Dini Kimlik Oluşumunda Sanal Kitlesel İletişimin Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 41 - 65, 30.05.2020

Hüseyin Maraz

Öz

Günümüzde medya, iletişim araçları ve sosyal paylaşım ağları, geniş halk kitlelerini etkilemenin ve yönlendirmenin en güçlü aracı haline gelmiştir. Çünkü kitle iletişim araçları, bireylerin dinî inanç ve ahlakî hareketlerine yön veren etkin güç merkezleridir. Özellikle sosyal paylaşım sitelerinden ve sosyal ağlardan aktarılan dinî iletiler, bireylerin düşüncelerini, kanaatlerini, dinî ve ahlakî değerlere yükledikleri anlamları şekillendirebilmekte; bireyi kolay etkilenir ve savunmasız bir hale getirebilmektedir. İnsanların beğeni, istek ve tercihlerine adapte edilmiş güçlü, coşkulu ve abartılı retoriklerle sunulan dinî iletiler, öğretisel gayesinden ziyade benimsenme ve kabullenilmeye odaklı aktarımlardır. Bu nedenle basit, sade ve zihinsel konforu tahrik etmeyen iletinin gerçekliği değil, cezbediciliği, etkileyiciliği ve inandırıcılığı çok daha önemlidir. Üstelik bireysel ve sosyal alana, teorik veya pratik bir faydası olmayan herhangi bir konunun, mistik unsurlarla bezenip kutsal bir kaynağa referansla sunulması, hedef kitlenin bilişsel düzeyini geliştirmekten öte, bağımlılığı pekiştiren duygusal yönün daha da motive edilmek istendiğini göstermektedir. Çünkü dinî mesajın, görseller aracılığıyla, ses, jest, mimik ve duyusal sembollerle aktarılması, bireyin düşünce ve davranışlarına olumlu veya olumsuz pek çok yönden etki edebilmektedir. Bu olgu, aynı zamanda stratejik rollerin üretilmesi amacına da işaret etmektedir. Daha doğrusu iletilerin şekli, istenen hedef kitleyi ve bu kitle üzerindeki kontrol mekanizmasını üretmeye odaklanmaktadır. Bunun yanında iletişim araçlarıyla hedef kitleye yöneltilen dinî ileti, ideolojik bir yapının oluşmasına da zemin hazırlayabilmektedir. Çünkü bir dini söylem içerisinde gerçek dışılığın, hakikat ile kurduğu ilişki, tehlikeli bir güce dönüşebilecek türdedir. Örneğin popüler bir din adamının gerçekliğinde şüphe olan bir olay veya durumu, Kur’an ve sünnet gibi bilgi kaynaklarına refere ederek sunması, salt hakikat ve tutarlılıktan daha etkileyici olabilmektedir. Bu ise bireyin sadece dinî yaşantısına etki etmemekte; aynı zamanda paradoksal yaşam şekillerini de var ederek, hedef kitlenin toplumsal ilişkilerini yeniden üretip dizayn edebilmektedir. Bir bakıma ben dili, tek hakikat iddiası, reel olanla çelişiklik, düşünceden ziyade şeklin ve ritüelin öne çıkarılması ile diğerini ötekileştirme bu sürecin doğal yansımasıdır. Netice olarak tebliğimizde genelleyici bir üsluptan kaçınarak –negatif- dinî iletişimin teorik ve pratik açıdan olumsuz sonuçlarını incelemeye çalışacağız. Sosyal iletişim ve paylaşım araçlarından telkin edilen dinî söylemlerin, inanç ve davranış boyutuyla ürettiği dinî kimlikleri analiz etmeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Din, Kimlik, Sosyal, İletişim

Kaynakça

• Akkaya, Ümit Harun, Kültür Endüstrisi, Popüler Kültür ve Yabancılaşma Bağlamında Medya-Din İlişkisi”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/59, (2018). Arslan, Ali, “Günümüz Türkiye’sinde Medya Gerçeği”, Uluslar arası İnsan Bilimleri Dergisi, 1/1, (2010). Arslan, Ali, “Medyanın Toplumsal Gücü”, http://ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php? yad=2356. Arslan, Mustafa, “Medya ve Yeni Dinsel Kimlikler”, (Medya ve Din Tartışmaları-Sempozyum Bildirileri İçerisinde), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2016. Arslan, Mustafa, Kitle İletişim Araçları Medya ve Din İlişkisi Üzerine”, Birey ve Toplum Dergisi, 6/11, (2006). Avcıoğlu, Gürcan Şevket, “Yapısal kimlikten seçimlik kimliğe; kimliğin medya aracılığıyla yeniden üretimi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8/2, (2011). Aydeniz, Hediyetullah,”Bir İmkân ve Meydan Okuma Olarak Medya ve İletişim: Türkiye’de Din Hizmetleri ve Dini Bilgi Alanı Özelinde Bir Değerlendirme”, (Medya ve Din Tartışmaları-Sempozyum Bildirileri İçerisinde), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2016. Canatan, Kadir, “Medya ve Din Bağlamında Toplumsal Değişme”, (Medya ve Din Tartışmaları-Sempozyum Bildirileri İçerisinde), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2016. Çamdereli, Mete, “Dinsel Söylem Yok Olmuyor Medyatikleşiyor”, TRT Akademi, 3/6, (2018). Demir, Hikmet, “Medya Dindarlığı”, Umran Dergisi, 173, (2009). Eco, Umberto, Costruire il nemico (Düşman Yaratmak), Çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Doğan Yayıncılık, 2014. Ekinci, Fatma, “Sanallaş(tırıl)ma Sürecinde Dini Bilginin Hakikat Problemi”, (Medya ve Din Tartışmaları-Sempozyum Bildirileri İçerisinde), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2016. Gülerarslan, Aşina, “Uhreviye Karşı Seküler: Din ve Televizyon”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, (2010). Gündüz, Şinasi, “Dinsel Söylemin Medyatikleşmesi ya da Medya Vaizleri” Eskiyeni, 17, (2010). Gürses, İbrahim, “Dogmatik Zihnin Bazı Özellikleri” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/1, (2001). Haberli, Mehmet, Sanal Din, İstanbul: Açılım Kitap, 2014. Hoffer, Erıc, The True Believer (Kesin İnançlılar). Çev. Erkıl Günur, Plato Film Yayınları: İstanbul 2007. Kağıtçıbaşı, Çiğdem – Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi, 2014.