Halep-Antakya Depremi (1822) Üzerine Yazılmış Bir Zelzele Destanı

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 16, 1 - 20

Soner Atalan

Öz

Bu makalede, 1822 yılının Ağustos ayında Antakya ve Halep illerini etkileyen deprem üzerine Ermeni harfleri ile yazılan “Desdan Zerzele Üzerine” başlıklı bir Zelzele Destanı incelenmiştir. Destan metninin de içinde bulunduğu elyazması, İstanbul Ermeni Patrikhanesi koleksiyonunda MS 4 katolog numarasıyla muhafaza edilmektedir. Esere, Amerika Birleşik Devletleri Minesota Eyaleti Collegeville şehrinde bulunan Hill Museum Elyazması Dijital Kütüphanesi üzerinden ulaşılmıştır. Yazma eserde Ermenice düzyazı ve şiirler yanında Ermeni (Hay) harfleriyle yazılmış Türkçe çeşitli şiirler de bulunmaktadır. Bu şiirlerden biri de Zelzele Destanı’dır.

11’li hece ölçüsü ile yazılan ve 21 dörtlükten oluşan destan metninin her kıtasının son sözcüğü “zerzele”dir. Metnin son iki kıtasında ebced hesabıyla depremin tarihi yıl ay ve gün olarak düşülmüştür. 13 Ağustos 1822 tarihinde gerçekleşen depremde, Halep ve Antakya şehirlerinin nasıl etkilendiği anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

zelzele destanı, Ermeni Harfli Türkçe, Zahidî, deprem destanı, afet

Kaynakça

• Akca, H. (2012) Ankara İli Ağızları. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Atalan, S. (2023) “Gregoryan Muhiti Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış “Alġışı Arı Nérsésning”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 20 Sayı 3, ss. 445-481
• Aydın, M. (2002) Aybastı Ağzı (İnceleme - Metin - Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelik, S., Boz, E. (2009) Siverek Merkez Ağzı (Dil İncelemesi, Metinler, Sözlük). Ankara: Gazi Kitabevi
• Ekin, Ü. (2007) “1822 Halep-Antakya Depremi ve Bölgeye Etkileri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 17, ss. 29-50.
• Erdem, M. D., Bölük, R. (2012) Antalya ve Yöresi Ağızları (Giriş - İnceleme - Metinler). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Erdem, M. D., Dağdelen, G. (2012) Karabük ve Yöresi Ağızları (Giriş - İnceleme - Metinler). Karabük: Karabük Valiliği Yayınları.
• Erdem, M. D., Kirik, E. (2011) Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları (Giriş - İnceleme - Metinler). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş İl Özel İdaresi.
• Ergin, M. (2009) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Günşen, A. (2000) Kırşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güzelbey, C. C. ve Yetkin H. (1970) Gaziantep Şer’î Mahkeme Sicillerinden Örnekler, Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
• Hamarat Yardımcı, Z. (2023). “Dinî İçeriğe Sahip Destanlar: Ermeni Harfli Türkçe Hayr Apraham Risalesi”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(3), ss. 2828-2886.
• Kalay, E. (1998) Edirne İli Ağızları İnceleme-Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koç Giannopoulos, A. (2003), “Karamanlı Türkçesi ile Yazılmış Manzum Bir Destan: Agios Tafos Destanı”, XVIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı, Kosova, Priştine (25-28 Eylül 2023), Ankara, ss. 54-61.
• Korkmaz, Z. (1992) Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçük, M. (2013) “Anadolu Ağızlarındaki Doğu Kökenli Sözcüklerin Ses Bilgisi Açısından Görünümleri -Ünsüzler-“. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 20, 2, ss. 39-78.
• Mxitar Qoş. (2006) Alban salnaməsi, (Haz. Umud Rəhimoğlu), Bakı: Avrasiya Press.
• Nakiboğlu, S. H. (2001) Adıyaman ve Yöresi Ağızları (İnceleme - Metinler - Sözlük - İndeks). Niğde: Niğde Üniversitesi Yayınları.
• Nizamî Gəncəvi. (2004) İskəndərnamə İqbalnamə, (Çev. Mikayıl Rzaquluzadə). Bakı: Lider Nəşriyyat.
• Özdemir, C. (2023) “Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Deprem Destanları”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, ss. 230-255.
• Öztürk, J. (2009) Hatay Ağzı (İnceleme - Metin - Sözlük). Adana: Karahan Kitabevi.
• Parlatır, İ. (2006) Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Turan, Z. (2006) Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yetiş, K. (1994) “Destan” TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9, ss. 202-205.
• Yıldırım, F. (2006) Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I (Giriş - İnceleme) II (Metinler - Sözlük - Dizinler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.