Basit Olay Örgüsü Hileleri, Olay Örgüsü Delikleri ve Anlatı Tasarımı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 539 - 557, 31.10.2021

Çevirmen: Ahmet Selçuk Onarıcıoğlu

https://doi.org/10.31465/eeder.908246

Öz

Anlatıda, olay örgüsünün iki seviyesi vardır. Bunlardan ilki, olaylar dizisini yaratan yazarın olay örgüsüdür. İkincisi, hedefler belirleyen, planlar, entrikalar, komplolar kuran ve olayları kendi çıkarlarına göre düzenlemeye çalışan karakterlerin olay örgüsüdür. Hem yazar hem de karakterler açısından olay örgüsünün meydana getirilmesi şu iki kontrolü sağlamak içindir: Bunlardan ilkinde yazar için önemli olan belirli bir deneyim geçirmesi gereken okuyucu üzerinde kontrol kurulmasıdır. İkincisinde ise karakterler için önemli olan da diğer karakterlerin ve hayatın raslantısallığı üzerine kontrol kurulmasıdır. Ancak bazen yazarın hedefleri, karakterlerin hedefleriyle çelişir. Yazar, okuyucu üzerinde belirli bir etki yaratmak için yoğun gerilim, merak veya okurun özdeşim kuracağı şekilde karakterlerin belirli eylemlerde bulunmasını sağlamalıdır. Ancak bu duruma yönelik hareket etmek anlatı mantığına aykırıdır. Çünkü bu durum, karakterlerin menfaatlerine hizmet etmez veya karakterlerin kişilik özellikleriyle uyumlu değildir. Bu makalede, yazarın ve karakterin hedefleri arasındaki çatışmadan kaynaklanan iki tür estetik açıdan zayıf olay örgüsünü değerlendireceğim. Bunlardan birincisi, olay örgüsünde yazarın aktif bir müdahalesi, yani bilgisayar korsanlığı gibi olan hilelerle sorunu çözme girişimidir. Ben buna (Bundan böyle BOÖH diyeceğim.) “basit olay örgüsü hileleri” diyeceğim. Diğeri ise problemi görmezden gelmek veya anlatımdaki stratejiyi örtbas (veya ihmal) etmekten kaynaklanan durumdur. Bu, senaristler arasında (Bundan böyle OÖD diyeceğim.) "olay örgüsü delikleri" olarak bilinmektedir. Sofistike okuyucunun şikayetlenmesine sebep olan türden olaylara yapılan bu vurguyla, hem klasik hem de post-klasik anlatım biliminin neredeyse tamamen tanımlayıcı geleneğinden kopacağım ve makalede Aristoteles'in Poetika'sının kuralcı ruhuna daha yakın bir değerlendirmeyi benimseyeceğim. Aristoteles, trajediyi ele alırken olay örgüsü kurmanın iyi ve kötü yollarının bir taslağını çizer. O, trajik olay örgüsünün iki tür olay için çok önemli olduğunu düşünür. Bunlardan ilki bahtın dönüşü ve karakterlerin cehaletten aydınlanmaya geçtiği, bilgisizlikten farkına varma (anagnorisis) sahneleridir. (Oedipus Rex'teki gibi her iki olay da aynı anda gerçekleştiğinde olay örgüsü daha iyidir.) Aristoteles'in alt düzey olay örgüsü örneklerinde farkına varma, Ulysses'in yüzündeki kimliğini ortaya çıkaran yara izi gibi semboller ve dış simgeler aracılığıyla sağlanır. Aslında sanatsal kurguda, farkına varma kavramı; karakterlerin çizdiği çıkarımlarla, hafızayla veya en iyi durumda "olay akışının kendisinden" ortaya çıkar. Bu, olay örgüsünün meydana getirdiği koşullar dâhilindeki olası eylemlerden kaynaklanmaktadır. Bu tür bir harekete geçişin en önemli örneği, Oidipus'un babasının cinayetiyle ilgili bir soruşturma başlatma kararı ve bunun sonucunda katilinin kendisi olduğunu keşfetmesidir. Bu örneklerden, iyi olay örgüsünün karakterlerin mizaçları ve mantıksal akıl yürütmeleriyle ilerletildiği, kötüsünün ise yazarın izlerini taşıyan geçici özel bir amaç için dış koşullar tarafından yönlendirildiği olarak genelleştirilebilir. BOÖH, kötü hazırlanmış, zorlanmış, hile dolu bir çantadan kullanılacak şeyin hazırca alınması gibidir ve onun bir bütün olarak olay örgüsündeki işlevi çok açıktır. Kısacası, BOÖH bir anlatı klişesidir. Bu yüzden ben, buna olay örgüsündeki beklenmedik gelişmeden ziyade olay örgüsündeki hile diyorum.

Anahtar Kelimeler

Anlatı Tasarımı, Olay Örgüsü Hileleleri, Olay Örgüsü Delikleri

Kaynakça

• Aristotle. Poetics. Translated and introduction by Malcolm Heath. London: Penguin, 1996.
• Barnes, Julian. Flaubert's Parrot. London: Picador, 1985.
• Bremond, Claude. Logique du rdcit. Paris: Seuil, 1972.
• Bruner, Jerome. Actual Minds, Possible Worlds. Cambridge, MA: Harvard Univ. Press, 1986.
• Dannenberg, Hilary. Convergence and Divergence: Plotting Time and Space in Narrative Fiction. Lincoln: Univ. of Nebraska Press, 2008.
• Eco, Umberto. The Role of the Reader: Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Univ. Of Indiana Press, 1979.
• Hogan, Patrick Colm. The Mind and Its Stories: Narrative Universals and Human Emotions. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2003.
• Johnson, Steven. Everything Bad Is Good For You: How Today's Popular Culture Is Actually Making Us Smarter. New York: Riverhead Books, 2005.
• Kafalenos, Emma. Narrative Causalities. Columbus: The Ohio State Univ. Press, 2006.
• Goldsmith, Elizabeth C. "Lafayette's First Readers: The Quarrel of La Princesse de Cléves." In Approaches to Teaching Lafayette's La Princesse de Cléves, edited by Faith C. Beasley and Katherin Ann Jensen, 30-37. New York: Modem Language Association, 1998.
• Judovitz, Dalia. "TheA esthetics of Implausibility:L a Princesse de Cléves."M LN9 9.5 (1984): 1037-56. Lagarde, Andre, and Laurent Michard. XVIIme sihcle: Les Grands auteur frangais du programme. Paris: Bordas, 1961.
• --- . XXMmsei ecle: Les Grandsa uteursfrangais du programme.P aris:B ordas, 1964.
• Lafayette, Mme de. La Princesse de Cléves. In Roman et Nouvelles, edited by Emile Magne, 237-396. Paris: Gamier, 1961.
• Lane, Anthony. "Gone Missing: 'The Orphanage'."T he New YorkerJ, anuary1 4, 2008, 86-87.
• Pavel, Thomas. The Poetics of Plot: The Case of English Renaissance Drama. Minneapolis: Univ. Of Minnesota Press, 1986.
• -- . La Pensde du roman. Paris: Gallimard, 2003.
• Propp, Vladimir. Morphology of the Folk Tale. 1928. Translated by Laurence Scott. Austin: Univ. Of Texas Press, 1968.
• Richardson, Brian. Unlikely Stories: Causality and the Nature of Modern Narrative. Newark: Univ. Of Delaware Press, 1997.
• Ryan, Marie-Laure. Possible Worlds, Artificial Intelligence and Narrative Theory. Bloomington: Univ. of Indiana Press, 1991.
• Steinmann, Martin, Jr. "Superordinate Genre Conventions."P oetics 10, 2/3 (1981): 243-62.
• Stoll, Elmer Edgar. Art and Artifice in Shakespeare: A Study In Dramatic Contrast and Illusion. Cambridge:Cambridge Univ. Press, 1934.
• White, Hayden. "The Value of Narrativity in the Representation of Reality." In On Narrative, edited by W. J. T. Mitchell, 1-13. Chicago: Univ. of Chicago Press, 1981.
• Wikipedia. Entry on "Plot Holes." <http://en.wikipedia.org/wiki/Plot_hole>
• Wikipedia. Entry on "Twist Endings." <http://en.wikipedia.org/wiki/Twist_ending>