Bir Osmanlı Saray Düğününe Türkistan ve İran’dan Gönderilen Hediyeler

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 291 - 310, 24.12.2021

Ayhan Pala

Öz

Osmanlı padişahlarının kızlarının evlenmesinde ve şehzadelerin sünnetlerinde düzenlenen düğünler Osmanlı hükümdarının hem tebaasına hem de komşu ülkelerin hükümdarlarına azametini ve şevketini gösterme maksadını güdüyordu. Bu maksatla gerek yurt içinden gerekse komşu ve uzak ülkelerden misafirler davet ediliyor ve gelenler günlerce süren gösterişli düğün merasimlerinde ve şenliklerde ağırlanıyorlardı. Bu makalemizde Osmanlı padişahı III. Murad’ın şehzadesi Mehmed için 1582 yılında İstanbul’da yapılan saray düğününe Türkistan ve İran’dan gelen misafirler ve getirdikleri hediyeler, düğünleri tasvir eden yabancı misafirlerin eserleri, Osmanlı tarihleri ve sûrnamelerin verdiği bilgiler kullanılarak değerlendirilecek ve bu hediyelerin siyasî rekabet ve kültür tarihi bakımından ne mâna ifade ettiği üzerinde durulacaktır. 1582 yılında III. Murad’ın şehzadesi Mehmed için İstanbul’da düzenlenen saray düğünü, cülus merasimi ve barış görüşmeleri gibi başka vesilelerle Türkistan ve İran’dan gönderilen hediyeler arasında yer alan kitaplar, Türkistan ve İran saraylarının kültür seviyesini ve bu ülkeler arasındaki siyasî rekabeti göstermesi bakımından değerli bilgiler vermektedir. Karşılıklı hediye gönderme, bu ülkeler arasında kültür alanında yakınlaşmaya da hizmet etmiştir. İslâm medeniyetinin klasik eserlerinin hediyeler içerisinde büyük bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu temaslar ve hediyeleşme, Türkistan Türk kültürünün Osmanlı kültürüne tesirlerini kuvvetlendirerek ortak kültür değerlerinin oluşmasına zemin hazırlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, düğün, şenlik, hediye, Türkistan, İran

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları: .............................................
• HAT 1204 47275/G 29 Z1250 ...................
• HAT 487 23833 29 Z1251 ...........................
• HAT 487 23866 29 Z1251 .........................
• HAT 487 23883 29 Z1250 ......................
• Araştırma ve İncelemeler: ................
• Açıkgöz, F. Ü. (2012). XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hediye ve Hediyeleşme (Padişahlara Sunulan ve Padişahların Verdiği Hediyeler Üzerine Bir Araştırma). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• And, M. (1963-1964) A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey. Ankara: Forum.
• And, M. (2019). 16. Yüzyılda İstanbul: Kent, Saray, Günlük Yaşam. İstanbul: Yapı Kredi.
• And, M. (1959). Kırk Gün Kırk Gece: Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunları. İstanbul: Taç.
• And, M. (1982). Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M. (2000). Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri. İstanbul: Kitabevi.
• Âşık Paşazâde. (2007). Osmanoğullarının Tarihi, Tevârih-i Âl-i Osmân. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç (Haz.). İstanbul: Gökkubbe.
• Atasoy, N. (1997). Surname-i Hümayun: Düğün Kitabı. İstanbul: Koçbank.
• Atasoy, N. (1973). III. Murad Şehinşahnamesi, Sünnet Düğünü Bölümü ve Philadelphia Free, Library’deki İki Minyatürlü Sayfa. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, V, 358-387.
• Babinger, F. (2003). Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı. Dost Körpe (Çev.). İstanbul: Oğlak.
• Baudier, M. Türklerin Padişâhı Büyük Senyör’ün Sarayı ile Saray Erkânına Dair Genel Tarih. Hikmet Geray (Çev.), TTK Tercümeler D. N. 40/22.
• Boyraz, Ş. (1995). İlk Mensur Sûrnâme Müellifi: İntizâmî. Türklük Bilimi Araştırmaları, 1, 227-231. Durmuş, T. I. (2014). Siyasi Rekabetin Bir Enstrümanı Olarak Ortaçağda Sanat. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 65-76.
• Durmuş, T. I. (2017). Surnamelerde Kaydedilen Hediye Kitaplar Üzerinden Osmanlı Edebi Hayatına Dair Düşünceler. Ahmet Kartal; Mehmet Mahur Tulum (Ed.). Mertol Tulum Kitabı içinde (s. 313-325). İstanbul: Sivrihisar Belediyesi.
• Gelibolulu Mustafa ‘Âlî. (1996). Câmi’u’l-Buhur Der Mecâlis-i Sûr. Ali Öztekin (Edisyon kritik ve tahlil). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gerlach, S. (2007). Türkiye Günlüğü 1573 1576, I. Kemal Beydilli (Ed.). Türkis Noyan (Çev.). İstanbul: Kitap.
• Gökyay, O. Ş. (1986). Bir Saltanat Düğünü. Topkapı Sarayı Müzesi, Yıllık-1, İstanbul, 21-55.
• İnal, G. (1973). Şah İsmail Devrinden Bir Şehname ve Sonraki Etkileri. İ.Ü.E.F. Sanat Tarihi Yıllığı, V, 497-529.
• Korkmaz, G. E. (2004). Sûrnâmelerde 1582 Şenliği. [Yayımlanmamış Master Tezi]. Bilkent Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kütükoğlu, B. (1960). Şah I. Tahmasb’ın III. Murad’a Cülus Tebriki. İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, 11(15), 1-24.
• Leunclavius, J. (2019). Türk Milletinin Tarihi, Türkis Noyan (Çev.). İstanbul: Yeditepe.
• Özaba, F. (2020). Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Devleti ve Buhara Emirliği Arasındaki Hediyeleşme / In the Light of Archive Documents Gift Exchange Between Ottoman Empire and Bukhara Emirate. Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, 1, 197-215.
• Özdemir, M. (2016). Ferahi, Sûrnâme, Bir Özge Âlem. Ankara: Grafiker.
• Pala, A. (2020). Osmanlı Kültüründe Orta Asya Unsurları. Yunus Emre Tansü (Ed.). İbn Haldun Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-VI içinde (s. 237-264). Ankara: İKSAD.
• Peçevî İbrahim Efendi. (1982). Peçevî Tarihi II, Bekir Sıtkı Baykal (Haz.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Purgstall, J. V. H. (1985). Osmanlı Devleti Tarihi, C. VII, Mümin Çelik, Erol Kılıç (Haz.). İstanbul: Üçdal.
• Rahimov, E. (1995). Safevîlerin Türkiye’ye Hediye Gönderdiği Kitaplar. Türk Kültürü, 33(386), 344-352.
• Stout, R. E. (2003). The Sur-i-Hümayun of Murad III: A Study of Ottoman Pageantry and Entertainment. Ann Arbor: UMI.
• Tansuğ, S. (1993). Şenlikname Düzeni. İstanbul: Yapı Kredi.
• Terzioğlu, D. (1995). The Imperial Circumcision Festival of 1582: An Interpretation. Muqarnas: An Annual on Islamic Art and Architecture, 12, 84-100.
• Uluç, L. (2006). Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar: XVI. Yüzyıl Şiraz Elyazmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Uran, H. (1942). Üçüncü Sultan Mehmed’in Sünnet Düğünü. İstanbul: Kâatçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi.