An Altaistic Examination: Folk Language In Veysel's Universal Poetry

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 65 - 94, 09.11.2023

Mehmet Hazar

Öz

In this article, on the occasion of declaring 2023, the "50th Anniversary of His Death", as the "Year of Âşık Veysel", of Âşık Veysel, one of the recent strong pioneers of the "Tradition of Minstrel", which was recorded in the UNESCO "Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity". Turkish words and affixes, including the vocabulary composed of words borrowed from the source languages in the written discourses of Veysel Şatıroğlu, who sang improvised poetry with the instrument accompaniment in the Şarkışla dialect of Sivas province, were written locally and had humanistic values in the universal. stopped. The vocabulary in the poems of Veysel Şatıroğlu, a cultural representative of the Turkish villager, who is the master of the nation, as Atatürk said, with the lessons he gave at the People's Houses with the dialect of Sivas Region Şarkışla, which is also at the dialectical transition point during the transition period from the Ottoman Empire to the Turkish Republic, coincides with the period when the Compilation Dictionary studies started. Due to this reason, it has been carried as a corpus to today's dialect studies as a natural record. Veysel Şatıroğlu became a cultural ambassador by carrying the "Minstrelsy Tradition" from the Ottoman Empire to modern Turkey, and his power of representation gained global value. When the local words are evaluated in the Alta-Turkish language and culture with the altaistic analysis, it will be seen that there is a common language and culture from Japan to Turkey and how the Altai-Turkish cultural union is shaped in a large geography including Hungary, and in addition to the Union of Turkish States that may occur in the future, it will be seen that the Altai States The Cultural Union will rise step by step with similar studies and reach an international dimension with information feasts, and will contribute to the transport of intangible cultural heritage as well as technical developments. In the introductory part of the study, Turkish dialects and Altaic languages and the peripheral languages, mostly Arabic and Persian, were emphasized, starting from the dialect of Veysel Şatıroğlu and Sivas. Turkish words were compared with Altaic comparison. An example: aşık “oiled, dull and slightly dark colored” (< āş “repair of the container, attachment, patch”), aşu “red ocher” (Beserek Mountain), aşu < *ālçu > plaster “white ocher” ; ş < l > Jap. 色 [iro] “paint”. Then, Turkish suffixes were examined. In the conclusion part, evaluations based on numerical criteria based on word lists were made. A basic bibliography on the subject, which can be considered rich on which citations are based, and which examines the literature, has also been given. With this Altaic analysis, it has been shown that many more studies can be done about Veysel from different perspectives. New inferences can be made by evaluating Veysel's interviews and poems and the criticisms made for him in fields that examine different aspects of life, from political science to painting, from linguistics to plant science.

Anahtar Kelimeler

Bard Veysel,, Altaistic,, upper dialect,, dialect,, phonetics and morpholoji,, vocabulary,

Proje Numarası

-

BİR ALTAYİSTİK İRDELEME: VEYSEL’İN EVRENSEL ŞİİRİNDE HALK DİLİ

Öz

Bu makalede UNESCO “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi”ne kaydedilen “Âşıklık Geleneği”nin son dönemdeki güçlü öncülerinden biri olan Âşık Veysel’in “Vefatının 50. Yıl Dönümü” olan 2023 yılını “Âşık Veysel Yılı” olarak ilan etmesi münasebetiyle halk ozanı Sivas ili Şarkışla diyalektiyle saz eşliğinde doğaçlama şiir söyleyen Veysel Şatıroğlu’nun yazıya geçirilmiş yerelde Bektaşilik, evrenselde ise hümanistik değere sahip söylemlerindeki kaynak dillerden ödünçlenen kelimelerden oluşan söz dağarcığı dâhil Türkçe sözcük ve ekler Altayistik fonetiğine göre mukayeseli olarak irdelenip Türk lehçelerinde dillik verilere dayanan diyalektik değeri üzerinde duruldu. Atatürk’ün dediği gibi milletin efendisi olan Türk köylüsünün bir kültürel temsilcisi Veysel Şatıroğlu’nun Osmanlıdan Türk Cumhuriyetine geçiş evresi olan dönemde yine diyalektik geçiş kavşağında bulunan Sivas Yöresi Şarkışla ağzıyla Halk Evlerinde verdiği derslerle de terennüm ettiği şiirlerindeki kelime hazinesi Derleme Sözlüğü çalışmalarının başladığı döneme denk gelmesi sebebiyle doğal bir kayıt olrak günümüz diyalekt çalışmalarına korpus olarak taşınmıştır. Veysel Şatıroğlu “Âşıklık Geleneği”ni Osmanlıdan modern Türkiyeye taşıyarak bir kültür elçisi olmuş ve temsiliyet gücü küresel değere kavuşmuştur. Yapılan altaistik inceleme ile mahalli sözcükler Alta-Türk dil ve kültürü içerisinde de değerlendirilince Japonya’dan Türkiye’ye ortak bir dil ve kültür olduğunu ve Altay-Türk kültür birliğinin Macaristan dâhil büyük bir coğrafyada nasıl şekillendiği görülecek ve ileride oluşabilecek Türk Devletler Birliğine ilaveten Altay Devletleri Kültür Birliğinin benzer çalışmalarla basamak basamak yükselerek bilgi şölenleriyle uluslararası bir boyuta ulaşacak, teknik gelişmelerin yanında somut olmayan kültürel mirasın taşınmasına bir katkı sağlayacaktır.Çalışmanın giriş bölümünde Veysel Şatıroğlu ve Sivas ağzından yola çıkarak Türk lehçeleri ve Altay dilleri ile periferik diller olan daha çok Arapça ve Farsçadan alınan kelimeler üzerinde duruldu. Türkçe kelimeler Altayistik mukayese ile karşılaştırıldı. Bir örnek: aşılık “aşı boyalı, donuk ve az koyu renge boyalı” (< āş “kabın onarımı, eklenti, yama”), aşu “kızıl toprak boya” (Beserek Dağı), aşu < *ālçu > alçı “beyaz toprak boya”; ş < l > r ses yarılmasıyla oluşan L döngüsüne göre Jap. 色 [iro] “boya”. Sonra Türkçe ekler irdelendi. Sonuç kısmında kelime listelerine dayanan rakamsal ölçütlere dayanan değerlendirmeler yapıldı. Konu ile ilgili olarak atıfların dayandığı zengin sayılabilecek ve alan yazınını irdeleyen bir temel kaynakça da verilmiş oldu. Veysel hakkında değişik bakış açılarıyla daha birçok araştırma yapılabileceği bu Altayistik irdelemeyle gösterilmiş oldu. Siyaset biliminden resim sanatına, dil biliminden bitki bilimine kadar hayatın farklı boyutlarını inceleyen alanlarda Veysel’in röportajları ve şiirleri ve onun için yapılan eleştiriler değerlendirilerek yeni çıkarımlar yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, ltayistik, lehçe, ağız, ses ve şekil bilgisi.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akar, A. (2019). “Türkçe Lehçe Bilgisi Bakımından Sivas Bölgesi Ağızları”. Her Yönüyle Sivas Kongresi’nin 100. Yılında Sivas Uluslararası Sempozyumu, Dil ve Edebiyat 4. Cilt, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Sivas, 7-14.
• Alkan, E. (2001). şık Veysel'den Nükteler, İstanbul: Pencere Yayınları.
• Alkaya, E. ve Yalçın, S. K. (2022). “Türk Dilinde *l Çokluk Eki”. Dil Araştırmaları, 16 (31): 17-24.
• Alpargu, M. (1999). “XV. Yüzyılda Antep’in Tarihine Umumi Bir Bakış”. Cumhuriyetin 75. Yılına Armağan, Gaziantep, (Editör: Yusuf Küçükdağ), Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Vakfı Yayınları, 83-89.
• Altun, M. F. (2021). Türkiye'de Sinema-Resim İlişkisi (1950-1960), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ayazlı, Ö. (2019). Sivas Ağzında Eski (Arkaik) Öğeler: şık Veysel ve şık Talibî Coşkun Örneği. Sivas Kongresinin 100. Yılında Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu, 61-85.
• Başaran, U. (2020). “ şık Veysel ve Köy Enstitüleri”, Ihlamur Kültür ve Sanat Dergisi, 12 (89): 90-92.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarında -R- /-R Türemesi, IV. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, Edirne, 27-29 Ekim 2011: 1-11.
• Ceylan, E.(1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: TDK yayınları.
• Choi, Han-Woo (2019). Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu-Tunguzcanın Karşılaştırmalı Ses ve Biçim Bilgisi, Ankara: TDK yayınları.
• Cin, A.(2011). Arıkuyusu/Kuşak (Gülnar) Ağzı. MJH Mediterranean Journal of Humanitie, I (2): 21-46.
• Demirci, Ü. Ö. ve Korkmaz, Ş. (haz.) (2008). Şeyyad Hamza Yûsuf u Zelîhâ (Destan-ı Yusuf Aleyhi's-selam ve haza ahsenü'l-kasasi'l-mübarek), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Dinamo, H. İ. (1974). “Ozan Dolu Anadolu”, Bütün Yönleriyle şık Veysel Yaşamı Sanatı Şiirleri,, (Yay., Hzl., Gülağ Öz), Ayyıldız Yayınları: Ankara, 53-57.
• Dinç, A. (2014). Türkçenin Kayıp Kelimeleri, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Dolati, M. (2021). Halaç Türkçesi (Merkezi İli Ağzı), Ankara: TDK yayınları.
• Duymaz, R. (2007). “Ȃşık Veysel’in Estetiği”, https://turkoloji.cu.edu.tr/
• HALKBILIM/recep_duymaz_asik_veysel_estetik.pdf, ET: 21.03.2023, s. 1-7.
• Dybo, Anna Viladimirovna (2004). Хронология Тюркских Языков и Языковые Контакты Ранних Тюрков “Türk Dillerinin Kronolojisi ve Erken Türklerin Dil Bağlantıları”. Москва: Академия,766-811.
• Eckmann, J. (2013). Çağatayca El Kitabı, (Çeviri: Günay Karaağaç, 5. basım), İstanbul: Kesit Yayınları.
• Elçi, A. C. (1997). Muzaffer Sarısözen (Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları), Ankara: Kültür Bakanlığı yayınları.
• Emecen, F. M. (2011). “I. Szelim Szultán és a Keleti Kérdés Fordította: Szigeti Boglárka”. AETAS, XXVI, 2011/2 (Szeged 2011), 129-142.
• Ercilasun, A. B. (1973). “-maç/-meç Eki Üzerine”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 83-88.
• Erol, O. (2014). Genel Klimatoloji, İstanbul: Çankaya Kitabevi Yayınları.
• Gülensoy, T. ve Buran, A. (1994). Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• Güler, A. (1999). Mustafa Kemal Atatürk’ün Soyu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15 (45), 969-1009.
• Kaplan, A. (2012). Aşıklık Geleneğinde Aşık Veysel. 42nd International Ballad Conference “ Symbols in Folk Songs and Ballads”.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koca, S. Türk Kültürünün Temelleri: Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, İstanbul: Damla Neşriyat, 1990.
• Koca, A. ve Koca, E. Uygulamalı Türkiye Türkçesi Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları, 2021.
• Koraş, H. “maca/-mece Eki Üzerine Bir Deneme”, TÜBİAR, X, 2001, 349-358.
• Karadeniz, Y. (2016). “Dîvân-ı Hikmet’teki Eski Türkçe Unsurlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (47): 89-95.
• Kavallı, S. (2021). “Savçı Sözcüğünün Anlam Ve Kavram Alanı Hakkında Bir Değerlendirme”. International Journal of Socıal, Humanities and Administrative Siıences, 7 (37): 333-340.
• Kaya, E. (2019). “Balbal Sözcüğüne Artsüremli Bir Bakış”. KSÜSBD, 17 (1): 168-178.
• Kaya, M. (2017). Ȃşık Veysel’in Şiirlerinin Söz Dizimi Açısından İncelenmesi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman.
• Keskin, B. (2021). “Eski Uygurcada İkilemelere Katkılar”. Türkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 31 (Özel Sayı):151-175.
• KTB (2017). Âşık Veysel Bibliyografyası, I. Bölüm, Kültür Turizm Bakanlığı yayınları, Ankara: Milli Kütüphane Başkanlığı.
• Köktürk, Ş. (2015). “Trajediden Hikmet. Çıkaran Bilge: şık Veysel”, Dünya Ozanı şık Veysel Sempozyumu, Yer: CÜ Kültür Merkezi, Sâdık Yâr Salonu; 24 Mayıs 2015, Pazar, Saat: 17.15-18.00, program, 12-13.
• Köse, M. (2017). “Toprak Ananın Ölümü Kimyasal Gübre ve Yemin Getirdikleri-Götürdükleri”. Bizim Ahıska Üç Aylık Kültür Dergisi, (47): 48-52.
• Kurt, N. “Alevi-Bektaşi Cemlerinde ‘Deste Bağlama’Geleneği ve ‘Bağlama’ Adının Kaynağı”,
• Mert, O. (2019). “Kutadgu Bilig’de Nesneyi Karşılayan Kavram İşaretleri İle Eylemler Arasındaki Sentaktik İlişkiyi Sağlayan Dışa Dönük Görevli Dil Ögeler”, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 4 (2): 431-445.
• MKB (2017). şık Veysel Bibliyografyası -II. Bölüm- Makaleler, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 3532, Milli Kütüphane Başkanlığı Yayınları: Konu Bibliyografyaları Dizisi: 2017/3.
• Özdemir, A. (2010). İki Kapılı Bir Handa şık Veysel, İstanbul: Sivas Platformu, 2010.
• Özkan, İ. (2004). Bir Yemeğin Türkçemizdeki Hikâyesi: Menemen. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara: TDK yayınları, 2283-2288.
• Öztürk, J. (2017). Dobruca-Köstence Ağzı Zarf-fiilleri ve Anadolu Ağızları Zarf-fiilleri Üzerine Değerlendirmeler. Anadili Eğitimi Dergisi, 5 (4): 758-773.
• Korkmaz, Z.(1976). Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – BELLETEN, 23-24 (1975-1976): 143 – 172.
• Qedimbeyli, M. (2022). Aşık Veysel'in Yaratıcılığında Estetik Güzellik, Vatancılık ve İşçi Eğitimi”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (11): 304-311.
• Malov, S. Y. (1952). Yeniseyskaya pis’mennost’ Tyurkov, teksti i perevodi. Moskova–Leningrad.
• Rahimi, F. (2019). Abuşka sözlüğündeki yanlışlar üzerine. TEKE-Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8 (3): 1293-1312.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, ( Çevirenler: A. Kazancıgil, L. Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Öz, T. (1944). Mimar Mehmet Ağa ve Risalei-Mimariye, İstanbul: Arkitekt Yayınları.
• Schönig, C. (2000). Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen. In: Turkologica, Bd. 47. Wiesbaden.
• Sevortyan, E. V. (1966). “Krımsko Tatarskiy Yazık ”. Yazıki Naradov SSR:Tyurkskie Yaziki, tom II, Moskova, 1-6.
• Somsikov, A. I. (2013). “Происхождение слов РОССИЯ и РУССКИЙ (Origin of the words RUSSIA and RUSSIAN) ”, https://www.academia.edu/, ET: 26.05.2023, 1-28.
• Şimşek, E. “Yakınma / Yakarışlar Dünyasında Felek ve Türk Halk Edebiyatına Yansımaları”. Milli Folklor Dergisi, 11 (84): 34-41.
• Taş, P. (2006). Şarkışla ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (Tez Yöneticisi: Suzan Tokatlı), Kayseri.
• Tecer, A. K. (1952). “Hâdiseler Karşısında: Jübilesinde şık Veysel Şatıroğlu”. Türk Folklor Araştırmaları, 2 (35): 546-548. İstanbul: Halkbilgisi Derneği.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (1999). Türk Dilleri-Giriş, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tekin, Ş. (2015). Türkçedeki Bazı Çekim Eklerinin Tarihi Üzerine Düşünceler ve +leyin Eki Hakkında, İştikakçının Köşesi Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler, İstanbul: Dergâh Yayınları, (2. baskı): 208-221.
• Ünal, M. T. (2023). “1958’de ‘vatan haini’ ilan ettiğimiz Âşık Veysel’i bu yıl bütün dünya anacak”, Kocaeli Gazetesi, Makale Yazısı, 03 Ocak 2023, ET: 24.04.2023, https://www.kocaeligazetesi.com.tr/makale/13607620/mtanzer-unal
• Veysel, A. (1995). Dostlar Beni Hatırlasın, İstanbul: Özgür Yayınları, 1995.
• Yenen, Y. (2010). şık Veysel’in Şiirlerinde İkilemeler, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 :59-70.
• Yılmaz, E. (2002). Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji Bir Deneme, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Yoshida, Y. (2009). “Sogdian”. The Iranian Languages, Gernot Windfuhr (ed.), London & New York: Routledge: 279-335.