ALEVİ-BEKTAŞİ YOLUNDA İMAN GETİRMEK KAVRAMI

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 26, 30.05.2021

Ali Rıza Özdemir

Öz

Aleviliğin eğitim müfredatının omurgasını teşkil eden Dört Kapı; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat adlarındaki dört aşamalı bir sistemdir. Genellikle her kapının içinde makam adı verilen onar tane ara basamak vardır ve bunların toplam sayısı kırktır. Bu çalışma, Şeriat kapısının ilk makamı olan iman getirmek kavramını araştırmaktadır.
Çalışmada cevabı aranan sorular şunlardır: Alevilikte iman getirmenin mahiyeti nedir? Alevilikte iman getirmek kavramı neleri içerir ve bu içerik ne anlama gelir? İman getirmek ile iman etmek arasındaki fark nedir? Alevilikte şehadet kelimesinin anlam altyapısı nedir? Şehadet kelimesinin kısaltılmış bir formu var mıdır? Alevi ibadetlerinde ve tarikat kisvelerinde iman getirmek kavramı ne şekilde geçmektedir?
Bu makalede Aleviliğin yazılı kaynakları esas alınmıştır. Başta kolektif belleğin yazılı metinleri olan Buyruk ve erkânname yazmaları olmak üzere, Alevi ariflerinin şiirleri ve risaleleri, velayetnameler, şecereler, icazetnameler vb. çalışmada sıklıkla başvurulan ana kaynaklardır. Konuyla ilgili güncel çalışmalardan da yararlanılmıştır.
Çalışmanın sonucunda Alevilikte iman getirmek kavramının “La ilahe illallah Muhammeden resulullah Aliyyün veliyyullah” cümlesinden ibaret olduğu tespit edilmiştir. Alevi bilgi evreninde kısaca “Allah-Muhammed-Ali” olarak kısaca ifade edilen ve Alevi ariflerinin şiirlerinde “Allah bir Muhammed Ali” şeklinde geçen bu üç inançla ilgili kişinin bazı temel bilgilere sahip olması da iman getirmek için zorunlu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dört Kapı, Kırk Makam, iman getirmek, Alevilik, Bektaşilik

Kaynakça

• 1. “Buyruk (Şeyh Seyyid Safi Menâkıbı)”. Nşr. Mehmet Yaman. Buyruk: Alevî İnanç-İbadet ve Ahlak İlkeleri. Mannheim: Mannheim AKM Dedeler Kurulu Yayını, 2000.
• 2. “Buyruk: Menâkıb-ı Şeyh Safi”. Nşr. Ahmet Taşğın. Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler ve Bektaşîler. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2012.
• 3. “Menakıb-ı Sultan Şeyh Safi”. Nşr. Ahmet Taşğın. “Şeyh Safi Menakıbı ve Buyruklar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 33 (2005): 441-458.
• 4. “Risale”. Nşr. Doğan Kaplan. Erkânname-1. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• 5. “Şeyh Baba Cafer-i Sadık Erkânnamesi”. Nşr. Dursun Gümüşoğlu-Rıza Yıldırım. Bektaşi Erkânnamesi. İstanbul: Horasan Yayınları, 2006.
• 6. “Şeyh Safi Buyruğu”. Nşr. Hakkı Saygı. Şeyh Safi Buyruğu Ve Rum Eli Babagan (Bektaşi) Erkânları. İstanbul: Mert Matbaacılık, 1996.
• 7. “Şeyh Safi Velâyetnâmesi”. Nşr. Namiq Musalı. “Şeyh Safi Velâyetnâmesi: Tahkiki Ve Transkripsiyonu”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 84 (2017): 163-193.
• 8. “Tezkire-i Şeyh Safiyyüddin”. Nşr. Filiz Kılıç-Ayşe Yıldız. “Tezkire-i Şeyh Safiyyüddin”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 36. (2005): 9-104.
• 9. Abdal Musa Velayetnamesi. Nşr. Abdurrahman Güzel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• 10. Ahmet Sırrı Dedebaba. “Bektaşi Tarikatı”. nşr. H. Yılmaz. “Ahmet Sırrı Dedebaba ve ‘Bektaşi Tarikatı”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 10 (1999): 28-49.
• 11. Akkuş, Mehmet. “19. Asırda Bir Bektaşi İcazetnamesi”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 1. (1999): 27-39.
• 12. Altınok, Baki Yaşa. “Hacı Bektaş Veli Hakkında Yazılmış Bir Menakıbnâme ve Bu Menakıbnâmede Belirtilen Anadolu’daki Alevi Ocakları”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 27 (2003): 177-194.
• 13. Bisati. Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Yayınları. 2013.
• 14. Buyruk. Nşr. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Yayımevi, 1958.
• 15. Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevîlerde Dâr’dan İndirme Cemi (Dâr Erkânı) “Dede Garkın Süreği Örneği”. Ed. Orhan Kurtoğlu-Çamkara Erginer. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara. 1:319-342.
• 16. Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikte Tevellâ ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 93. (2020): 163-191
• 17. Demir Baba Velâyetnâmesi. Nşr. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• 18. Demir, Murat. Ali Rıza Öge’nin Bektaşi Şairleri Antolojisini Tetkik (52-216. Sayfalar) İnceleme ve Metin. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2016.
• 19. Ergun, Sadeddin Nüzhet. Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. Cilt 1-2. İstanbul: Maarif Kitaphanesi, 1956.
• 20. Ergun, Sadeddin Nüzhet. Hatayi Divanı: Şah İsmail Safevî Edebî Hayatı Ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1956.
• 21. Gölpınarlı, Abdulbaki -Pertev Naili Boratav. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayınları, 2010.
• 22. Gölpınarlı, Abdulbaki. Alevi – Bektaşi Nefesleri. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1963.
• 23. Hacı Bektaş Veli. “Fevaid”.trc. Baki Yaşa Altınok. Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Haz. Abdurrahman Güzel. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• 24. Hacı Bektaş Veli. “Kitab-ı Tefsir-i Besmele Ma’a Makalat-ı Hacı Bektaş”. Nşr. Hamiye Duran. “Besmele Tefsiri”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 33 (2005): 459-474.
• 25. Hoca Ahmet Yesevi, “Fakr-name”. Nşr. Kemal Eraslan. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
• 26. Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Makâlât. Nşr. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş-Ali Öztürk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• 27. Kılıç, Filiz -Orhan Kurtoğlu-Tuncay Bülbül. Deniz Ali Baba Dergâhı Postnişini Haydar Cemil Baba (Haydarî) ve Şiirleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2008.
• 28. Koçak, Yunus. Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler: Erkânname: 2. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 33. (2005): 71-144.
• 29. Kozan, Ali. “Hacı Bektâş Velî’ye İzafe Edilen Bir Eser: Emânet-i Hazret-i Pîr”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 67. (2013): 15-38.
• 30. Köksal, M. Fatih -Kamil Ali Gıynaş. “Bir Bektaşi Fütüvvet –nâmesi”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 59. (2011): 403-422.
• 31. Menakıb-ı Evliya (Buyruk). Nşr. Rıza Yıldırım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• 32. Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli: Vilâyet-nâme. Nşr. Abdulbaki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1958.
• 33. Necip Asım. “Bektaşi İlmihali”. Nşr. H. Yılmaz. “Bektaşi İlmihali”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 12 (1999): 51-63.
• 34. Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü Dibi, Köşesi, Yüzü Ve Astarı Nedir?. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1956.
• 35. Özdemir, Ali Rıza. Alevilikte Allah İnancı. Ankara: Kripto Yayınları, 2017.
• 36. Özdemir, Ali Rıza. A’dan Z’ye Alevilik: Başlangıç Kitabı. Ankara: Kripto Yayınları, 2018.
• 37. Özdemi̇r, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/1 (Haziran 2020), 249-283
• 38. Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. 1-5 ciltler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• 39. Parlatır, İsmail-Komisyon. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• 40. Şah İsmail. Hatâyî Divanı. Nşr. Muhsin Macit. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• 41. Sultân Mahmûd Geylani.’Akâ’id-i Evliyâ’-i Seb’a. Nşr. Reza Khalıly. Sultân Mahmûd Bin Sultân Burhâneddîn Geylânî’nin İsimli Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• 42. Şeyh Saduk. Tevhid. Nşr. Zafer Aydaş. İstanbul: El-Mustafa Üniversitesi Yayınları, 2014.
• 43. Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• 44. Teber, Ömer Faruk. Bektaşi Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayıncılık, 2008.
• 45. Temizkan, Mehmet. Hatayî’nin Şiir Dünyası. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2001.
• 46. Topuzkanamış, Ersoy. “Bir Bektaşî Erkânnamesi”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (2010): 421-436.
• 47. Torun, Ali. “Müellifi Meçhul Bir Fütüvvet-Name”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 40 (2006): 133-148.
• 48. Tur, Seyit Derviş. Erkânnanme. İstanbul: Can Yayınları, 2010.
• 49. Velâyetnâme. Nşr. Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• 50. Vilâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Veli. Çev. Melek Malçok Meteer. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2012.
• 51. Yalçın, Alemdar - Hacı Yılmaz. “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler Erkânname: 1”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 33, (2005): 11-69.