ARTUKLU BEYLİĞİNİN YÖNETİMİ

Yıl 1999, Cilt: 3 Sayı: 2, 233 - 260, 01.06.1999

Gerhard Vâth Çev Mehmet Ersan

Öz

Artuklu Beyliği, VII. yüzyıldan itibaren İslâmlaşan ve müslüman Arap
devletlerinin yaşadığı değişikliklerin hemen tamamının yaşandığı bir bölgede kuruldu.
Bölgenin mevcut durumunu Selçuklu Fetih dalgalan1
değiştirmekle beraber,
Selçukluların ve haleflerinin de, kendihrinc tâbi olan devletlerin kültürlerinden
önemli Ölçüde etkilendiklerine Kalkaşandî işaret etmektedir2
.
Ele geçirilen bölgelerde hâkimiyetin eldeğiştirmesi. toplumun sosyal ve idarî
yapısında esaslı değişikliklerin olacağı ve yerine yenisinin ikâme edileceği anlanuna
gelmez. Çünkü, yeni ele geçirilen ülkenin zenginliklerinden, en kısa sürede azamî
derecede istifade etmek isteyen hükümdarlar, mevcut idari yapıya muhtaçtırlar.
Mesela, idarî tecrübeden yoksun olan Artukoğullan'nm, Meyyafarikin'deki devlel
memurluğu sisteminin hemen tamamım benimsemiş olmalarının sebebi bu olmalıdır.
Mervaniler döneminde ikinci derecede önemli olan Mardin ve Hısnıkeyfa'nın,
ilk Artuklular tarafından başkent yapılması, Artuklular'm mevcut yapıdan
kurtulmanın yolunu aradığının belirtisi sayılabilir.
Artuklular'm her üç kolunun da idarî yapısı esas itibariyle aynı idi. Farklılık,
özellikle etnik yapıda ve İktisadî sahada idi.Artuklu Beylikleri. Diyarbakır'a iktisadî ve kültürel alanda en parlak
dönemini yaşatan, devlet idaresinin çok gelişmiş olduğu Mervanîler'in (308-478 / 990-
1085) yıkıntıları üzerinde kuruldu3
. Selçuklu yağma akınları, V / XI. yüzyılın
sonlarına doğru bütün Cezire'de iktisadî bir çöküşe sebep olmuşsa da, ilk Artuklu
beylerinin işleyen bir yönetim şekline dayandıkları görülür. Selçuklu. Eyyubı, Memlûk
ve Moğol mifuzu, zamanla Beyliğin teşkilât biçimi üzerinde etkisini göster