Tembellik Niçin Kötüdür?

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 19 - 31, 30.11.2021

İbrahim Aksu

Öz

Çalışkanlık, klasik dönemin felsefe ve düşünce gelenekleri tarafından insan için kazanılması elzem bir değer olarak görülmüştür. Buna mukabil tembellik ise aynı felsefe ve düşünce geleneklerince yerilmiştir. Tembelliğe yönelik söz konusu olumsuz yaklaşımın en temel sebebi insanın tabiatı gereği sosyal bir canlı olarak görülmesidir. Böylelikle o hem salt yaşamak hem de iyi yaşamak için çalışmaya ve bunu da türdeşi diğer insanlarla birlikte yapmaya muhtaçtır. Ancak böylesi bir gerekçelendirme, yaşamak yahut iyi yaşamak için yeteri kadar serveti olan ve gerekli maddi koşullara sahip insanların niçin tembelliğe hakları olmadığı sorusuna yanıt veremediği için eksiktir. Zira tembellik, klasik felsefe ve düşünce gelenekleri içerisinde sadece fakirler için değil zenginler için de yerilen bir özellik olmuştur. Tembelliğin değersizliğine ilişkin gerekçelendirmedeki bu eksiklik ancak zengin-fakir gözetmeksizin herkes için geçerli birtakım nedenlerin hesaba katılması ile tamamlanabilir. İslam düşüncesi ve felsefesi söz konusu olduğunda ilgili nedenler ahlâk alanında karşımıza çıkmaktadır. Bu makale, tembelliğin mutlak manada yerilmesinin ardında yatan bu ahlâkî gerekçeleri soruşturmakta ve böylelikle de tembelliğin niçin herkes için kötü görüldüğünü ortaya koymaya çalışmaktadır. Soruşturmanın kapsamını modern dönem öncesi İslam ahlâk düşüncesi ve felsefesine ait kaynaklar teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İslam Düşüncesi, İslam Ahlâk Felsefesi, Tembellik, Mutluluk, Yetkinlik, Erdem., İslam Felsefesi, İslam Düşüncesi, İslam Ahlâk Felsefesi, Tembellik, Mutluluk, Yetkinlik, Erdem.

Kaynakça

• Akasoy, Anna A. - Fidora, Alexander (ed.). The Arabic Version of the Nichomachean Ethics. Giriş ve Notlarla İng. Çev. Douglas M. Dunlop. Leiden. Brill, 2005.
• Aksu, İbrahim. “İnsânî Yetkı̇nlı̇ğı̇n Ufku Olarak Tanrı: İslam Felsefesinde Tanrı’ya Benzeme (Teşebbüh Billâh) Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Gümüşhane, 7-9 Kasım 2019) Bildiriler Kitabı. 1088-1097. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Aksu, İbrahim. “Râgıp el-İsfahânî’de Dostluk-Erdem İlişkisi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 8/1 (Bahar 2021), 1-37.
• Âmirî, Ebu’l-Hasen. “es-Sa’âde ve’l-is’âd fi’s-sîreti’l-insâniyye”. El-Fikru’s-siyâsî ve’l-ahlâkî ‘inde’l-Amirî. Thk. Ahmed Abdülhalim Atiyye. 111-412. Kahire: Daru’s-Sekâfe, 1991.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. “el-Câmi‘u’s-sahîh”. Mevsû’âtu’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-sitte. 1-670. Riyad: Dâru’s-selâm, 3. Baskı, 2000.
• Deniz, Gürbüz. İnsan Hürriyetinin Metafizik Temelleri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 3. Baskı, 2017.
• Deniz, Gürbüz. “Farabiye Göre İnsan Hürriyeti”. Uluslararası Farabi Sempozyumu Bildirileri (Ankara, 7-8 Ekim 2004). 141-153. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• DeYoung, Rebecca Konyndyk. “Sloth: Some Historical Reflections on Laziness, Effort, and Resistance to the Demands of Love”. Virtues and Their Vices. Ed. Kevin Timpe and Craig A. Boyd. 177-198. Oxford: Oxford University Press, 2014.
• Fahri, Macid. İslam Ahlak Teorileri. Çev. Muammer İskenderoğlu - Atilla Arkan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Hüseyin Vâiz-i Kâşifî. Ahlâk-ı Muhsinî (İyilerin Ahlakı). Çev. Mahmut Caduk. Ankara: Debir Yayınları, 2020.
• İbn Ebî Rabî‘a. Sulûku’l-mâlik fî tedbîri’l-Memâlik. Thk. Arif Ahmed Abdülğanî. Dımeşk: Daru Kenân, 1996.
• İbn Miskeveyh. Ahlâkı Olgunlaştırma. Çev. A. Şener ve diğerleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• İbnu’l-Mukaffa. “El-Edebu’l-Kebîr”. İslâm Siyaset Üslubu. Çev. Vecdi Akyüz. 51-99. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
• İsfahânî, Râgıb. Erdemli Yol. Çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı, 2010.
• İsfahânî, Râgıb. “Risâle fî âdâbi muhâlatati’n-nâs”. Risâle fî edebi’l-ihtilâṭi bi’n-nâs ve resâilu uhrâ. Nşr. Ömer Abdurrahman es-Sârîsî. 49-134. Amman: Ervika li’d-Dirâse ve’n-Neşr, 2. Baskı, 2015.
• İsfahânî, Râgıb. “Risâle fî merâtibi’l-‘ulûm ve’l-a‘mali’d-dünyeviyye”. Risâle fî edebi’l-ihtilâṭi bi’n-nâs ve resâilu uhrâ. Nşr. Ömer Abdurrahman es-Sârîsî. 185-221. Amman: Ervika li’d-Dirâse ve’n-Neşr, 2. Baskı, 2015.
• İsfahânî, Râgıb. Tafsîlu’n-neş’eteyn ve tahsîlu’s-sa‘âdeteyn. Thk. Abdülmecîd en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• Kömürcüoğlu, Şeyma. Logostaki Mitos: Antik Yunan Felsefesinde Tanrıya Benzeme Düşüncesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Kutluer, İlhan. “İnsanın Toplumsal Doğası: Klasik Osmanlı Düşüncesinde ‘Medenî bi’t-Tab’ ve ‘Temeddün’ Terimlerinin Kavramsal Çerçevesi”. Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları. Ed. Fuat Aydın ve diğerleri. 265-300. İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi, 2019.
• Lafargue, Paul. Tembellik Hakkı. Çev. Deniz Bostancı. İstanbul: Martı Yayıncılık, 2020.
• Mübeşşir ibn Fâtik. Muhtâru’l-Hikem. Çev. Osman Güman. Ed. Abdulkadir Coşkun. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Özturan, Hümeyra. Êthostan Ahlâka: Antik Yunan Ahlak Literatürünün İslam Dünyasına İntikali ve Alımlanışı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Rıfat, Ahmet. Tasvîr-i Ahlâk. Haz. Hüseyin Algül. İstanbul: Tercüman Gazetesi, ts.
• Taşköprîzâde Ahmed Efendi. Şerhu’l-Ahlâki’l-‘Adudiyye. Nşr. Elzem İçöz - Mustakim Arıcı. Çev. Mustakim Arıcı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Tûsî, Nasîruddîn. Ahlâk-ı Nâsırî. Çev. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Tûsî, Nasîruddîn. Şeçkinlerin Ahlâkı. Çev. Anar Gafarov. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı, 2017.
• Yaran, Cafer Sadık. Müslümanın Edinmesi Gereken Ahlâkî Erdemler. Ankara: DİB Yayınları, 2018.