OSMANLI KUR’ÂN EĞİTİM MERKEZLERİ: DÂRÜLKURRÂLAR VE SIBYAN MEKTEPLERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 43 - 60, 30.11.2017

Ahmet Gökdemir

Öz

Makalede Osmanlı Kur’ân eğitim merkezlerinden dârülkurrâlar ile sıbyan mekteplerine değinilmiş-

tir. Dârülkurrâlar ele alınırken dârülkurrâ sözcüğünün ne anlama geldiği, dârülkurrâların kuruluşu 

ve tarihi gelişim süreçleri, konumları, tesis edilme amaçları, çeşitleri, eğitim-öğretim kadrosu, 

müfredatları ve bunların Osmanlı’daki uygulanış biçimleri ile dârülkurrâlardan günümüze kadar 

ulaşanlarına değinilmiştir.  

Sıbyan  mektepleri  başlığında  ise  bu  merkezlerin  kuruluş  amaçları,  adı  geçen  kurumların  Os-

manlı’dan önceki halleri ve isimleri, sıbyanların eğitim programları ile ders geçme aşamaları, mek-

teplerdeki ders verme biçimleri ve ders verilen zaman aralıkları, sıbyanlara başlama yaşı ve eği-

time başlangıç törenleri de denilebilecek “amin alayları” ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Dârülkurrâ, Sıbyan, Kur’ân eğitimi

Kaynakça

• Alemdar, Yusuf. İstanbul’da Kur’ân Okulları. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Alemdar, Yusuf. “Osmanlı’da Dârülkurrâ Müessesesi ve Kıraat Eğitimi”. Yayınlanmamış Doktora tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara,2003.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Akakuş, Recep. Târihi Açıdan Nuruosmaniye Külliyesi ve Kur’ân-ı Kerîm Öğretimi. İstanbul: Sistem Matbaacılık, 2010.
• Akakuş, Recep. “Şeyhülislâm Sa’di Çelebî ve Dârülkurrâsı”. Diyanet Dergisi, 25/2(1989): 95-108.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Akın, Ahmet. “Osmanlı’da Din Görevlisinin Konumu Üzerine Değerlendirmeler (Bursa Örneği)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/8(2006): 65-104.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Târihi (Başlangıçtan 1982’ye). Ankara: Pegem Yayınları, 2012.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• Baltacı, Cahit. “Klasik Dönem Osmanlı İlim Müesseseleri”. İslami Araştırmalar Dergisi, 3-4 (1999): 259-262.
• Baltacı, Cahit. “Mektep (Osmanlılar’da Mektep) ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 6-7. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Baltacı, Cahit. “Osmanlı Eğitim Sistemi”. Osmanlı Ansiklopedisi. ed. Bekir Şahin. 8: 58. İstanbul: Ağaç Yayınları, 1993.
• Baltacı, Cahit. XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
• Bursalılı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Yayına haz. Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları, t.y.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülhadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 527-529. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 543-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bozkurt, Nebi. “Mektep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Cihan, Ahmet. Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: 3F Yayınları, 2007.
• Çelebi, Ahmet. İslam’da Eğitim-Öğretim Târihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınları, 1983.
• Çelebî, Evliya. Seyahatnâme. Yayına haz. Ruşen Deniz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Çelik, Abbas. “Hatıralarla Sıbyan Mektepleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27 (2007): 126-135.
• Çetin, Abdurrahman. “Ebû Amr ed-Dânî ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/3(1991): 31-40.
• Çetin, Abdurrahman. “et-Teysîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 57. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Külliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 542-544. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Sultan Ahmed Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 497-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• ed-Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr, thk. Otto Pretzl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1984.
• “Dârülhuffâzlar Hakkında”. Yazarı Belli Değil. Sebîlü’r-Reşâd, 24 (1340-1342):
• Demirtaş, Zülfü. “Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi”. Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2007): 173-183.
• Ebû Bekir, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr. thk. Enes Mehrah. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘İlmiyye, 2011.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maârif Târihi. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Gelişli, Yücel. “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri/Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü”, Türkler. ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca. 15: 38. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Güler, İsmail. Endülüs’ten Kutsal Topraklara. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• Günyol, Vedat. “Mektep”. İslâm Ansiklopedisi. 7: 656-657. İstanbul: MEB Yayınları, 1972.
• Hızlı, Mefail. Mahkeme Kayıtlarına Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim. Bursa: Esra Fakülte Kitabevi, 1997.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Sıbyan Mektepleri”. Osmanlı. ed. Güler Eren. 5: 211. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, V.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Okutulan Dersler (Klasik Dönem Bursa Örneği)” Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim”. Milletlerarası Kongresi Tebliğleri. 109-115. İstanbul: y.y, 2001.
• İbn Cübeyr. Ebü’l-Hüseyin Muhammed. er-Rıhle. Beyrut: Dâr-u Beyrut, 1964.
• İbnü’l-Cezerî. Şemsüddîn Ebû’l-Hayr Muhammed. Tahbîru’t-Teysîr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ahmed Muhammed Müflih. Amman: Dâru’l-Furkân, 2000.
• İnalcık, Halil. “İstanbul (Tarih / Türk Devri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 220-239. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İpşirli, Mehmet. “Cer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 388-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Karaçam, İsmail. “Kur’ân-ı Kerîm Talîmi”. Nesil Dergisi, 37 (1979): 58-59.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Müesseseleri Târihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Kılıç, Atabey. “Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerden Sübhâ-i Sıbyan 1/İnceleme”. Turkish Studies, 2 (2006): 85-104.
• Kılıç, Atabey. “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbi”. Turkish Studies, 2 (2007): 516-548.
• Köşklü, Zerrin. “Vakfiyelere Göre 17. ve 18. Yüzyıllarda Bir Eğitim Kurumu Olarak Osmanlı Dârülkurrâları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14 (2000): 271-278.
• Nazıroğlu, Bayramali. İslâm Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011.
• Nazıroğlu, Bayramali. “Osmanlı’da Öğretmenlik Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2015): 1-10.
• en-Nuaymî, Ebü’l-Fâhir Abdulkadir b. Muhammed. ed-Dâris fî Târîhi’l-Medâris. thk. İbrahim Şemsüddin. b.y: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Cami (Dini ve Sosyo Kültürel Tarihi)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 46-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özyalvaç, Ali Naci. “Bir Müffettiş Raporunda Erken 20. Yüzyıl İstanbul Suriçi Sıbyan Mektepleri”. Türkiyat Mecmuası, 2 (2011): 345-373.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Sert, Durmuş. “Şâtıbî’nin Hayatı, Kırâât İlmindeki Yeri ve Eserleri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1994): 85-98.
• Tanman, M. Baha. “Dârülkurrâ (Mimârî)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 545-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Taşkın, Ünal. “Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1-3 (2008): s. 344-366.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan 9. Hicrî Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’lîmi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Tetik, Necati. “Türkiye’de Başlangıçtan Günümüze Kadar Kıraat İlminin Öğretiminde Takip Edilen Usul ve Esaslar”. I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu Kitabı. 72-78. Sakarya: y.y, 2000.
• Topçu, Sultan Murat. “Köprülüzade Abdullah Paşa’nın 15 Cemadiel-Evvel 1133-M.14 Mart 1721 Tarihli Vakfiyesi’ne Göre İmar Faaliyetleri ve Bani Kişiliği”. The Journal of International Social Research, 4 (2011): 405-415.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. İslâm Ansiklopedisi. 8: 153-172. İstanbul: MEB, 1986.
• Yücel, Ekrem. Osmanlı Devri Dâru’l-Hadîsleri ve Hadis Eğitimi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
• Yüksel, Ali Osman. İbnü’l-Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.