ZEYNELÂBİDİN ALİ B. HÜSEYİN VE EMEVÎ HALİFELERİYLE İLİŞKİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 111 - 138, 29.11.2018

Enes Ensar Erbay

Öz

Hz. Ali evlâdının Emevî halifeleriyle olan ilişkileri,
genel anlamda olumsuz tablo çizilerek aktarılmıştır. Bireysel ilişkiler
genellikle göz ardı edilmiş; Kerbelâ vakasının olumsuz neticeleri tüm
ilişkilerin üzerini kapatmıştır. Kerbelâ vakası tarihi rivayetlerin ve
karşılıklı ilişkilerin incelenmesinde hem belirleyici bir faktör halini almış;
hem de bir sütre olmuştur. Bu sürecin bu şekilde algılanması hiç şüphesiz tarih
okuma biçimleriyle alâkalı temel bir problemdir. Olayları tarafsız bir gözle
inceleyerek Hz. Ali evlâdının Emevî hilâfetini ve halifelerini nasıl
gördükleri, onlara dinen meşruiyet atfedip etmedikleri, daha geniş bir
araştırmanın konusudur. Bu çalışma, Kerbelâ’yı görmüş, kritik siyâsî süreçlerde
yaşamış ve buna göre bir tavır almış olan Hz. Hüseyin’in oğlu Zeynelâbidîn Ali
b. Hüseyin’in Emevî halifeleriyle ilişkilerini Şii ve Sünni temel kaynaklar
etrafında incelemektedir. Kişiliği, Emevîler’e yönelik geliştirdiği siyâseti,
aşırılıktan kaçınması, olaylara yönelik tavrı ve halifeler nezdindeki değeri,
makalenin temel konusudur. Diğer yandan ileri gelen bir fakih olması nedeniyle
de Zeynelâbidîn’in siyâsî ve dinî düşüncelerine yer yer temas edilmiş; siyâsî
düşüncelerinin dinî düşüncelerinden bağımsız olmadığı görülmüştür. Ayrıca
toplum nezdindeki itibarı da önem arz eden diğer bir husus olarak göze
çarpmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zeynelâbidîn, kerbelâ, halife, ilişkiler, siyâset

Kaynakça

• Ahbaru’d-Devletü’l-Abbasiyye ve fî Ahbâru’l-Abbas ve Veledeh, Müellifi Meçhul, Tahkik: Abdülâziz Durî, Abdülcebbâr Muttalibî, Dâru’t-Talîa, Beyrut 1971.El-Bağdadî, İbn Ebi’s-Selc, (ö. 325/937), Târîhu’l-Eimme, Mecmuatu’n-Nefîse fî Târihii’l-Eimme, Dâru’l-Kara, Beyrut 2002.El-Belâzürî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892-893), Ensâbu’l-Eşrâf, Tahkik: Süheyl Zekkâr, Riyad Zerkali, I-XIII, Daru’l-Fikr, Beyrut 1996.Büyükkara, Mehmet Ali, Ehl-i Beyt ve Ehl-i Devlet, Musa Kâzım ile Ali Rızâ Dönemi Şiiliği ve Abbasîler, MÜİFV Yayınları, İstanbul 2010.Caferiyan, Hüccetü’l-İslâm Resul, Masum İmamların Filkrî ve Siyâsî Hayatı, I-II, Çev.: Cafer Bayar, Kevser Yayınları, İstanbul 1994.Çelmeli, Memduh, Hz. Muhammed Döneminde Eman, DEÜSBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan.: Prof. Dr. Rıza Savaş, İzmir 2013.Ebû Mihnef, Lût b. Yahya b. Saîd b. Mihnef (ö. 157/773-774), Maktelü’l-Hüseyn ve Masrau Ehli Beytih Ve Ashabih fî Kerbelâ, Mektebetü’l-Elfeyn, Kuveyt 1987.Ed-Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b. Davud (ö. 282/895), el-Ahbâru’t-Tıvâl, Tahkik: Abdu’l-Mun’îm Âmir, Dâru İhyau Kütübü’l-Arabiyye, Kahire 1960. Ergin, Ali Şakir, “Ferezdak”, DİA, C. XII, İstanbul 1995, s. 373-375.Ferezdak, Ebu Firas Hemmâm b. Gâlib b. Sa’saa et-Temimî (ö. 114/732), Divânu’l-Ferezdak, Tahkik: Ali Faur, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1987.Fığlalı, Ethem Ruhi, “Ali el-Ekber”, DİA, C. II, İstanbul 1989, s. 390.Halife b. Hayyat, Ebû Amr (ö. 240/854-855), Tarîh, Tahkik: Ekrem Ziya el-Umerî, Dâru Taybe, Riyad 1985. Halife b. Hayyat, Kitâbu’t-Tabakât, Tahkik: Ekrem Ziya el-Ömerî, Matbaatu’l-Meani, Bağdat 1967.El-Hasenî, Muhammed Rıza, Cihâdu’l-İmâm Seccâd, Dâru’l-Hadîs, Trhsz.El-Hüseynî, Râzi, , Kıyâdetü’l-Mesîre fî Ru’yeti’l-İmâm Seccâd, Dâru’l-Hâdi, Beyrut 2001.İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed (ö. 328/940), el-İkdü’l-Ferîd, Tahkik: Müfîd Muhammed Kamihe, I-IX, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1983.İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan, (ö. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımaşk, Tahkik: Muhibuddin Ebû Saîd Ömer b. Ğarame el-Amrevî, I- LXXX, Daru’l-Fikr, Beyrut 1995. İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed (ö. 320/932), Kitâbu’l-Fütûh, Tahkik: Ali Şirî, I-VIII, Daru’l-Edva, Beyrut 1991.Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzafer Şemsüddin Yusuf (ö. 654/1256), Tezkîretü’l-Havas, Mektebetü’n-Ninova, Tahran, Trhsz.İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddin Ali b. Muhammed b. Muhammed (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-Târîh, Tahkik: Ebu’l-Fida Abdullah el-Kâdî, I-XI, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1987.İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed (ö. 245/860), Kitâbu’l-Muhabber, Neşir: Ilse Lichtenstädter, Dâru’l-İfâki’l-Cedîde, Beyrut 2009.İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd (ö. 456/1064), Cemheretü Ensâbi’l-Arab, Tahkik: Abdusselâm Muhammed Harun, Daru’l-Mearif, Kahire 1962.İbn Hibban, Ebî Hâtim Muhammed (ö. 354/965), es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefa, Tahkik: Sad Kerim el-Fakı, Dâru İbn Haldun, İskenderiye Trhsz.İbn İnebe, Ebu’l-Abbas Cemâlüddin Ahmed b. Alî el-Hasenî ed-Dâvudî (ö. 828/1424), Umdetu’t-Tâlibi’s-Suğra fî Nesebi Âl-i Ebî Tâlib, Tahkik: Seyyid Mehdi Er-Recâfî, Mektebetü Ayetullah el-Uzma el-Mar’aşî en-Necefî, Kum 2009.İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail (ö. 774/1373), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Tahkik: Muhyiddin Dîb Misto, I-XX, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 2010. İbn Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyâse, Tahkik: Ali Şirî, I-II, Dâru’l-Edva, Beyrut 1990. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889), el-Mearif, Tahkik: Servet Ukkaşe, Dâru’l-Meârif, Trhsz.İbn Sabbağ, Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Mâlikî, el-Füsûlü’l-Mühimme fî Ma’rifeti’l-Eimme, Tahkik: Sâmi el-Ğarirî, I-IV, Dâru’l-Hadîs, Kum 2002. İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed (ö. 230/845), Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, Tahkik: Ali Muhammed Ömer, I-XI, Mektebetü’l-Hanca, Kahire 2001.İbn Şehrâşûb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali (ö. 588/1192), Menâkibu Âl-i Ebî Tâlib, Tahkik: Yusuf el-Bukaî, I-V, Dâru’l-Edva, Beyrut 1991.İbn Tıktaka, Ebû Ca’fer Safiyüddîn Muhammed b. Ali (ö. 709/1309), el-Fahr fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Dâru Sâdır, Beyrut, Trhsz. İbn Tıktaka, el-Asîl fi Ensâbi’t-Tâlibiyyin, Tahkik: Seyyid Mehdi Er-Recâfî, Mektebetü Ayetullah el-Uzma el-Mar’aşî en-Necefî, Kum, Trhsz.İbn Tolun, Şemsüddin Muhammed (ö. 953/1546), el-Eimmetü İsna Aşer, Tahkik: Salahaddin Müncid, Menşurâtu’r-Ridâ, Kum, Trhsz. El-İrbilî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsa b. Ebu’l-Feth (ö. 692/1293), Keşfu’l-Ğumme fî Ma’rifeti’l-Eimme, Tahkik: Ali Âl Kevser, I-IV, Dâru’t-Tearüf, Beyrut 2012.Kallek, Cengiz, “Biat”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, s. 120-124.Kaya, Büşra Sıdıka, İslâm Öncesi Arap Toplumunda Emân Uygulamaları, SÜSBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan.: Doç Dr. Levent Öztürk, Sakarya 2007.Kılavuz, Ahmet Saim, “Zeynelâbidîn”, DİA, C. XLIV, İstanbul 2013, s. 365-366.Kılıç, Ünal, Tartışmaların Odağındaki Halîfe Yezîd, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2016. Kılıç, Ünal, “Yezîd I”, DİA, C. XLIII, İstanbul 2013, s. 513-514.Kister, M. J., İlk Dönem İslam Tarihi Üzerine Makaleler, Ankara Okulu Yayınları, Derleyen: Prof. Dr. Ali Aksu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.Koyuncu, Mevlüt, “Velîd I”, DİA, C. XLIII, İstanbul 2013, s. 30-31.Köksal, Mustafa Asım, Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası, Köksal Yayıncılık, Tarihsiz. Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Harre”, DİA, C. XVI, İstanbul 1997, s. 244-245.Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Harre Savaşı”, DİA, C. XVI, İstanbul 1997, s. 245-247.El-Meclisî, Muhammed Bâkır (ö. 1110/198-1699), Bihâru’l-Envâr, I- XXV, İhyau’l-Kütübü’l-İslâmiyye, Kum, Trhsz.El-Mes’udî, Ebu’l-Hasan Ali b. el-Hüseyn b. Ali (ö. 345/956), Mürucü’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevher, Tahkik: Kemal Hasan Mer’î, I-IV, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2005.Onat, Hasan, “Ebû Hâşim Abdullah b. Muhammed”, DİA, C. X, İstanbul 1994, s. 146.Moezzi, Mohammad Ali Amir, The Spirituality of Shi’i Islam, The Enstitute of Ismaili Studies, London 2011.El-Mukarrem, Hayâtu’l-İmâm Zeyne’l-Âbidîn, İntişârâtu’l-Mektebeti’l-Haydariyye, 2003.El-Ömerî, Necmüddin el-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö. 387/997), el-Mecd fî Ensâbi’t-Tâlibiyyin, Tahkik: Ahmed Mehdî ed-Dâmeğânî, Mektebetü Ayetullah el-Uzma el-Mar’aşî en-Necefî, Kum 2002. Öz, Şaban, Sahabe Sonrası İktidar Mücadelesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2015.Özkuyumcu, Nadir, “Hişâm b. Abdülmelik”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 148-150.Tabatabaî, M. Hüseyin, Tüm Boyutlarıyla İslâm’da Şia, Çev.: Kadir Akaras, Abbas Akyüz, Kevser Yayınları, İstanbul 2016.Et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir (ö. 310/923), Târîhu’t-Taberî Târîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk, Tahkik: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, I-XI, Dâru’l-Meârif, Kahire 1967.Et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Rüstem, Delâilü’l-İmâme, Tahkik: Kısmu’d-Dirâseti’l-İslâmiyye, Müessesetü’l-Ba’s, Tahran 1993.Et-Tabersî, Ebû Alî Emînüddin el-Fazl b. Hasan (ö. 548/1154), Tâcu’l-Mevâlîd, Mecmuatu’n-Nefîse fî Târihii’l-Eimme, Dâru’l-Kara, Beyrut 2002. Et-Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Hasan (ö. 460/1067), İhtiyâru Ma’rifeti’r-Ricâl, Tahkik: Cevâd el-Kayyumî el-İsfahânî, Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, Kum 2007.Uyar, Gülgün, Ehl-i Beyt-İslâm Tarihinde Ali-Fatıma Evlâdı, MÜİFV Yayınları, İstanbul 2011.Varol, M. Bahaüddin, Siyasallaşma Sürecinde Ehli Beyt, Yediveren Kitap, Konya 2004.Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, Çev.: Fikret Işıltan, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1963. Wellhausen, Julius, İslâmiyetin İlk Devrinde Dinî-Siyâsî Muhalefet Partileri, Çev.: Fikret Işıltan, TTK Basımevi, Ankara 1989.Ya’kubî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ebî Ya’kub b. Ca’fer, (ö. 292/905), Târîhu’l-Ya’kubî, Tahkik: Abdülemir Mehna, I-II, Beyrut 2010.Yıldız, Hakkı Dursun, “Abdülmelik b. Mervan”, DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 266-270.Yiğit, İsmail, Emevîler (41-132/661-750), İSAM Yayınları, İstanbul 2017.Ez-Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddin Muhammed (ö. 748/1348), Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ, Tahkik: Şuayb Arnavut, Hüseyin el-Esed, I-XXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1996. Ez-Zübeyrî, Ebu Abdullah Musab (ö. 236/851), Kitabu Nesebi Kureyş, Tahkik: Levi Provençal, Daru’l-Mearif, Kahire, Trhsz.