Büyük Çamlıca Dergâhı Tarafından Hazırlanan Bektaşi Tercemanları Kitapçığı

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 483 - 512, 24.12.2021

Kenan Ziya Taş , Özlem Özdemir

Öz

Türk kültür tarihinde başlı başına bir araştırma sahası olan Alevi-Bektaşi kültürü, sözlü ve yazılı gelenekte pek çok ürün ortaya koymuştur. Ritüel ve ibadet törenleri sırasında icra edilen tercemanlar da şekil ve içerik bakımından bu kültürün özelliklerini taşıyan metinlerdir. Bu makalede, Bektaşi tarikatının farklı törenlerinde söylenen tercemanların Çamlıca Bektaşi Dergâhı tarafından bir araya getirilmesiyle hazırlanan Bektaşi Tercemanları adlı kitapçık tanıtılıp incelenmiştir.
Makalenin giriş bölümünde Büyük Çamlıca Dergâhı ya da Tahir Baba Tekkesi olarak bilinen dergâh hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Alevi-Bektaşi kültürünün ürünü olan terceman ve gülbank kavramları ele alınmıştır. İkinci bölümde söz konusu terceman tanıtılarak şekil, konu, dil ve üslup özellikleri incelenmiştir. Ekler kısmında ise terceman kitapçığındaki Arap harfli metnin çeviri yazısı ve günümüz Türkçesine aktarılmış haline yer verilmiştir. İncelenen bu eserde Alevi-Bektaşi kültürüne ait post, tıraş, kurban gibi pek çok konuda söylenen tercemanlara yer verildiği görülmüştür.
Bektaşi geleneğinde tercemanların yer aldığı çok sayıda yazma eser çoktur. Ancak bir dergâh bünyesinde hazırlanıp dergâhın kurumsal yayını olan terceman kitapçığı nadirdir. Bektaşi Tercemanları adlı eser, bu yönüyle dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi, Alevi, Terceman, Gülbank, Dua, Çamlıca Dergâhı, Tahir Baba Tekkesi

Prepared by Büyük Çamlıca Dervish Lodge the Bektashi Tercemans Booklet

Öz

Kaynakça

• Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Duymaz, A. (2018). Alevi-Bektaşi Belleğine Cönklerden Katkılar: Terceman ve Gülbanklar. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Cilt 1). Ankara, s. 437-448
• Erdem Kük, D. G. (2021). Alevi-Bektaşi Gülbankları-Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Ersal, M. ve Ersöz S. (2013). Alevi Gülbenglerinin Temel Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, 53-80.
• Eyüboğlu, İ. Z. (2010). Bütün Yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Derin.
• Gezer, Ş. (2017). Kırgız Destanlarında Mitolojik Unsurlar. (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Güzel, A. (2014). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ.
• Kaya, D. (2014). Türk Halk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Koç, M. (2021). Bektaşî Babaları ve Diğer Tekkelerde Bektaşîleşmeye Dair Revnakoğlu Dosyalarından Tespitler. TUDED, (61) 1, 379-409.
• Kuran-ı Kerim (Haz. Murtaza Turabi). (2013). İstanbul: Kevser.
• Maden, F. (2010). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Maden, F. (2019). İstanbul Bektaşileri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Maden, F. (2020). İstanbul’un Dini, Sosyal ve Kültürel Hayatında Bektaşilik. (Hazırlayan A. Yılmaz Soyyer), Uluslararası Hacı Bektaş Veli ve Takipçileri Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 241-276). İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi.
• Noyan, B. (2002a). Balım Sultan Erkan-namesi Merkezli Geleneksel Bektaşiliğe Ait Bir Ritüel Örnegi: İkrar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 40, 53-104.
• Noyan, B. (2002b). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (Cilt V). Ankara, Ardıç.
• Noyan, B. (2003). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (Cilt VI). Ankara, Ardıç.
• Noyan, B. (2008). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (Cilt VII). Ankara, Ardıç.
• Öz, B. (2001). Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhlar. İstanbul: Can.
• Özdemir, A. R. (2017). A’dan Z’ye Alevilik: Başlangıç Kitabı. Ankara: Kripto.
• Özdemir, A. R. (2020). Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13 (1), 249-283.
• Özdemir, A. R. (2021). Alevi-Bektaşi Yolunda İman Getirmek Kavramı. Edebali İslamiyat Dergisi, 5 (1), 1-26.
• Sabırî, A. R. (2008). 1001 Hadis Işığında İmam Ali (as). İstanbul: Kevser.
• Soyyer, A. Y. (2019). Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post.
• Uzun, M. İ. (1996). Gülbank. C. 14. TDVİA. İstanbul: TDV, 232-235.
• Üçer, C. ve Sarı, R. (2020). Dua, Gülbank ve Tercümanlar Üzerinden Alevî Nitelemeli Gelenek Hakkında Bazı Değerlendirmeler. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, XIII (2), 357-398.
• Yıldırım, R. (2020). Menâkıb-ı Evliyâ (Buyruk). İstanbul: Yapı Kredi.