BİR II. DÜNYA SAVAŞI TÜRKİYESİ TEMSİLİ OLARAK KELEBEĞİN RÜYASI FİLMİ

Yıl 2019, Sayı: 5, 187 - 211, 31.10.2019

Yalçın Lüleci

Öz

Kelebeğin
Rüyası, ikisi de verem nedeniyle genç yaşta vefat eden Rüştü
Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu adlı şairler ile o yıllarda Zonguldak’ta
öğretmenlik yapan Behçet Necatigil’in 1941-1942 yılları arasındaki hayatlarını
konu ediniyor. Film her ne kadar bu şairlerin hayatlarına odaklanmışsa da arka
planda II. Dünya Savaşı’nın olumsuz etkilerinin hüküm sürdüğü dönemin
Türkiyesi’nde Milli Korunma Kanunu çerçevesinde uygulanan ücretli iş
mükellefiyetini, maden işçilerinin çalışma, beslenme ve sağlık koşullarını da
beyaz perdeye yansıtıyor. Bunların yanı sıra filmde, Tek Parti Dönemi’nin siyaset,
ekonomi, hukuk, eğitim, din ve sağlık koşullarına ve uygulamalarına dair
çeşitli göstergelere de ulaşmak mümkün oluyor. Bu makalede, II. Dünya
Savaşı’nın Türkiye üzerindeki etkilerini beyaz perdeye yansıtması açısından nadir
bir çalışma olan Kelebeğin Rüyası
filminde, tarihsel gerçekliğin nasıl temsil edildiği ortaya konulmaya
çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Milli Korunma Kanunu, İş Mükellefiyeti, Madencilik, CHP, Halkevleri

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BCA, 030.18-1-2-98-44-19, s. 1., BCA, 030.18-1-2-98-44-19, s. 4., BCA, 030.10-167-160-3, s. 17., BCA, 030.10-77-482-6, s. 5., BCA, 030.10-167-160-5, s. 7.
• Kitap ve Makaleler
• Avşar, Z. ve Emre Kaya, A. E. (2017), “Arapça Ezan Yasağı ve Kaldırılması”, http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/004-Zeki-Avsar-ve-Ayse.pdf Erişim Tarihi: 16-07-2019.
• Berger, A. A. (2018). Medya Çözümleme Teknikleri, Çeviri Editörü: Nilüfer Penbecioğlu, 5. Baskıdan Çeviri, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Birsel, S. (2012). Rüştü Onur (2. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: Savaş Yayınları.
• Çamdereli, M. (2018). “Temsil Üzerine”, http://metecamdereli.blogspot.com/2018/11/temsil-uzerine.html Erişim Tarihi: 15-07-2019.
• Durgun, B. (2006). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Karayolu Ulaşımı ve İzmir Uygulamaları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13, 25-49. http://ataturkilkeleri.deu.edu.tr/pdf/13ncusonhali/04-S13_bulentdurgun_25-50.pdf Erişim Tarihi: 17-11-2018.
• Fışkın, R. vd. (2015). 1940 - 1980 Dönemi Karadeniz Bölgesi Denizyolu Yolcu Taşımacılığına Genel Bir Bakış. OÜSBAD Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (s. 337-350) Temmuz.; http://dergipark.gov.tr/download/article-file/273686 Erişim Tarihi: 28.09.2018.
• Güçhan, G. (1992). Toplumsal Değişme ve Türk Sineması. Ankara: İmge Kitabevi.
• Güneş, S. (2012). Türk Toplumu ve Otomobil, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (s. 213-230) 25, Mayıs. http://sablon.sdu.edu.tr/dergi/sosbilder/dosyalar/25/25_15.pdf Erişim Tarihi: 20.11.2015.
• Hall, S. (2017). “Temsil İşi”, Temsil Kültürel Temsiller ve Anlamlandırma Uygulamaları. Ed. Stuart Hall, Çev. İdil Dündar, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kapluhan, E. Ulaşım Coğrafyası Açısından Türkiye’de Karayolu Ulaşımının Tarihsel Gelişimi ve Mevcut Yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), (s.426-439). http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi33_pdf/3cografya/kapluhan_erol.pdf Erişim Tarihi: 03-01-2016.
• Kara, M. (2011). Ereğli Kömür Havzası’nda II. Mükellefiyet (Zorunlu Çalıştırma, 1940-1947). ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), (s. 411-436). http://docplayer.biz.tr/5317467-Ereglg-komur-havzasi-nda-ii-mukellefgyet-zorunlu-caligtirma-1940-1947.html Erişim Tarihi: 15-09-2018.
• Karaçam, F. (2006). NECATİGİL, Behçet. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 32, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (s. 478-480). http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c32/c320346.pdf (Erişim Tarihi: 25.11.2017).
• Karagülle, F. (2006). Varlık Dergisi, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(8), (s. 609-628).; https://www.academia.edu/5555914/Varlık_Dergisi_The_Varlık_FIRAT_KARAGÜLLE Erişim Tarihi: 26.12.2018.
• Karpat, K. H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lüleci, Y. (2013). İktidar ve Sanat (1923-1950). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• _____________(Baskıda). XX. Yüzyılın İlk Yarısında Türk Sinemasında Bir Modernleşme Göstergesi Olarak Otomobilin Temsili. İstanbul: Turing Kurumu Yayınları.
• Makal, A. (2006). Zonguldak ve Türkiye Toplumsal Tarihinin Acı Bir Deneyimi Olarak “İş Mükellefiyeti”. Zonguldak Kent Tarihi Bienali Bildiriler Kitabı. İstanbul. (Linkteki metinde her sayfaya numara olarak 123 yazılmıştır.). http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/makal/ZOKEV.pdf Erişim Tarihi: 7.10.2018.
• Metinsoy, M. (2016). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Namal, Y. Zonguldak Halkevi’nin Faaliyetleri ve Karaelmas Dergisi, (s. 97-134). http://dergipark.gov.tr/download/article-file/105845 Erişim Tarihi: 25.11.2017.
• Özdemir, S. (2011). Türkiye'de "Zorunlu Çalışma" Uygulamaları. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi (s. 181-213). http://dergipark.gov.tr/download/article-file/9550 Erişim Tarihi: 7.10.2018.
• Özden, Z. (2014), Film Eleştirisi, 3. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Özlem Alp, K. (2013). Sanatın Temsili ve Postmodern Sanatta Temsil. ART-E, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi (s. 40-61). 12, Kasım-Aralık, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/193436 Erişim Tarihi: 26.12.2018.
• Pala, H. (2010). İsmet İnönü Dönemi İktisat Politikaları (1938-1950). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Pudovkin, V. İ. (2004). Sinemada Oyuncu, Çev. Oğuz Özügül, İstanbul: Pencere Yayınları.
• Rosenstone, R. A. (2018). Gerçek Tarih Olarak Tarihsel Film (Çev. Y. Lüleci). Sinecine, 9(1), (s. 159-181).
• Tan, Ç. (2015). 20. Yüzyılın İlk Yarısında Zonguldak: Gündelik Yaşam ve Siyaset. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2016). İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi. 2. Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuğluoğlu, F. Cumhuriyetin İlk Döneminde Verem Mücadelesi ve Propaganda Faaliyetleri, (s. 1-26).; http://ataturkilkeleri.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2013/03/ydta-13-14-tugluoglu.pdf Erişim Tarihi: 25.11.2017.
• Tunaya, T. Z. (1995). Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul: Arba Yayınları, 1952 (tıpkı basım 1995).
• Tuncer, K. (2013). Zonguldaklı Şair Rüştü Onur, Ankara: İlkim Ozan Yayınları.
• Türenç, T. (1999). Cumhuriyetin Rakamları. Hürriyet, 10 Kasım 1999. http://www.hurriyet.com.tr/tufan-turenc-cumhuriyetin-rakamlari-39112496 Erişim Tarihi: 17-11-2018.
• Türkçe Sözlük, (2005). (10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uslu, M. T. (2017). Şimdilik (6. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Uyar, H. Atatürk Dönemi İç Politikası (1920-1938). http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/25.pdf Erişim Tarihi: 14.12.2011.
• Yaylagül, Ö. (2015). Göstergebilim ve Dilbilim. Ankara: Hece Yayınları.
• Yüce, M. (1993). Ücretli İş Mükellefiyeti ve Zonguldak Havzası Uygulaması, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zürcher, E. J. (2006). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (Çev. Yasemin Saner Gönen). (20. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• 25 Mayıs 1942 tarih 2/17992 sayılı kararname. T. C. Resmî Gazete, 30 Mayıs 1942, Sayı: 5119, (s. 2953-2964).; http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/5119.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/5119.pdf Erişim Tarihi: 06.10.2018.
• 26 Şubat 1940 tarih 2/12899 sayılı kararname. T. C. Resmî Gazete, 27 Şubat 1940. Sayı: 4444, (s. 13405-13412).; http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4444.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4444.pdf Erişim Tarihi: 02.06.2018.
• Milli Korunma Kanunu, 18 Ocak 1940, (s. 1721-1748).; http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.3780.pdf Erişim Tarihi: 02.06.2018.
• Resmî Gazete, 26 Kânunisani (Ocak) 1940, Sayı:4417, (s. 13213-13224).; http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4417.pdf Erişim Tarihi: 23.12.2018.
• Rüştü Onur... Hayatı ve Şiirleri... Pusula, 11 Ocak 2012, http://www.pusulagazetesi.com.tr/arsiv_23446/rustu-onur-hayati-ve-siirleri/ Erişim Tarihi: 01.02.2018.
• Varlık, http://www.varlik.com.tr/tarihce.aspx Erişim Tarihi: 14.10.2018.