlerin yıllara, aylara ve taşıt araçlarına göre değişimi; giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı bulunduğu illere ve geldikleri ülkelere göre dağılışı/değişimi olarak sıralanmaktadır. Çalışmada çeşitli veri kaynaklarından elde edilen ikincil veriler ele alınmış; konuya ilişkin tablo, grafik ve haritalar hazırlanarak değerlendirilmiştir. Türkiye’ye yönelik uluslararası turizm hareketlerinin 1980’li yıllardan itibaren ivme kazandığı görülürken küresel, bölgesel ve ulusal ölçekte meydana gelen olaylar, yabancı turist talebinde dönemsel değişmelere neden olmuştur. 1990’lı yıllardan sonra Türkiye turizmini yıl geneline ve Anadolu’ya yayma, pazarı çeşitlendirme ve alternatif turizm türlerini geliştirme politikalarının yürürlüğe konulmasına rağmen turizmin mevsimselliği ve kıyılarda yoğunlaşması sorunu aşılamamıştır. Nitekim yabancı turistlerin geldikleri ülkelerde Avrupa pazarının hakimiyeti devam etmiş, Güneydoğu Asya gibi potansiyel pazarlara ulaşılamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Turizm, Türkiye Turizmi, Krizler, Turizm Stratejileri, Turizm Coğrafyası

Kaynakça

• Acar, A. (2017). I. Körfez Savaşı’nın Türk dış politikasına etkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kütahya.
• Alaeddinoğlu, F. (2007). Van halkının turisti ve turizmi algılama şekli. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5 (1) , 1-16 . DOI: 10.1501/Cogbil_0000000074
• Alaeddinoğlu, F. & Rol, S. (2020). COVID-19 pandemisi ve turizm üzerindeki etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 233-258. Aşan, Z. (2006). Türkiye’ye gelen yabancı turistlerin çeşitli özelliklerinin grafiksel kategorik veri analizi ile incelenmesi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 17(2), Güz: 153-160.
• Ayaz, N. (2016). Ekonomik krizlerin turizm sektörüne olan etkileri üzerine bir inceleme, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1360-1371. DOI: 10.17755/esosder.263237
• Aymankuy Ş. (2001). Turizm sektöründe kriz yönetimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 105-118.
• Başer, M. Y. & İnce, E. (2022). Turizmi etkileyen küresel krizler ve kriz döneminde uygulanan stratejiler: 2000-2021 Dönemi. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 5(9), 1312-1331.
• Baykal, F. (2015). Uluslararası turizm ulaştırmasının akış yönü ve dağılış dokusu. Ege Coğrafya Dergisi, 24(2), 57-68.
• Batuhan, T. (2020). On birinci kalkınma planında turizm politikaları. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2), 77-84.
• Blake, A., & Sinclair, M. T. (2003). Tourism crisis management: US response to September 11. Annals of tourism research, 30(4), 813-832. DOI:10.1016/s0160-7383(03)00056-2
• Büyükşalvarcı, A., Şapçılar, M. C. & Bayrakçı, S. (2016). Kalkınma planları kapsamında turizm endüstrisinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (11), 186-201.
• Can, İ. I. & Emir, O. (2021). Beş yıllık kalkınma planları kapsamında kitle turizmine ve alternatif turizme bakışın değerlendirilmesi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1), 125-155. DOI: https://doi.org/10.37847/tdtad.884687
• Crouch, G. I. (1994). The study of international tourism demand: A survey of practice. Journal of Travel research, 32(4), 41-55. DOI: https://doi.org/10.1177/004728759403200408
• Crouch, G. I. (1995). A meta-analysis of tourism demand. Annals of tourism research, 22(1), 103-118. DOI: https://doi.org/10.1016/0160-7383(94)00054-V
• Demir, Ç. (2010). 1980-2007 Türkiye Turizm Talebinin Ekonometrik Analizi: Zaman Serisi Yaklaşımı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Doğaner, S. (1996). Türkiye turizm ulaştırması. Coğrafya Araştırmaları, (4), 19-45.
• Doğaner, S. (1998). Türkiye ulaşım sistemleri turizm ve çevre ilişkileri. Coğrafya Dergisi, 0 (6), - . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/iucografya/issue/25055/264520
• Doğmuş, O. E. (2013). Türkiye’de Turizmin Çeşitlendirilmesi Politikaları: Antalya Örneği ve Manavgat’ta Golf Turizmi Yatırımları. Manavgat Ticaret ve Sanayi Odası. Antalya.
• Doğruol, D. (2021). 1990 ile 2021 yılları arasında yaşanan krizlerin Türkiye turizm sektörüne etkileri. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 96-109.
• DPT, (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Ankara
• DPT (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Ankara
• DPT. (1972). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977). Ankara, DPT Yayın No: 1272
• DPT. (1978). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983) Turizm ve Tanıtma Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, DPT Yayın No: 1529-ÖİK: 225.
• DPT. (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). Ankara, DPT Yayın No: 1974.
• DPT. (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). Ankara, DPT Yayın No: 2174.
• DPT. (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, DPT Yayın No: 2416-ÖİK: 475.
• DPT. (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, DPT Yayın No: 2589-ÖİK: 601.
• DPT. (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, DPT Yayın No: 2727-ÖİK: 679.
• Emekli, G. (2001). Bergama'nın turizm coğrafyası ve turizmin sosyo-ekonomik etkileri. (1.b.) Bergama Belediyesi Kültür Yayınları.
• Emekli, G., İbrahimov, A. & Soykan, F. (2006). Turizmde küreselleşmeye coğrafi yaklaşımlar ve Türkiye. Ege Coğrafya Dergisi, 15(1-2), 1-16. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ecd/issue/4877/66922
• Emekli, G. (2016). Sürdürülebilir turizmde çeşitlendirmenin önemi: Çeşme-İzmir. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiri Kitabı, 429-438.
• Emekli, G., Südaş, İ., & Kaba, B. (2022). Travel motivations and experiences of Turkish solo women travellers. Contemporary Muslim Travel Cultures: Practices, Complexities and Emerging Issues.
• Göçen, S., Yirik, Ş. & Yılmaz, Y. (2011). Türkiye’de krizler ve krizlerin turizm sektörüne etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 493-509.
• Gülbahar, O. (2009). 1990'lardan günümüze Türkiye’de kitle turizminin gelişimi ve alternatif yönelimler. Süleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 14(1).
• Güney, T. , Göktepe, S. & Kokonalıoğlu, H. T. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Türkiye turizmine olası etkileri. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 12 (1) , 92-104 . DOI: 10.55024/buyasambid.1102001. DOI: 10.55024/buyasambid.1102001
• Güney, İ. & Somuncu, M. (2018). Kuşadası İlçesi’nde turizmin yaşam döngüsü: Mekânsal ve toplumsal öğeler üzerinden bir değerlendirme. Türk Coğrafya Dergisi, (71), 101-116 . DOI: 10.17211/tcd.440799
• Işık, N. & Efe, G. (2021). Gaziantep'te Suriyeli sığınmacılar ve turizm. International Review of Migration and Refugee Studies, 2(1), 35-52. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/irmrs/issue/65227/891775
• Işık, Ş. & Zoğal, V. (2017). Turizm kentleşmesi kavramı: Antalya örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 26 (2) , 71-94 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ecd/issue/33350/371228
• İncekara, B. , Dördüncü, H. & Özer, O. (2015). Turizm ulaştırmasının denizyolu ulaştırmacılığı yönünden gelişimi. Journal of Economic Policy Researches, 2(1), 1-16. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/iuipad/issue/1334/15741
• Kalkınma Bakanlığı (2014). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, KB Yayın No: 2859- ÖİK: 713.
• Kalkınma Bakanlığı (2018). On Birinci Kalkınma Planı (20193-2023) Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, KB Yayın No: 3009- ÖİK: 790.
• Kozak, M. A., Evren, S., & Çakır, O. (2013). Tarihsel süreç içinde turizm paradigması. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24(1), 7-22.
• Köşker, H. (2017). Krizlerin turizm sektörüne etkileri üzerine bir araştırma: 2016 yılı Türkiye örneği, Akademik Bakış Dergisi, (62), 216-30.
• KTB (2001). 1990-2000 Turizm İstatistikleri. https://yigm.ktb.gov.tr/tr-249709/yillik-bultenler.html
• KTB (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Eylem Planı-2007-2023. Ankara, Yayın No: 3085.
• KTB (2023). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sınır İstatistikleri https://yigm.ktb.gov.tr/TR-249709/yillik-bultenler.html
• Lim, C. (1997). Review of international tourism demand models. Annals of tourism research, 24(4), 835-849. DOI: https://doi.org/10.1016/S0160-7383(97)00049-2
• Maviş, F., Ahıpaşaoğlu, H.H. & Kozak, N. (2002). Genel turizm bilgisi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
• McKercher, B., & Lew, A. A. (2004). Tourist flows and the spatial distribution of tourists. A companion to tourism, 36-48. DOI: https://doi.org/10.1002/9780470752272.ch3
• Mengü, C. (2018). Türkiye’nin 2023 turizm hedefi ne olmalı? Social Sciences Studies Journal, 3(12), 116-119. DOI : 10.26449/sssj.283
• Oğan, O. & Emekli, G. (2022). COVID-19 ile değişen müze deneyimlerinin turizm coğrafyası yaklaşımıyla değerlendirilmesi: Dünya’dan ve Türkiye’den örnekler, Ege Coğrafya Dergisi, 31(2), 337-353. DOI: 10.51800/ecd.1175873
• Öksüz, B., & Batu, M. (2017). Kriz iletişimi ve turizm: 2016 yılı terör saldırıları. Egemia, (1), 85-108.
• Özgüç, N. (2007). Turizm Coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi. Ankara.
• Paksoy, P., & Çolakoğlu, N. (2010). Ekonomik kriz dönemlerinde turizm ve seyahat endüstrisinin tutumu. In International Conference on Eurasian Economies 344-350.
• Papatheodorou, A., Rosselló, J., & Xiao, H. (2010). Global economic crisis and tourism: Consequences and perspectives. Journal of Travel Research, 49(1), 39-45. DOI: https://doi.org/10.1177/0047287509355327
• Polat, S. (2016). Türkiye'nin turizm politikalarının beş yıllık kalkınma planları ve Türkiye turizm stratejisi 2023 kapsamında incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Richards, G. (2014a). Creativity and tourism in the city. Current Issues in Tourism, 17(2), 119-144. DOI: 10.1080/13683500.2013.783794
• Richards, G. (2014b). The new geographies of tourism: space, place and locality. Wageningen University.
• Ritchie, B. W. (2009). Crisis and disaster management for tourism. Multilingual Matters. Channel View Publications.
• Song, H., Witt, S. F., & Li, G. (2008). The advanced econometrics of tourism demand. Routledge.
• Soyak, M. (2013). Uluslararası turizmde son eğilimler ve Türkiye’de turizm politikalarının evrimi. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, (4), 1-18.
• Soykan, F. (2003). Kırsal turizm ve Türkiye turizmi için önemi. Ege Coğrafya Dergisi, 12(1).
• Şahin, E., Konak, F., & Karaca, S. S. (2017). Türkiye ve Rusya arasındaki “uçak krizinin” Borsa İstanbul gıda, içecek ve turizm endeksleri üzerine etkisi, Business and Economic Research Journal, (3), 473-385
• Südaş, İ. & Mutluer, M. (2010). Daha iyi bir hayata doğru: “yaşam biçimi göçü". Ege Coğrafya Dergisi, 19 (1), 31-47. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ecd/issue/4873/66900
• TURSAB. (2020). COVID-19 Sürecinde Türkiye ve Dünya Turizmi Değerlendirmesi. Türkiye Seyahat Acentaları Birliği. Ankara.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (1997). Beşerî coğrafya: insan. kültür. mekân. Çantay Kitabevi. UNWTO. (2020). Tourism back to 1990 levels as arrivals fall by more than 70%. https://www.unwto.org/news/tourism-back-to-1990-levels-as-arrivals-fall-by-more-than-70%
• UNWTO. (2023). Global and Regional Tourism Performance, Madrid. https://www.unwto.org/tourism-data/global-and-regional-tourism-performance
• Williams, S. W. (2002). Tourism geography. Routledge.
• Yasak, Ü., & Oğan, O. (2019). Foça'da (İzmir) turizm potansiyelinin swot analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. İçinde USOBAK 4. International Research Congress on Social Sciences. 11-13 Eylül 2019. 74-85.
• Yeşiltaş, M., Öztürk, İ. & Türkmen, F. (2008). Terör faaliyetlerinin turizm sektörüne etkilerinin çözüm önerileri perspektifinde değerlendirilmesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 175-189.
• Yıldız, Ö. & Işıldar, P. (2020). 2016 Türkiye turizm krizi üzerine bir inceleme. Journal of Yaşar University, (15), 407-425. DOI: https://doi.org/10.19168/jyasar.628389
• Zayım, M., Bayartan, M. & Kahraman, M. (2022). Değişen turizm algısında kamp/karavan turizmi: Demre örneği. Coğrafya Dergisi, (45), 215-227.
• Zoğal, V. & Baykal, F. (2020). Geçmişten geleceğe Akdeniz ülkelerinde turizm. Coğrafya Dergisi, (41) , 255-270 . DOI: 10.26650/JGEOG2020-0071
• Zoğal, V., Domènech, A. & Emekli, G. (2022). Stay at (which) home: second homes during and after the COVID-19 pandemic. Journal of Tourism Futures, 8(1), 125-133.