KULA MENSUCAT FABRİKASI’NIN KULA İKTİSADÎ TARİHİNDEKİ YERİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 68 - 80, 26.06.2023

Veli Sırım

Öz

Kula Mensucat Fabrikası’nın başlangıcı, Kula’da değirmencilik yapan Süleyman Bey’in oğulları Hacı İbrahim Bey ve Hacı Abdurrahman Bey tarafından 1866 yılında kurulan Çolakzadeler Halı Kumpanyası’na (Şirketine) dayanır. Daha sonra onların oğulları Sait Bey, Şerif Bey, Abdurrahman Bey ve Süleyman Bey tarafından devam ettirilen şirket, Birinci Dünya Savaşı yıllarında (1914-1918) yaşanan savaş şartları Çolakzadeler Halı Kumpanyası’nı de etkilenmiştir. Savaş sonrasında, özellikle şirket ortaklarından Sait Bey’in özverili çalışmaları sonucu, şirketin halı üretim miktarı artmıştır. Bu artışta Halı Kumpanyası’nın Amerika Birleşik Devletleri’nde bir ortak mağaza açmaları, ardından bir süre Şark Halı Kumpanyası ile işbirliği yapmaları da etkili olmuştur. 1929 yılında ABD’de patlak veren büyük ekonomik kriz, 1929-1933 yılları arasında Türkiye’de de dış ticaret yapan şirketleri etkilemiştir. Kriz döneminde ayakta kalmaya çalışan Çolakzadeler Halı Kumpanyası, halıcılıkla ilgisini 1933-1934 yılında sonlandırmıştır. Halı ipliği üretiminde kullanılan makinelere ilaveler yapılmış, halı dokuma işi kumaş dokuma işine dönüştürülmüştür. Çolakzadeler Halı Kumpanyası, bu değişiklikten sonra 1934 yılında “Mensucat Fabrika T.A.Ş.” adını alarak, tekstil sanayiine geçiş yapmıştır. 1951 yılında şirket, “Kula Mensucat Fabrikası A.Ş.” adı ile İzmir’e taşınmıştır.
Bu makalede, Kula’da 1934-1951 yılları arasında üretim faaliyetinde bulunan, daha sonraki adıyla Kula Mensucat Fabrikası olarak tanınan işletmenin Kula tarihindeki yeri ve iktisadî katkıları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kula, Kula Mensucat Fabrikası, Çolakzadeler Halı Kumpanyası, Kula İktisadi Tarihi

THE PLACE OF KULA TEXTILE FACTORY IN KULA ECONOMIC HISTORY

Öz

The beginning of the Kula Textile Factory dates back to Çolakzadeler Carpet Company, which was founded in 1866 by the sons of Süleyman Bey, who were millers in Kula, Hacı İbrahim Bey and Hacı Abdurrahman Bey. Later, the company continued by their sons Sait Bey, Şerif Bey, Abdurrahman Bey and Süleyman Bey, and the war conditions during the First World War (1914-1918) also affected Çolakzadeler Carpet Company. After the World War, especially as a result of the devoted efforts of one of the company partners, Sait Bey, the company's carpet production amount increased. Carpet Company's opening a joint store in the United States and then cooperating with the Şark Carpet Company for a while were also effective in this increase. The great economic crisis that broke out in the USA in 1929 affected the companies engaged in foreign trade in Turkey between the years 1929-1933. Çolakzadeler Carpet Company, which tried to survive during the crisis, ended its interest in carpet business in 1933-1934.
Additions were made to the machines used in the production of carpet yarn, and the carpet weaving business was transformed into textile weaving. After this change, Çolakzadeler Carpet Company was established in 1934 as "Mensucat Fabrika T.A.Ş." took its name and switched to the textile industry. In 1951, the company moved to İzmir under the name of "Kula Mensucat Fabrikası A.Ş.".
In this article, the place and economic contributions of the factory, which was known as Kula Textile Factory, which was in production between 1934-1951 in Kula, will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Kula, Kula Textile Factory, Çolakzades, Economic History of Kula

Kaynakça

• Anmaç, Elvan (1999). Batı anadolu halıcılığı içinde kula halıcılığının yeri ve çolakzade halı şirketi, XIII. Türk Tarih Kongresi Bildiri Kitabı, III. Cilt II. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1267-1280.
• Benerli, Reşat (1949). 19. asırdan sonra türk halıcılığı, Feshane Mensucat Meslek Dergisi, 2 (4), 57-59.
• Köşklük, Nezihat (2007). Kula’da halı dokumacılığının tarihsel süreçte geleneksel konut ve kentsel doku ile ilişkisi, Ege Mimarlık Dergisi, Sayı: 63, 34-37.
• Kurmuş, Orhan (1977). Emperyalizmin türkiye’ye girişi, İstanbul: Bilim Yayınları.
• M. Zeki (1929). “İzmir iktisadi mıntıkasının ticari faaliyetleri”, İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, Mayıs, Sayı: 4, İzmir: Bilgi Matbaası, 133-142.
• Nadir, Cemal (1926). Ticari ve iktisadi izmir rehberi 1926, İzmir.
• Öztürk, İsmail ve Anmaç, Elvan (1997). Yabancı sermayenin batı anadolu halıcılığına girişi, etkileri ve günümüzdeki uzantıları, Türkiye’deki El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 26-32.
• Şahin, Hüseyin (2006). Tarihin güzel mirası kula, Kula: Ezgi Yayınları,
• Tosun, İsmail (1986). Tarihi, sosyal, kültürel ve turizm yönü ile kula, İzmir: Karınca Matbaacılık ve Ticaret Ortaklığı.
• Yetkin, Sabri (1996). II. meşrutiyet öncesi ege’de şirket-i milli denemesi uşak osmanlı halı ticarethanesi I, Toplumsal Tarih, 5 (26), 14-19.
• Yılmaz, Emrah (2020a). Şark halı kumpanyası ve osmanlı halıcılığındaki yeri ve önemi (Doktora tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yılmaz, Emrah (2020b). Bir zamanlar anadolu’da halı dokumak: the oriental carpet manufacturers limited (şark halı kumpanyası) ve osmanlı halıcılığındaki önemi (1907-1914), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (2), 291-333.
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/196959 (Erişim tarihi: 25 Nisan 2023)
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/196958 (Erişim tarihi: 25 Nisan 2023)
• http://www.kula.bel.tr/images/fotogaleri/yeniw-fccac1ea5b5b9708ff51.jpg (Erişim tarihi: 25 Nisan 2023)
• http://www.kula.bel.tr/images/fotogaleri/yeniw-562a40b1487deb71257b.jpg (Erişim tarihi: 25 Nisan 2023)
• Cumhuriyet, 1 Ocak 1933: 6
• Türkiye salon ve ilanat gazetesi (1926). İstanbul: Amedi Matbaası.
• Yeni Asır, 6 Eylül 1940: 4
• İzmir Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası (Kasım 1928). İzmir 9 eylül mecmuası, Sayı: 11, 2-9.
• İzmir Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası (Kasım 1928), Sergide teşhiratlarından dolayı altın, gümüş, bronz madalya ve takdirname kazanan müesseseler, Sayı: 11, 53.